Jaarboek Monumentenzorg 2003. Boerenbedrijvigheid, voortgang en behoud

(2003)– [tijdschrift] Jaarboek Monumentenzorg– rechtenstatus

Slingertuinen bij Groninger boerderijen
Tineke Scholtens-ter Haar

Uithuizermeeden, boerderij Ungersma. Foto Aerophoto Eelde, 1950.

‘waar de boerderijen als grote lange olifanten in het land lagen en hun slurven de slingertuinen maakten’Ga naar eind*

De afgelopen tien jaar heeft de auteur als lid van de Werkgroep Boerenerven onderzoek gedaan naar indeling en beplanting van erven in de provincie Groningen. Daarbij lag aanvankelijk de nadruk op de situatie in de eerste helft van de 20ste eeuw, eenvoudig omdat die situatie nog enigszins te achterhalen is door oudere boerinnen en boeren te interviewen. Gaandeweg werd duidelijk dat het in Groningen mogelijk was wat verder terug te gaan in de tijd, omdat vanaf ongeveer 1830 bij zeer veel grote boerderijen een siertuin is aangelegd, geïnspireerd door de late landschapsstijl. Naar de herkomst van deze tuinstijl werden ze ‘Engelse tuinen’ genoemd en naar het verloop van de paden ‘slingertuinen’. Die paden zijn in de jaren '50 van de 20ste eeuw veelal dichtgezaaid met gras en daardoor verdwenen, maar de bomen en heesters, de glooiende gazons, de vijvers en niet te vergeten ‘het bergje’, essentieel onderdeel van een Groningse slingertuin, zijn er vaak nog wel. Van deze slingertuinen is in een aantal gevallen het getekende ontwerp bewaard

Blijham, Oosteinde. Luchtopname waarop voor verschillende boerderijen een slingertuin is te zien. Foto Topografische Dienst Emmen, 1932.

Blijham, Oosteinde 42, boerderij Onnes. Tuinontwerp door Jan Vroom, omstreeks 1900. Tekening coll. firma ‘De Punt’, Glimmen.

gebleven. Ze zijn bovendien veel gefotografeerd met de bewoners trots op de voorgrond. En als er geen tekening of een oude foto bewaard is gebleven, dan kunnen altijd nog de luchtfoto's van 1930 van de Topografische Dienst te Emmen uitkomst bieden. Dankzij het feit dat de paden zeer breed waren (twee meter), is de structuur van de tuin daarop goed herkenbaar.

Een mooi voorbeeld van een boerderij waar voor en opzij een prachtige slingertuin lag, is boerderij Onnes, Oosteinde 42 in Blijham. Bij het grote, witte voorhuis, gebouwd in 1895, heeft Jan Vroom - een van de leden van de bekende hoveniersfamilie Vroom uit Glimmen - een tuinontwerp getekend. Jammer genoeg is de bijbehorende legenda niet bewaard gebleven, maar gelukkig weet de heer D.K. Mensinga, die er lang woonde, zich nog veel te herinneren: exotische heesters, bomen met een afwijkende bladkleur, veel perken met kleurige éénjarigen. Vele honderden plantjes werden hiervoor door de bewoners zelf opgekweekt. Deze beplanting bestaat uit:

-	kastanje, twee stuks
-	goudiep
-	bruine beuk, twee stuks
-	rode esdoorn
-	magnolia
-	walnoot
-	tamme kastanje
-	groene esdoorn
-	treurwilg
-	taxus en Japanse kwee
-	perk met blauwe viooltjes of vergeetmijnietjes
-	perk met roze, éénjarige begonia's
-	drie perkjes met lelies
-	perk met hoge wilde rozen
-	een groot éénjarigen perk in de kleuren van de Nederlandse vlag: rode salvia, witte alyssum, blauwe ageratum en oranje afrikaantjes
-	perk met éénjarigen. Dit perk is door de toenmalige bewoners zelf toegevoegd.

Het perk in de vorm van een klavertje vier in het ovaal midden voor het huis is vermoedelijk nooit

Blijham, Oosteinde 42, boerderij Onnes. Ansichtkaart van vóór 1908 van de ‘boerenbehuizing van C. Onnes’. De tuin is op dat moment ongeveer acht jaar oud. Foto coll. H.P.H. Waalkens, Winschoten.

aangelegd; in ieder geval is de beplanting onbekend. De overige beplanting van het ovale grasveld is symmetrisch aangebracht. De hoeken van het huis zijn met gebogen perken, ‘wangen’, afgerond om de slingerende lijn van de paden mogelijk te maken en te accentueren. Uit de gracht rond het perceel ontspringen twee vijvers; aan de oostkant van de boerderij is daar een smalle kronkelvijver van gemaakt, aan de westkant een enigszins niervormige vijver. Alleen al in het Oldambt zijn van meer dan honderd boerderijen de (restanten van de) slingertuinen beschreven. Toen het in de jaren '90 mogelijk werd de tuin, met subsidie, meer of minder ingrijpend te reconstrueren, werd daar door dertig eigenaren gebruik van gemaakt. Dit zogenaamde ‘Slingertuinenproject Oldambt’ liep van 1999 tot 2003 en is uitgevoerd onder leiding van Landschapsbeheer Groningen. Het zal geen verwondering wekken dat ook boerderij Onnes deelnam aan het project. Intussen zijn in de gemeenten Slochteren en Eemsmond de voorbereidingen gestart voor een vergelijkbare aanpak, waarbij de eerste voorbeeldtuin reeds is gerealiseerd. Een gelukkige bijkomstigheid is dat de tuinen goed zichtbaar zijn vanaf de weg; ze werden tenslotte niet in de laatste plaats aangelegd om een voor ieder zichtbaar visitekaartje af te geven. Alle reden om een reisje naar het hoge noorden te ondernemen!

‘ik denk dat zij slingeren dwz bochten maken omdat in dit land alles recht is en daarom waarschijnlijk aangenaam voor het oog als contrast’Ga naar eind*