Jaarboek Monumentenzorg 2001. Interieurs belicht

[p. 56]

Splendide Salon Renaissance Hollandaise
Eloy Koldeweij

Groot was de verrassing toen in december 1989 de verloren gewaande goudleerkamer uit het Dordtse huis ‘De Rozijnkorf’ in de villa ‘Rust en Vreugd’ te Wassenaar werd herondekt. Deze Splendide Salon Renaissance Hollandaise werd op 11 oktober 1921 door het Amsterdamse veilinghuis A. Mak geveild en was sindsdien spoorloos. In het voorwoord van de catalogus van deze veiling, waar geen enkel ander object te koop werd aangeboden, wordt de uniciteit van dit uitzonderlijke vertrek breed uitgemeten:

‘Ce salon en style Renaissance Hollandaise est le seul qui existe encore en Hollande. Il se trouve dans le parfait état original dans lequel le propriétaire de l'Hôtel dit “Rozynkorf” le fut exécuter en 1672.

Depuis lors, il n'y a été apporté aucun changement, ni pour le diminuer, ni pour le agrandir, ni pour le repeindre. Il est resté absolument intact, et dans aucun musée ni chez aucun particulier de la Hollande, il n'existe aucun ensemble aussi complet. Le plupart, comme par exemple celui au Rijksmuseum, consiste en une cheminée prise d'un appartement, et de la boiserie d'un autre, et le tout est réunie pour former un ensemble. Le salon qui nous occupe au contraire est dans l'état complet tel que l'artiste l'a fourni à la famille.’

De kamer bestaat uit een schouwpartij met schilderstuk, tegels en haardplaat, een goudleren behangsel, bedstede en twee geschilderde plafondstukken, verbeeldend Historia - de geschiedenis - en Mercurius in zijn rol als begeleider van de stervelingen. Zowel deze twee plafondschilderingen, het snijwerk op de schouwpartij en de omtimmering van de bedstede als het goudleren behangsel zijn van uitmuntende kwaliteit. De schilderstukken zijn blijkens de signatuur in 1686 vervaardigd door de vermaarde Haagse plafondschilder Augustinus Terwesten (1649-1711), die onder meer voor de keurvorst van Brandenburg heeft gewerkt. In diverse Duitse paleizen worden schilderingen van hem bewaard, waaronder in Potsdam en Charlottenburg in Berlijn.

In ons land zijn werken van hem te vinden onder andere in 's-Gravenhage in het stadhuis, in de zogeheten koepel van Fagel en in huis Schuijlenburg.

Zoals de veilingcatalogus vermeldt, is de goudleerkamer afkomstig uit het huis De Rozijnkorf aan de Voorstraat te Dordrecht, het huidige nummer 282. In opdracht van de Dordtse kruidenier Adriaan Pietersz van de Werff is deze toen zeer modieuze kamer daar aangebracht. In 1890 kwam de kamer in bezit van de Dordtse antiquair Jac. Schotel, die deze vrijwel direct aan de verzamelaar Hidde Nijland (1853-1931) heeft doorverkocht.¹ Nijland heeft de kamer vervolgens in zijn huis Prinsenstraat 36 te Dordrecht laten inbouwen. In 1921, na ruim dertig jaar, besloot Nijland de kamer te laten veilen. Twee jaar eerder had hij zijn grote collectie volkskunst aan de gemeente Hindeloopen geschonken.

Op de veiling in oktober 1921 werd de goudleerkamer gekocht door de Rotterdamse reder Philippus van Ommeren (1861-1945). Van Ommeren liet de kamer in 1923 incorporeren in zijn monumentale Jugendstil-villa die hij op zijn landgoed Rust en Vreugd aan de Rijksstraatweg te Wassenaar door de architect Samuel de Clerq liet bouwen. Hier heeft de kamer vervolgens meer dan zestig jaar een verborgen bestaan geleid.

Desondanks is dit 17de-eeuwse vertrek sindsdien drie keer op basis van de foto's en beschrijving uit de veilingcatalogus uit 1921 gepubliceerd.² De goudleerkamer was dus allerminst vergeten, hetgeen ongetwijfeld werd ingegeven door de uniciteit. In de tussenliggende periode is slechts één andere vergelijkbare 17de-eeuwse goudleerkamer in ons land gesignaleerd. Deze bevond zich in het in 1965 afgebroken huis

1 Officieele Catalogus der Tentoonstelling van Oude en Nieuwe Kunstnijverheid te houden door de Vereeniging voor Vak en Kunst in Kunstmin te Dordrecht 1892, Dordrecht 1992, cat. 127-128, 776. Met veel dank aan drs. C.M. de Bruyn, conservator van Museum mr. Simon van Gijn.

2 C.H. de Jonge en W. Vogelsang, Holländische Möbel und Raumkunst van 1670-1780. 's-Gravenhage 1922, afb. 20; J.J. Vriend, De bouwkunst van ons land, deel III: Het interieur, Amsterdam 1950, afb. 94; C.J.P. Lips, Wandelingen door Dordrecht, Zaltbommel 1974, pp. 331-334.

[p. 57]

Wassenaar, villa Rust en Vreugd. Goudleerkamer. Foto auteur, 1990.

Vredeveen te Nietap, in de Drentse gemeente Roden. De kamer had een sterk vergelijkbare 17de-eeuwse uitmonstering, het goudleren behangsel had nota bene zelfs een identiek patroon. In 1924 is deze kamer aan de Amsterdamse antiquair J.M. Mopurgo te Amsterdam verkocht en sindsdien uit het zicht verdwenen.³ In ons land is geen enkele andere 17de-eeuwse goudleerkamer bewaard gebleven, alleen losse vellen op verschillende locaties geven nog een beeld van deze kostbare vorm van wandbekleding.

Sinds de bouw van het huis Rust en Vreugd in 1923 was hier weinig meer veranderd en de goudleerkamer nog altijd als eetkamer in gebruik. Wel was het gebruik van het huis na het overlijden van Van Ommeren enigszins gewijzigd. Het gehele landgoed was door de bouwheer ondergebracht in de Stichting Park Rust en Vreugd en het huis werd sindsdien aan derden verhuurd. Het stichtingsbestuur ervoer de goudleerkamer, waarvan zij de uitzonderlijke waarde zeker inzag, echter in toenemende mate als een probleem. Hoe kon zij ervoor zorgen dat in dit verhuurde pand de bijzondere kamer voldoende zorg en aandacht kreeg en hoe kon men voorkomen dat dit unieke behangsel beschadigd zou worden? Omdat bescherming in situ schier onmogelijk leek, is naar een andere oplossing gezocht. Het overplaatsen van de kamer naar een andere locatie leek het meest voor de hand liggend. Om te voorkomen dat dit belangrijke interieur niet zonder meer in het buitenland verkocht kon worden, is dit vertrek geplaatst op de lijst van beschermde kunstvoorwerpen die vallen onder de Wet Behoud Cultuurbezit. Hiermee werd de bijzondere waarde van de goudleerkamer opnieuw onderstreept. Deze preventieve maatregel was voor het stichtingsbestuur geen enkel beletsel; zij was immers geenszins van plan de kamer in het buitenland te gelde te maken.

In 1996 werd eindelijk een bevredigende oplossing gevonden. Nog datzelfde jaar is de goudleerkamer aan Museum mr. Simon van Gijn te Dordrecht overgedragen met de bedoeling deze weer terug te brengen naar de stad van herkomst. In januari 1997 is het vertrek met al zijn elementen uit de villa Rust en Vreugd genomen. Na een langdurig en kostbaar restauratietraject is deze unieke en spectaculaire goudleerkamer, inclusief schouwpartij, tegels, haardplaat, betimmering en plafond, in de zomer van 2001 - na tachtig jaar - weer naar Dordrecht teruggekeerd. Hier kan het door eenieder onder zo ideaal mogelijke condities worden bewonderd, zij het niet op de oorspronkelijke locatie aan de Voorstraat, maar in het statige pand Nieuwe Haven 29 waarin Museum mr. Simon van Gijn is gevestigd.

3 J. Bos, F.J. Hulst en P. Brood, Huizen van stand. Geschiedenis van de Drentse havezaten en andere herenhuizen en hun bewoners, Assen 1989, pp. 441-444.
Vermeld in: E.F. Koldeweij, Goudleer in de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Nationale ontwikkelingen en de Europese context, Amsterdam/Leiden 1998 (ongepubliceerde dissertatie Universiteit Leiden), deel I, pp. 253, 295, deel V, cat. 110. SSS.