Jaarboek Monumentenzorg 2000. De bouwkunst vereeuwigd. Architecture Immortalized

Fotografie voor monumentenzorg. Photography for conservation

[p. 6]

Ten geleide

Dit boek is de vrucht van een experiment en het werken eraan voelde op verschillende momenten als een sprong in het duister. Al geruime tijd bestond binnen de Rijksdienst voor de Monumentenzorg de wens een publicatie uit te geven gewijd aan de fotocollectie. Zo'n boek zou de weliswaar openbaar toegankelijke, maar nog niet erg bekende verzameling op een aantrekkelijke manier moeten presenteren, niet alleen aan al diegenen die geïnteresseerd zijn in het gebouwde erfgoed en de monumentenzorg in Nederland, maar ook aan de liefhebbers van de (historische) fotografie. De veelzijdige collectie, die in de loop van ruim honderdvijfentwintig jaar uitgroeide tot een omvang van bijna een half miljoen foto's, is dat immers in alle opzichten waard.

Toen zich in de zomer van 1999 het Jaarboek Monumentenzorg 2000 als mogelijkheid voordeed, moesten de tot dan toe vage plannen geconcretiseerd worden. Als doelstelling werd geformuleerd ‘een fotoboek in de ware zin van het woord’. Een boek dus dat de fotografie bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg centraal zou stellen en niet een boek waarin plaatjes over monumenten zouden vertellen en over hoe ermee in de loop der jaren werd omgesprongen. Een boek met weinig tekst en veel beeld, waarin de verschillende aspecten van de monumentenfotografie letterlijk zichtbaar zouden worden.

Het was direct duidelijk dat de selectie van de in dit boek op te nemen foto's het grootste karwei zou vormen. Daarom werd hiervoor de hulp ingeroepen van de collega's binnen de dienst. Dit leverde weliswaar veel suggesties op, maar het overgrote deel hiervan bleek inhoudelijk gemotiveerd. Zo werden vooral foto's voorgedragen van het unieke monument, de belangrijke restauratie, de betreurenswaardige sloop en wat dies meer zij, en niet veel foto's die in de eerste plaats opvielen door hun fotografische kwaliteit. Omdat deze eerste ronde dus relatief weinig bruikbaar materiaal opleverde, werden vervolgens in een aantal sessies vele duizenden mogelijk op te nemen foto's bekeken. Hierbij leverde elke suggestie nieuwe associaties op, nieuwe zoektochten in de omvangrijke, grotendeels alfabetisch op plaatsnaam geordende collectie.

Veel tijd vergde vervolgens het koppelen van de in het boek tegenover elkaar af te drukken beelden. Reeds geselecteerde foto's vielen hierbij soms weer af, nieuwe moesten worden opgespoord. Bij het samenstellen van de ‘paren’ is zoveel mogelijk een inhoudelijke koppeling vermeden en is veelal uitgegaan van beeldrijm of impulsieve associatie, van verrassende overeenkomst of sterk contrast. De uiteindelijke volgorde waarin de zo samengestelde paren hier worden gepresenteerd, is aangebracht door de vormgever, Roelof Koebrugge.

Het boek opent met een tweetal inleidende artikelen, over de monumentenfotografie en over de ontstaansgeschiedenis van de collectie. Daarna volgt het fotodeel, tweehonderd pagina's lang. De foto's worden hier ‘droog’ gepresenteerd, met in een zakelijk bijschrift de naam van de fotograaf, de datering van de opname en een korte omschrijving van

Introduction

This book is the fruit of an experiment and at times working on it felt like a leap in the dark. For some time now, the Netherlands Department for Conservation has wanted to realise a publication dedicated to its photography collection. The purpose of such a book would be to present the collection, which is open to the public but unfortunately not very well known, not only to all those who are interested in the architectural heritage and monument conservation in the Netherlands but also to the lovers of (historical) photography. For the assorted collection, which expanded in the course of a good one hundred and twenty-five years into a magnitude of nearly one half million photographs, thoroughly merits attention in all respects.

When in the summer of 1999 the Conservation Yearbook 2000 came up as a possibility, the tentative plans still had to be crystallised. The objective was formulated as being ‘a book of photographs in the true sense of the word’. So, a book that would focus on the photography preserved at the Netherlands Department for Conservation and not one in which pictures would describe monuments and how they were treated over the years. It was to be a book with few words and many pictures in which the various aspects of monument photography would literally be made visible.

It was immediately clear that the selection of the photographs to be included in this book would be the greatest challenge. The colleagues within the department were therefore requested to assist. This resulted in many suggestions, indeed, but the majority was based on content. Most photographs were proposed because of what they showed: the unique monument, the major restoration, the unfortunate demolition, and so on. Few photographs were selected primarily for their notable photographic quality. Because this first round produced relatively little useful material, many thousands of photographs deemed suitable for the publication were then examined. Each suggestion evoked new associations and initiated new searches in the extensive collection, largely organised alphabetically by place-name.

Much time then went into pairing the photographs that were to be printed on facing pages. In this process, already selected photographs were occasionally discarded again and new ones had to be found. In the compilation of the ‘pairs’ any link as to content was avoided wherever possible. Decisions were mostly based on complementary imagery or impulsive association, on surprising similarity or strong contrast. Our graphic designer, Roelof Koebrugge, determined the final order in which the compiled pairs appear in the book.

The book starts with two introductory articles, about monument photography and about the history of the development of the collection. This is followed by the photographs themselves, which take up two hundred pages. The photographs are presented ‘as is’, with a clinical caption containing the name of the photographer, the date of the photograph and a

[p. 7]

[Nederlands]

wat is afgebeeld. Zo krijgt de foto als beeld optimale aandacht.

Voor de reproducties zijn in verreweg de meeste gevallen de in de collectie aanwezige originele fotoafdrukken gebruikt. Slechts bij enkele ernstig beschadigde of anderszins onbruikbare afdrukken is een negatief opnieuw afgedrukt of is een originele afdruk digitaal opgenomen, bewerkt en geprint. Het fotodeel wordt afgesloten door een lijst met per foto de feitelijke gegevens aangaande techniek en afmetingen van de gereproduceerde afdruk. Bij deze lijst zijn, voor zover aanwezig, de etiketten en/of (blind)stempels van de fotografen gereproduceerd. Bij het onderzoek voor dit boek is gebleken dat in de fotocollectie van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg veel meer fotografen zijn vertegenwoordigd dan tot nu toe werd aangenomen. Zo is alleen al in dit fotoboek werk van meer dan vijftig fotografen te vinden. Besloten is, om niet te pogen van al deze fotografen levensdata en wat dies meer zij op te nemen. Een aanzienlijk deel van hen is bekend en hun gegevens zijn te vinden in de literatuur waarvan de belangrijkste titels achter in dit boek zijn opgesomd. Van een aantal andere fotografen is tot heden weinig of zelfs helemaal niets bekend. Alleen van de fotografen die in de laatste halve eeuw voor de Rijksdienst voor de Monumentenzorg hebben gewerkt en die tot nu toe buiten de monumentenzorg nauwelijks bekendheid hebben gekregen, leek het nuttig in dit kader enige biografische gegevens te verschaffen.

Dank is de redactie in de eerste plaats verschuldigd aan alle collega's die in de diverse stadia hebben meegedacht over dit fotoboek en zijn inhoud. Zeer veel werk is verzet door de medewerkers van het Foto- en Tekeningenarchief en van de Fotografische Afdeling. Vooral aan hen is het te danken dat deze uitgave het bijzondere boek is geworden dat ons vanaf het begin voor ogen stond en dat de sprong in het duister dus een goede afloop heeft gekregen. Saskia Richel-Bottinga verleende waardevolle ondersteuning bij de vertaling van de teksten.

Voor hun adviezen, voor het feit dat we van hun kennis en expertise mochten profiteren en voor hun aanmoediging zijn wij Mattie Boom en Hans Rooseboom, beiden conservator Fotografie bij het Rijksmuseum Amsterdam, zeer dankbaar. Een instelling als de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, die zich met een bepaald aspect van het cultureel erfgoed bezighoudt en die een heel ander aspect, de fotografie, er in de loop van de tijd als vanzelf ‘bij’ heeft gekregen, is voor een verantwoorde benadering daarvan in hoge mate aangewezen op zo'n ruimhartige kennisuitwisseling. Voorts willen wij de medewerkers van Waanders Uitgevers, en dan met name Rob Lodder en Henk Diele, noemen.

Geduldig en vindingrijk - het is eerder geschreven - hebben zij ook nu weer hun belangrijke bijdrage aan dit eindproduct geleverd. Ten slotte danken wij vormgever Roelof Koebrugge, die van een mooie droom een prachtig boek heeft gemaakt.

Namens de redactie,

Peter Don

[Engels]

short description of what is portrayed. The photographs are thus most favourably highlighted.

By far the most reproductions were taken from the original prints in the collection. Negatives were reprinted or original prints were digitally photographed, retouched and printed only in the case of a few seriously damaged or otherwise unusable prints. The photograph section concludes with a list containing the factual data per photograph concerning technique and measurements of the reproduced print. With this list and insofar as they were available, the labels and/or (blind) stamps of the photographers have been reproduced.

During the research for this book it was discovered that the photography collection of the Netherlands Department for Conservation represents many more photographers than was presumed. This book of photographs alone contains the work of more than fifty photographers. It was decided not to attempt to include the personal data and suchlike of all these photographers. Most are well known and their data can be found in the literature, of which the most important titles are listed at the end of this book. Up to now little or even nothing is known about some of the other photographers. However, it was believed useful to provide some biographical data on the photographers who worked for the Netherlands Department for Conservation during the past half century and who as yet have not become widely known.

The editors are indebted to all colleagues who helped think along about this book of photographs and its content at the various stages. A great deal of work was done by the staff of the Photography and Drawing Archive and of the Photography Department. It is mainly through their efforts that this publication has become such a unique book, which is what we were striving for from the very start, and that our leap in the dark has ended happily. Saskia Richel-Bottinga provided valuable support in translating the texts.

For their advice, for the fact that we could profit from their knowledge and expertise and for their encouragement, we are very grateful to Mattie Boom and Hans Rooseboom, both Photography curators at the Rijksmuseum [National Museum] in Amsterdam. An institute such as the Netherlands Department for Conservation, that pursues a specific aspect of cultural heritage and that over the years and as a matter of course ‘inherited’ an entirely different aspect, namely photography, is highly dependent on such a generous exchange of knowledge for a justified approach. We also wish to mention the staff of Waanders Publishers, especially Rob Lodder and Henk Diele. Patiently and creatively - it was already written before - they again made a major contribution to this end product. Finally, we would like to thank graphic designer Roelof Koebrugge, who has made such a magnificent book out of a beautiful dream.

On behalf of the editors,

Peter Don