Jaarboek Monumentenzorg 1999. Instandhouding

[p. 8]

Ten geleide

‘Liber Amicorum: boek van en door vrienden voor een alom gewaardeerde vakbroeder of -zuster, uitgebracht ter gelegenheid van een mijlpaal in de carrière van de gefêteerde.’

Zo kun je een vriendenboek omschrijven; vele schrijvers publiceren gezamenlijk in één band ter ere van een persoon. Dit boek is ook een ‘liber amicorum’; het is echter niet opgedragen aan een bevriend iemand, maar aan een ‘bevriend’, met liefde en enthousiasme beoefend vak: instandhouding van cultureel erfgoed. Een vriendenboek voor het vakgebied dus en dat vakgebied blijkt breed en in verrassende mate multi-disciplinair te zijn. De ‘mijlpaal’ is daarbij nadrukkelijk niet het adieu aan de 20ste eeuw en de blijde inkomst van het derde millenium. Nee, de mijlpaal die dit boek markeert is het alom in kringen van monumentenzorgers, ontwerpers en beleidsmakers, die onze leefomgeving tot werkgebied hebben, gerijpte besef dat het instandhouden van cultuurhistorische waarden verder strekt dan fysiek behoud en conservering. Actieve inzet van de cultuurhistorische factor bij alle naarstige activiteit die in het kader van de inrichting van ons land wordt ontplooid, vormt evenzeer onderdeel van het recept. Instandhouding van cultureel erfgoed, van de beschermde structuren en gebouwen die onze biotoop in belangrijke mate kwalificeren, is daarmee onmisbaar onderdeel van het goede werk voor integrale kwaliteit van onze gebouwde omgeving. En dat is toch een mooie vrucht van het bovenvermelde rijpingsproces. Kort gezegd gaat het bij instandhouding dus om een zo breed mogelijke benadering van de behoudsopgave èn de veranderingsnoodzaak; het gaat erom het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ in samenhang levensvatbaar te maken. Er is dan ook een prettig neveneffect: vervlechting van ‘oud en nieuw’ levert op dat de soms gesignaleerde kloof tussen monumentenzorg en ontwikkeling haast als vanzelf wordt gedicht, wederzijdse appreciatie als troef die iedereen in de kaart speelt.

Bijna dertig auteurs waren op toeschietelijke wijze bereid om over instandhouding hun licht te laten schijnen, nadrukkelijk vanuit hun optiek, want dat was de vraag die de redactie de beoogde auteurs stelde: wat heeft het eigen vakgebied te bieden over dit onderwerp? Het antwoord op die vraag ligt nu voor u. De antwoorden zijn, gezien de beperkingen die de formule van het jaarboek aan de omvang van tekst en getal van afbeeldingen stelt, veelal puntig en daarmee grondstof voor ruimer presentatie, maar ook dat was opzet: bijna alle onderwerpen staan open voor nadere uitwerking.

Wat de 28 jaarboekbijdragen tonen, is het zeer ruime spectrum van de instandhoudingsdiscipline. Naar schaal en richting van beschouwen is er opmerkelijke variëteit. Zo treft de lezer verhandelingen aan over landschappelijke en stedenbouwkundige onderwerpen met bijbehorende kaartschaal, terwijl er daarnaast bijdragen zijn die het voorwerp van studie en wetenschap belichten, gezien door de microscoop. Dat ook afzonderlijke gebouwen aan bod komen spreekt in een uitgave onder de vlag van de RDMZ voor zich. Het hoofdonderwerp is dus ‘van alle schalen’; tegelijkertijd is de invalshoek van de beschouwingen minstens even divers. Beleidsmatige en bestuurlijke onderwerpen gaan samen met puur instandhoudingstechnische bijdragen. Herbestemming en -ontwikkeling komt aan de orde naast scrupuleuze consolidatie op de vierkante millimeter. Het hoort allemaal bij elkaar; ‘eenheid in diversiteit’ zou het motto van dit jaarboek kunnen zijn. Daarom bleek ondanks de diversiteit van de bijdragen een indeling in hoofdstukken goed te passen, een indeling die naar het oordeel van de redactie ook wenselijk was. Gekozen is voor een opsplitsing in drieën. Met de hoofdstuktitels, ‘De grote schaal’, ‘Het dicterende gebouw’ en ‘Materie onder de loupe’ bleek niet alleen een ordening in schaal van behandelde onderwerpen mogelijk, maar kon tegelijkertijd het onderwerpenscala van bestuurlijk en beleidsmatig naar materieel en technologisch goed sporen. Illus-

[p. 9]

tratief voor de vreugde en inspiratie die de redactie bij het doornemen van de verschillende bijdragen ervoer is het feit, dat een der redactieleden de hoofdstuktitels in cartoon heeft gebracht.

Vanwaar nu die verheugde inspiratie? Wel, de bijdragen in het jaarboek bieden bijna alle een concreet perspectief op daadwerkelijke instandhouding van cultuurhistorische waarden. Dat zicht op verbeterd en uitgebreid behoud van gebouwd cultuurgoed vormt op zich al bron van vreugde. Tegelijkertijd is er de ‘eye opener’ van het brede scala en de argeloze vervlechting van onderwerpen: het artikel over bouwfysica en installatietechniek bij instandhouding belicht herbestemming vanuit een technische invalshoek, terwijl datzelfde onderwerp elders ook maatschappelijk en morfologisch wordt belicht. Instandhouding als beleidsmatige opgave en als drijfveer voor bevorderen van geëigend gebruik en aandacht voor de omgeving van het object, voegt zich bij bespiegelingen over de rol van de bouwvoorschriften daarbij. Verscheidene bijdragen raken op hun beurt aan het thema van de omgeving - veelal niet formeel beschermd - als belangrijke factor voor het slagen van instandhouding van het waardevolle ensemble. De bijdrage over akoestiek snijdt het boeiende onderwerp aan van behoud van het ontastbare van die omgeving: de eisen die het beschermde ‘klinkende’ monument aan zijn verblijfplaats stelt. Functie als dwingeland voor de ruimte waarin hij thuis hoort en dan weer andersom, de dwingende ruimte die de aard van functie of bestemming in hoge mate voorschrijft. High-tech instandhouding, waarbij de dirigerenden en uitvoerenden het allerachterste van hun professionele tong moeten tonen gaat samen met naïef behoud of bijna onbedoeld resteren, terwijl soms ook de vraag te stellen is hoe materieel instandhouding moet of kan zijn wanneer het om sterke concepten en verjaarde uitwerkingen daarvan gaat.

Tenslotte komt natuurlijk ook het ‘wikken en wegen’ aan bod, dat bij de keuze voor de methode van instandhouding cruciaal is. Onderzoek en ook inventarisatie van waarden is bij dat afwegen vanzelfsprekende conditie, hoort daaraan vooraf te gaan; een terugblik op de onderzoekspraktijk van toen levert dan soms verrassende nuanceringen bij hedendaagse technologie.

Moge het de lezer vergaan als de redactie: groeiend leesplezier bij het consumeren van de navolgende pennevruchten van vele vrienden van het monumentenbehoud!

Namens de redactie,

E.J. Nusselder