Jaarboek Monumentenzorg 1998. Buitenplaatsen

[p. 8]

Verantwoording

Sinds de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in 1990 besloot een jaarboek te gaan uitgeven is het daarmee crescendo gegaan. Elk jaar nam het jaarboek in omvang toe: van zo'n 150 bladzijden in den beginne tot 360 bladzijden in 1997. Er is kennelijk nog steeds monumentenstof te over! De eerste vier delen in wat langzamerhand gerust een reeks mag worden genoemd waren - wat oneerbiedig gezegd - gevuld met varia. In de daarna verschenen vier delen zat een lijn, een thema: jongere monumenten, monumenten in oorlogstijd, bouwhistorie en de geschiedenis van de RDMZ vanaf 1947. Voor 1998 luidde het parool: weer terug naar een bescheidener omvang: zo'n 200 bladzijden mocht het worden. Maar de thematische invulling wordt voortgezet en ditmaal in samenwerking met een (jubilerende) monumentenorganisatie in de particuliere sfeer: de in 1973 totstandgekomen en dus in 1998 25 jaar bestaande Stichting tot Behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen (PHB). Het thema van dit jaarboek is dus: historische buitenplaatsen.

Sinds in samenhang met het ontstaan van PHB 25 jaar geleden de vraag hoe historische buitenplaatsen behouden en waar nodig hersteld zouden moeten worden, aan de orde werd gesteld en langzamerhand een overheidsbeleid op dit punt tot ontwikkeling werd gebracht, is er over de ontwikkeling en de betekenis, de cultuurhistorische waarde, van historische buitenplaatsen veel geschreven. Dat blijkt uit de literatuur waarnaar in de artikelen in dit jaarboek wordt verwezen. Toch bestaat in een wat bredere kring nog weinig kennis van en inzicht in de betekenis van deze monumenten, die bij uitstek de relatie tussen ‘cultuur’ en ‘natuur’ laten zien. In dit jaarboek komen uiteraard de juridische, financiële en (technisch) inhoudelijke aspecten aan de orde, die een rol spelen bij de bescherming en instandhouding van historische buitenplaatsen. De kern wordt echter gevormd door de bijdragen, die werden geleverd aan het tweedaagse symposium ‘Werken aan Arcadië’, dat ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van PHB in samenwerking met Museum Beeckestijn, het Tuinhistorisch Genootschap Cascade en de Nederlandse Tuinenstichting op 7 en 8 oktober j.l. werd georganiseerd. Daar omheen zijn artikelen gegroepeerd, waarin wordt ingegaan op de actuele problematiek, zoals in de bijdragen over het beleid, over het ‘omgaan’ met buitenplaatsen (Mehrtens), over de planologische aspecten (Vesters), de relatie tussen stad en landschap (Blom) en de ecologische aspecten (Bakker). Hoewel ernaar gestreefd is in dit jaarboek het verschijnsel ‘historische buitenplaats’ in een generale contekst te plaatsen, wordt ook de geschiedenis en ontwikkeling van enkele specifieke buitenplaatsen niet buiten beschouwing gelaten: Wassenaar (Scheffer) en Sluishoef (Van Groningen).

Aan de huizen en hun interieurs is in dit jaarboek geen speciale aandacht besteed. Het interieur komt ruimschoots aan zijn trekken in de fraai uitgevoerde publicatie/catalogus ‘Wonen in Arcadië’, die de gelijknamige PHB-jubileumtentoonstelling in het Noordbrabants Museum in 's-Hertogenbosch begeleidde. Wel hebben in deze publicatie artikelen de verplaatsing van interieurs en interieuronderdelen en burgermansfollies tot onderwerp.

Particuliere buitenplaatsen kunnen niet in standgehouden en goed beheerd worden zonder de continue en liefdevolle inspanningen van hun eigenaren. In een jaarboek, dat over deze categorie monumenten gaat, dienen zij bij uitstek aan het woord te komen om ons te laten weten wat het als eigenaar/beheerder in de praktijk nu werkelijk betekent de plicht te hebben een historische buitenplaats instand te moeten houden. De overheid helpt hen daarbij, maar is dat voldoende? Wordt de overheidsdoelstelling: behoud door wettelijke bescherming en het inzetten van financiële instrumenten, ook werkelijk bereikt? In hoeverre is sprake van een samenhangend overheidsbeleid? De (rijks)overheid is voorstander van het geven van zijn juiste plaats van ‘het verleden’ in ‘het heden’, waartoe het zgn. interdepartementale Belvedereproject wordt ontwikkeld. Maar wat zijn daarvan de effecten in de dagelijkse praktijk? Wij vroegen enkele eigenaren naar hun ervaringen en zijn hen

[p. 9]

erkentelijk voor de openhartige wijze, waarop zij bereid bleken te zijn ons daarover in te lichten.

De redactie is de president van de Union of European Historic Houses Associations, mr H.M.A. Kamerlingh Onnes, bijzonder erkentelijk voor zijn bijdrage over de ontwikkelingen op Europees niveau. Als geen ander is hij, die aan de wieg van PHB stond en de boreling uit 1973 tot wasdom hielp brengen, daarvan op de hoogte. Als hommage voor zijn niet aflatend streven om hetgeen nog rest aan historische buitenplaatsen te behouden en te herstellen opent dit jaarboek met zijn artikel.

Het jaarboek wordt afgesloten met de feestrede die de hoofddirecteur van het Rijksmuseum, prof. drs R. de Leeuw hield bij de opening van de tentoonstelling ‘Wonen in Arcadië’ op 26 september j.l. De redactie dankt zowel de directeur van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en zijn medewerkers voor de ondervonden steun als de auteurs, die con amore bereid gevonden konden worden aan dit jaarboek mee te werken. In een goede samenwerking tussen overheid en particulier initiatief is hopelijk een Jaarboek Monumentenzorg tot stand gekomen, dat bij velen de ogen doet openen voor het belang en de waarde van historische buitenplaatsen. Verdwijning van nog meer van deze groene oases zou leiden tot een verdere verarming van de cultuurhistorische waarden in en dus van de schoonheid van ons land. Aan uitgever Waanders, die ook de publicatie ‘Wonen in Arcadië’ verzorgde, zal het niet liggen, want ook van dit jaarboek werd weer een aantrekkelijke uitgave gemaakt. Met een woord van waardering daarvoor sluit ik af.

mr G.W. van Herwaarden, voorzitter van de redactie van het Jaarboek Monumentenzorg 1998