Jaarboek 18 van het Stijn Streuvelsgenootschap 2012. Stijn Streuvels en 'Ingoyghem'

[p. 271]

Boekbeoordelingen
Het leven en de dood in den ast in drie ‘e-books’¹
Karel Platteau

Omer Vandeputte zorgde voor de redactie van drie vertalingen van Het leven en de dood in den ast: in het Afrikaans, het Frans en het Engels. Dit verdienstelijke werk had gedurende vele jaren heel wat voeten in de aarde en het is dankzij de volharding van de redacteur en zijn vertaal‘ploegen’ dat die vertalingen uiteindelijk tot stand kwamen. Toen ze af waren, bleken traditionele uitgeverijen bovendien helemaal niet zo happig om die uit te geven. Maar Uni-Book van Peleman Industries bood een online platform aan en stelt nieuwe boeken wereldwijd ter beschikking. Auteurs laden daar immers hun boeken op, en Unibook drukt professioneel, bindt die boeken en stelt die te koop via ‘ShopMyBook.com’. Dat is een online boekenwinkel die snel de boeken bezorgt bij de bestellers. Zo zoeken die vertalingen nu hun weg.

Wie een literair werk van bron- naar doeltaal overbrengt wordt geconfronteerd met ‘stijl’. En die benaderen we hier als het geheel van de psychische uitdrukkingskrachten van twee talen. Die krachten bezitten hun eigen expressieve waarden die in die taalsystemen liggen op het vlak van klanken, woorden en zinsbouw (fonologie, morfologie en syntaxis) maar ook op het vlak van de betekenisverschuiving (semantiek). De stijl van de auteur Stijn Streuvels is zeer persoonlijk en zijn privétaalgebruik (idioom) is allerminst eenvoudig om te vertalen. Wie een paragraaf moet overbrengen als bijvoorbeeld

1 Stijn Streuvels, Vie et mort dans la sécherie. Red. Omer Vandeputte. ShopMyBook, 2012; Stijn Streuvels, When the wheel turns its circle. Red. Omer Vandeputte. UniBook, 2011; Stijn Streuvels, Die wentelbaan, 'n novelle. Red. Omer Vandeputte. ShopMyBook, 2011.

[p. 272]

Gescholen in de donkere hoek zijn grote loeders met langpotige deernen aan 't kallegaaien, aan 't foefelen, robbelen in verward kluwen dooreen; verrichten in de duik kattespel, met ingehouden angstkreten en lachen.

moet al heel wat opzoekwerk doen om goed alle nuances van de merkwaardige werkwoorden en substantieven in te schatten. Streuvels zoekt de/zijn taal af naar die woorden die precies weergeven in welke sfeer en met welke gedragingen de personages een seksueel spel van aantrekking en angst spelen. Er zijn hierbij geen tedere of charmant positieve elementen te bespeuren. De suggestieve klanken van de gekozen woordenschat helpen bovendien om de verboden erotische en uitdagend agressieve sfeer weer te geven. Hier moet de vertaler equivalenten zien boven te halen, die én de nuance én de sfeer weergeven. In de Franse vertaling lezen we dan:

Dans un coin obscur, les grands dadais et les grandes sauterelles s'ébattent, chahutent, se bagarrent, font des niches, se chatouillent, pouffent de rires, retiennent des cris d'angoisse.

De vertalers vermeden hier het Frans met al te stroeve wendingen te bezwaren door te letterlijk op zoek te gaan naar terminologie, maar ze leunden zo dicht mogelijk aan bij het klankenspel, het ritme en de zwier van Streuvels' stijl via heel actieve werkwoorden.

De Engelse vertalers gingen dan weer anders te werk om te beantwoorden aan het oude, gerespecteerde begrip ‘equivalentie’ bij de transpositie naar hun doeltaal:

Hiding in a dark nook big bastards are trifling with long-legged lasses, fooling around, darting about, tangling, rumbling, gay teasing on the sly, with pent-up laughing and startled cries.

[p. 273]

Hier is de werkwoordsvorm ‘-ing’ dominant (acht keer) om in een flits het erotische spel te suggereren. Twee alliteraties (big bastards - long-legged lasses) dragen bij tot het klankenspel.

Streuvels haalde in deze alinea twee keer aan dat dit spel zich in het verborgene afspeelt: ‘gescholen in de donkere hoek’ en ‘in de duik’. De donkere locatie is in beide vertalingen aanwezig, maar het spel ‘in de duik’ verdwijnt letterlijk maar komt metaforisch weer aan bod in de evenwichtsoefening met Franse en Engelse typerende werkwoorden. Tot beter begrip van de Franstalige en Engelstalige lezers. Het is een illustratie van de correcte inleving van de vertalers.

In het Afrikaans bestond al Die kerskind van Maria Hugo, uit 1966. Met Die wentelbaan, 'n novelle is er dus een Afrikaanse vertaling bijgekomen. De titel staat hier dicht bij die van de Engelse vertaling: When the wheel turns its circle. En wie de inhoud van de novelle kent, zal volmondig akkoord gaan met deze keuze, die afwijkt van Streuvels' oorspronkelijke titel. Maar ook hier zijn beschouwingen vanzelfsprekend goed mogelijk. In 1961 vertaalde Sophia Dupray een fragment van Het leven en de dood in den ast onder de titel: La vie et la mort dans le séchoir. Vijftig jaar later wordt dat nu: Vie et mort dans la sécherie.

De Duitse vertaler Werner Ackermann koos in 1936 voor de titel: Die Männer am feurigen Ofen.

Vandaag kan men behoorlijk veel van Streuvels' werk lezen in negentien verschillende talen en de vertaalde novelle wordt nu als een meesterwerk van Streuvels bestempeld. Het is dan ook prachtig dat deze drie vertalingen verschenen dankzij de inzet van Omer Vandeputte.