Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1980-1981 (2 delen)

[p. 115]

Een nog onbekend tafelspel in een bundel vrome en ascetische gedichten door Patricia Lammens - Pikhaus

In het handschrift 905 dat in de Gentse universiteitsbibliotheek wordt bewaard en overwegend vrome en ascetische spreuken en gedichten bevat, troffen we toevallig een tot nog toe onbekend ‘Tafel speelken’ van vrolijke aard aan.

Het handschrift bestaat uit 46 bladen papier en 1 schutblad: het eerste blad bleef ongenummerd, de volgende werden met inkt gefolieerd van 1 tot 44 en het laatste blad kreeg in potlood het nummer 45. Vooraf werden 3 bladen en resten van 3 afgeknipte bladen met Latijnse tekst bijgebonden. Op het schutblad achteraan werd een stukje papier gekleefd met gegevens over de betaling van de kopiïst, plaats, datum en bedrag: ‘ghegheuen aen Jaques clauwaert tot 7eecken⁽¹⁾ in aelmoessen vanden jare xvjc en xxxiiij tich totten some van iij £(pond) vi s(chellingen) iij g(rote)n’. Op f. 45v (eigenlijk 46v) vinden we onder een zotheidsgedicht met de beginregels ‘Meest al de werelt is nu verkeert // Want dat gheslachte van Sotteghem is zeer vermeert...’, de datum IX Junius 1634. Ook op f. 7r en 21v komt, telkens in de marge, de aanduiding 29 meij 1634 voor. De tekst van het tafelspel zelf, die f. 41r tot en met f. 44r beslaat, wordt op het einde gedateerd: anno domini 1631 den viij Julius. Het handschrift dateert dus uit de eerste helft van de zeventiende eeuw en werd door één hand geschreven. Het tafelspel echter kan ouder zijn en is naar geest en inhoud nog een echt rederijkersprodukt.

De naam van de auteur is ons niet bekend en hoewel aan het einde van het spel misschien een allusie wordt gemaakt op de kamer waartoe hij behoorde of waarvoor het stuk geschreven werd, kunnen we niets met zekerheid zeggen over de spreuk ‘Alst Godt

(1) 7 eecken: = Zeveneken, gemeente in de provincie Oost-Vlaanderen; behoorde tijdens het hele Ancien Regime aan de Gentse Sint-Baafsabdij. Cfr. Winkler Prins Encyclopedie van Vlaanderen, Turnhout, 1974, Dl. 5, blz. 577. Cfr. F. de Potter en J. Broeckaert, Geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen. Eerste reeks. Arrondissement Gent, deel 8, Gent, 1864-1870 onder Zeveneeken.

[p. 116]

belieft zalt beter wesen’ of over de aanduiding ‘crancke lemen’⁽²⁾.

Het spel wordt in de titel ‘een tafel speelken’ genoemd, een genre dat in de XVIde en eerste helft van de XVIIde eeuw een grote populariteit kende. Het wordt opgevoerd door twee personages, telt slechts 169 verzen en ook de inhoud, een woordenwisseling zonder veel actie, laat vermoeden dat we met een vertegenwoordiger van dit genre te maken hebben. Toch zijn de allusies op een aanwezig feestgezelschap en op de tafel, die onontbeerlijk zijn in de meeste tafelspelen⁽³⁾, hier schaars. Zo kunnen we v. 26 ‘Hier lijtter zoo vele / ten dansse en ten spele/’ misschien interpreteren als een toespeling op het feest waarbij het tafelspel werd opgevoerd. Zeker is dat Wauter vers 157 tot het publiek richt en daarin hulp en bescherming vraagt als de baljuw dan toch zou komen opdagen. Belangrijk is deze tekst omdat hij onder de tafelspelen, die een man en een wyf ten tonele brengen, een van de weinige is waarin de vrouw nu eens niet de bazige en overheersende rol wordt toebedeeld. In de ons bekende tafelspelen waarin de man-vrouwrelatie aan bod komt, zijn de mannen vaak dronken of dwaas, wat dan weer de woede van hun partner teweegbrengt⁽⁴⁾, of moeten ze een ongewoon bazige echtgenote verduren⁽⁵⁾.

Wauter en Beerte staan in een enigszins andere verhouding. Hun namen alleen al geven heel wat informatie en verwijzen het tafelspel naar de komische sfeer. De voornaam Wauter wordt

(2) Deze spreuk vonden we niet terug in A. van Elslander, ‘Lijst van Nederlandse rederijkerskamers in de XVe en XVIe eeuw’, in Jaarboek De Fonteine XVIII (1968). Tweede Reeks nr. 10, blz. 29-60 en in A. de Kempenaer, Vermomde Nederlandsche en Vlaamsche schrijvers. Vervolg op J.I. van Doorninck's vermomde en naamlooze schrijvers, opgespoord op het gebied der Nederlandsche en Vlaamsche Letteren, Leiden. [1928].

(3) Cfr. P. Lammens-Pikhaus, ‘Het tafelspel bij de Rederijkers’, in Nieuwe taalgids LXIX (1976), blz. 179-90.

(4) Dit is het geval in Een tafel speelken van twee personagien, eenen Man ende een Wyf, ghecleet up zij boerssche in P. Leendertz, Middelnederlandsche dramatische poëzie, Leiden, z.j., blz. 186-97; Een gheneughlijck Tafel-Speelken / van een droncken man / ende zijn Wijf / ... in Veelderhande geneuchlijcke dichten, tafelspelen en refreynen. Opnieuw uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, Leiden, 1899, blz. 3-15; Een Tafel-spel van twee gehoude Jonghe luyden aengaende den houwelijcken staet genaemt Jan ende Claer in Het tvveede Deel Van Breugels boertige Cluchten... Amstelredam, 1612, blz. A3v-A7v en het Nieu Tafel-spel van twee personagien den eenen is een Boer ende hiet Kees Knol ende d'ander is een Boerin ende hiet Neel Jans... Amstelredam, 1623, blz. A2r-7v

(5) Zoals in Een ghenuechelyck spelken van twe persoenen den Man ende dat Wyf in de verzameling Le Begge bewaard in het Algemeen Rijksarchief te Brussel, familiearchief De Negry nr. 9b, f. 12r-12v; in een Tafelspel van vier Personagien als Bouwen en Pleun... in G.H. van Breughels Boertighe Cluchten... Amstelredam, 1610, blz. A6r-B5v.

[p. 117]

doorgaans geassocieerd met de uitdrukking ‘wildeman wouter’, wat zoveel betekent als ‘ruwe, onbeholpen, lompe kerel’⁽⁶⁾. Ons personage doet zijn naam inderdaad eer aan. Op Beertes vraag ‘En wat comt ghij hier doen / ghij stauten wijgant?’ (v. 44), komt hij zonder meer voor zijn bedoeling uit: ‘om bij v te slapen. // Consenteert ghij mij dat niet / ghij breemuijl, ghij lancktant?’ (v. 45). Wanneer hij zichzelf dan voorstelt, blijkt dat hij alleen uit is op een financieel interessant huwelijk: ‘Ick heete Wauter dicksteert die gheeren aen een // Rijcke vrauwe saude gheraken.’ (v. 57). Dat is ook de reden waarom na een aanvankelijk gunstige evolutie, zijn relatie met Beerte grondig verknoeid wordt: de opsomming van Beertes bezit kan hem niet tot een huwelijk bewegen: ‘Ghij arm Sottinne / wat wilt ghij v tot hauwen moijen! // Neen, ghij en hebt mij niet aen de koorde’ (vzn. 141-42). Hij gaat zelfs zo ver, haar kleine huisraad te vertrappelen.

Beerte, het tweede personage, is evenzeer een komisch type bij uitstek: ze is inlelijk en mager, heeft rode druipogen en grote tanden. Bovendien verwijst haar naam naar Die Evangelien vanden Spinrocke, een 15de-eeuws volksboek waarin de auteur gedurende zes avonden, zes oude vrouwen laat optreden om onder het spinnen, voor buurvrouwen hun materie, allerlei gangbare bijgelovigheden, uiteen te zetten⁽⁷⁾. De verschillende vrouwen die hun evangelie zullen meedelen, worden in de inleiding en aan het begin van elke avond genoemd. Eén van hen is Berte vanden horen. Zij komt als laatste op zaterdag aan de beurt en ‘was vanden ouderdom omtrent van lxxx iaren of meer’⁽⁸⁾. De tekst van ons tafelspel geeft geen verdere aanduidingen over de leeftijd van Beerte maar uit verschillende tekstplaatsen blijkt dat ook zij spinster is. De eerste aanduiding treffen we aan in verzen 61-63 waar ze haar ‘spillen’ laat vallen en Wauter vraagt ze op te rapen. Als Wauter haar op zijn beurt verzoekt zijn broek op te trekken, maakt ze de bedenking: ‘ic saude te wijlent wel een spilleken // Garens verletten’ (v. 103); maar toch zal ze instemmen want ‘Ick hadde toch goets genouch / cost ick slechts eenen man crijghen’ (v. 105). Uit de opsomming van haar bezittingen blijkt dat

(6) Cfr. MNW IX², 2841.

(7) Die Evangelien vanden Spinrocke (Antwerpen, Michiel Hillen van Hoochstraten, ca. 1520). Facsimile-uitgave verzorgd door G.J. Boekenoogen, Den Haag, 1910, blz. 2-3.

(8) Die Evangelien vanden Spinrocke (Facsimile Boekenoogen), blz. E 1r.

[p. 118]

zij met spinnen aan de kost moet zien te komen: ‘haspen /, spillen, werdelen en oock mijnen // Spinrock’ (v. 129). Beerte is pas weduwe geworden, haar man is nu ‘vullick doot drij daghen’ (v. 11) en haar toestand bevalt haar in het geheel niet. Ze wil zo vlug mogelijk al het nare vergeten en zal proberen opnieuw een man aan de haak te krijgen: ‘En zal mij niemant comen // Minnen’ (v. 27); ‘Saude hij mij wel comen minnen? // Waer dat waer /, ick en wist van blijschap wat beghinnen’ (v. 38); ‘Ick hebbe sitten haecken / nae eenen man /’ (v. 59) en het duidelijkst is misschien nog wel de volgende passage: ‘Mij gheeft wonder waerom dat zoo van minnen rase’ (v. 85) en de verzen 89-91:

Maer al is hij een lutsken drollich van clappe /,
Want hij hem tot vrou Venus weerck wel recken,
Hij zal mij zeer wel tot vreught verwecken.

Als Wauter haar dan uiteindelijk gekust heeft, is dit voor haar het sein dat een huwelijk in overweging kan worden genomen: ‘Aij mij /, dat helpt mij tot op mijn ziele /!// Maer Wauter, oft oock eens zoo geviele / // Dat wij hauden te gare / ...’ (vzn. 121-22). Ze is dus een van de vele min- en trouwlustige vrouwen die we zo vaak in de komische literatuur aantreffen en de beeldspraak die door Wauter wordt gehanteerd (nastelen), zal wel door iedereen begrepen worden⁽⁹⁾. En al heeft Wauter haar bezit vernield en dreigt zij met de baljuw, toch neemt zij aan het einde alle schuld op zich (vzn. 165-68):

Maer twaer van doene dat elck manneken zijn wijueken vonde /.
Maer om dat ic van zulcx niet en wiste van vele,
Daerom moet ick blijuen een arm simpel quele.

Heeft de auteur van dit tafelspel het gehouden bij de stereotiepe figuren en motieven uit de komische rederijkersliteratuur, dan heeft hij toch opmerkelijk veel aandacht geschonken aan de opbouw van het stuk. We kunnen de structuur misschien het best schematisch weergeven:

vzn.

1-38:

Beertes monoloog, haar bedoeling aan een man te geraken

(9) D. Coigneau, Refreinen in het zotte bij de rederijkers. Dl. II, blz. 112 (in handschrift).

[p. 119]

39-60:	Wauters intrede, zijn bedoeling een rijke vrouw te trouwen en wederzijdse voorstelling:
	W: ghij ongheschickte botte beeste (47)
	B: Hoe, botte beeste, is dat mijnen name (49)
	W: Wat weet ick hoe dat ghij heet! (51)
	B: Ick heete Beerte...
	B: tuijltop (55)
	W: Ick en heete alzoo niet
	B: Wat weet ick hoe dat ghij heet! (56)
	W: Ick heete Wauter...
60-70:	Beerte laat haar spillen vallen en vraagt Wauter ze op te rapen. Wauter repliceert: ‘Wel sel ick v spillen oprapen’? (v. 65)
71-91:	Wauter is uit op Beertes bezit (78-79) Gaat plassen (83-84); Beertes terzijde: zij is uit op een huwelijk (90-91)
92-105:	Wauters broek zakt af en hij vraagt Beerte ze op te trekken. Beerte repliceert: ‘Ba siet eens /, sal ick v brouck op doen’? (94)
106-122:	gunstige evolutie in de relatie: Beerte ‘nastelt’ zijn broek (106) en hij kust haar (121); zij vraagt te ‘hauwen’ (122)
123-137:	Beerte somt haar bezittingen op. Wauter vraagt naar het bed (137)
138-159:	conflict: Wauter verwoest haar bezit (146), geeft haar klappen (148); zij dreigt met de baljuw (153)
160-169:	conclusie: Beerte kan de baljuw niet vinden, is de verliezende partij en neemt alle schuld op zich.

Bij de translitteratie van de tekst hebben wij de volgende regels in acht genomen:

1)	Het hoofdlettergebruik is aldus genormaliseerd dat elke versregel en elke nieuwe zin met een hoofdletter begint. Voor het overige hebben wij de tekst van het handschrift gevolgd.
2)	De interpunctie is genormaliseerd naar modern gebruik. In de tekst komen talrijke en onregelmatig gebruikte pauzetekens voor. Wij hebben de schuin-verticale en dubbele schuin-verticale streep behouden. Ook de duidelijke punten in v. 41 en 50 werden gehandhaafd. De andere leestekens zijn van ons.

[p. 120]

3)	Bij de spelling werd het onderscheid tussen i/j en ij/y/ỹ gehandhaafd.
4)	Afkortingen werden door ons gecursiveerd.
5)	De versnummering in de marge is van ons. Elke versregel eindigt op een rijmwoord. De verschillende delen van een versregel beginnen, zoals in het handschrift, in de marge.

f. 41r Een Tafel Speelken van twee // Persoonagien / Een man gheheeten // Wauter dick-steert / en een vrauwe // ghenaempt / Beerte /¹

Och nu mach ick wel huijlen / om mijnen Jan¹
Dat hij zoo deerlijck is de moordt ghesteken²
En ick hem niet weder ghecryghen en can.
Och hij zal mij noch zoo seere ghebreken
Om mijn voeten te verwermen / die nu niet seer en sweeten.
Maer alst al is gheseijt / hij heeft mij zoo dickwils hoere gheheeten.
Nochtans hadde hij mij van herten lief /
En ick nam mijn handt en smeedt op zij backhuijs
- en ick hiet hem dief /.
Maer als hiet ick hem verrader / ic en meendes niet /.
Dat dient vergeten te zijne / midts te singhen een⁹
- vrolijck Liedt /,
Want hij is vullick doot / drij daghen.¹¹
My geeft wonder waerom dat mij dees knechte soo
Zeere besaghen.
Saudense mij wel willen wech draghen / voor¹³
Een manck swijn,
Off zaudt om mijnen soeten sanck zijn.¹⁴
Dus sidt ick hier en peijnse ick zal ons een liedeken gaen singhen.
Haij ick ben geheel te gronde /
En ick en dede noijnt gheen sonde/
Dan met eenen auden Man,
Die noch gister auondt voor mijn beddeken quam.
Hy quam sitten op mijn bed-sponde /
En hij en hadde gheen wambays an.²¹

1 De dubbele schuin-verticale streep is hier van ons en geeft het einde van de regel aan

2 dat hij is de moordt ghesteken: dat hij door een geweldige dood getroffen werd

9 midts: door middel van

11 vullick: ten volle

13 Saudense... swijn: zouden ze me willen wegdragen, weggeven, ruilen voor een mank zwijn; achten ze me slechts zoveel waard

14 Off... soeten sanck zijn: aan haar uiterlijk valt blijkbaar weinig te beleven

21 wambays: hemdrok, borstrok, kamizool

[p. 121]

 

Vaert hem toe / vaert hem toe / vaert hem toe /

 

Ghy fiere Magriete,

 

Gaet hem toe / ghij weet wel hoe /.

 

Haij mij / van singhen ben ick zoo moe /

25

Want ghelijck een koe / zoo clinckt mijn kele /.⁺

 

Hier lijtter zoo vele / ten dansse en ten spele /

 

Aen elcke Landauwe /. En zal mij niemant comen²⁷

 

Minnen / want ic ben een soo schoone vrauwe.

 

Men zaude mij nauwelijck tusschen twee handekens nijpen.²⁹

30

En dan heb ick noch ij roode Ooghen / die altijt leken en sijpen.³⁰

 

Die versieren seer mij troingie principael als ic zeer bleuse /.³¹

 

En daertoe noch twee langhe tanden onde mijnen neuse /,

 

Die redelijck lanck zijn van fatsoene.³³

 

Ja om inde keercke de keerssen wt te doene /.

35

Nochtans en doen zij mij gheen groot hinder /.

 

Hola / wat Joncxken comt ginder /.

 

Saude hij mij wel comen minnen?

 

Waer dat waer /, ick en wist van blijschap wat beghinnen.

 

Wauter die spreeckt

 

Goeden auondt vrauschap / zaudij mij plaetse verleenen?

40

Hier comt eenen / die teghen v compt kauten recht /.

 

Beerte die antwoort /

 

Ba. Willecom moet ghij zijn / ghij stauten knecht /.

 

Naer v heb ick langhe hier sitten haken.⁴²

 

En wat comt ghij hier doen / ghij stauten wijgant?⁴³

 

Wauter die spreeckt

 

Jawel / om bij v te slapen.

45

Consenteert ghij mij dat niet /, ghij breemuijl, ghij lancktant?

 

Beerte spreeckt

 

Ba neen ick seker /, ghij verwaende tuijltop /, ghij biet mij alte⁴⁶

 

Veel een botte feeste /.

 

Wauter spreeckt /

 

Latet staen /, ghij ongheschickte botte beeste /.⁴⁷

 

Tis misselijck off ic hier nemmermeer tuwer feeste quame.⁴⁸

 

Beerte die spreeckt

+ keert om f. 41v

27 landauwe: aan elke zijde

29 nauwelijck: eng, vast. Ze is dus erg mager

30 leken: lekken; sijpen: druipen

31 troingie: gelaat

33 fatsoene: vorm, maaksel

42 haken: vurig verlangen

43 wijgant: strijder, held

46 tuijltop: losbol (cfr. tuylen: verteren, brassen; sijnen tuyl tuylen: zijn zin doen, zijn lust volgen; en top: kruin van het hoofd)
botte feeste: plomp, lomp vermaak, genot

47 ongheschickte: lompe, plompe, boze
bolte beeste: domoor

48 misselijck: onzeker; tuwer feeste: voor je plezier

[p. 122]

 

Hoe /, botte beeste /, is dat mijnen Sondach name /?⁴⁹

50

Ba. Godt verleene mij eenen beteren naem / nae mijn begeerte

 

Wouter die spreeckt

 

Wat weet ick hoe dat ghij heet!

 

Beerte spreect /

 

Ick heete Beerte / die wel can spelen metten steerte,⁵¹

 

Quaemt zoo te passe /.

 

Wauter spreeckt⁺

 

Ba tian toch / ghij oude Cabasse / die al den dach⁵³

 

Beclemt gaet vanden vl[as]se / ghelijck een steech-peert.⁵⁴

 

Beerte spreeckt

55

Goeden Auont ghij tuijltop /, en ben niet meer eeren weert.⁵⁵

 

Wauter spreeckt

 

Ick en heete alzoo niet /.

 

Beerte spreeckt

 

Wat weet ick hoe dat gij heet!

 

Wauter spreeckt

 

Ick heete Wauter dicksteert die gheeren aen een

 

Rijcke vrauwe saude gheraken.

 

Beerte spreect

 

Ba tian ghij compt wel voort met v proper saecken.⁵⁸

 

Ick hebbe sitten haecken / nae eenen man /, maer ick heb ghefaelt.⁵⁹

 

Wauter spreeckt

60

Ben ick niet wel lustich dan /? Tschijnt dat ghij met mij draelt.⁶⁰

 

Beerte spreeckt

 

Ba tJan Jaech /, eenen wijsen draijere / en eenen aubollighen taijaert⁶¹

 

Ba theems /, theems /, mijn spille ontuallen mij /.⁶²

 

Wiltse toch op rapen / en kussen mij met herten blij.

 

Wauter spreeckt

 

Wel sel ick v spillen op rapen /, ben ick daertoe hier ghecomen

65

Om v spillen op te rapen?

49 Sondach name: beste naam; Is dit de beste naam die je voor mij hebt?
Cfr. Sondach hoeck: een verachtelijke plaats. Die beste naam is dan nog smadelijk ook.

51 steerte: staart; ook lint, band

+ Ba. tian / f. 42r

53 Cabasse: eigenlijk mand, korf, beurs; kabas spelen: stelen, dieven; vandaar: bedriegster, cfr. kabassack: diefsack

54 beclemt vanden vlasse: dampig, aamborstig door te grote hevigheid, wildheid, cfr. vlassen: wild, hevig toegaan. Van vlasse zijn alleen vl..se overgebleven omdat op die plaats het blad geperforeerd werd

55 en ben...: je bent niet meer eer waard

58 voortcomen: voor de dag komen; proper: bijzonder

59 faelen: te kort komen, schade lijden

60 wel lustich: zeer aantrekkelijk
dralen: wachten met handelen; iemand dralend houden: iemand aan het lijntje houden

61 wijs: listig, slim; draijere: weerhaan, iemand die niet voor de waarheid uitkomt
aubolligh: gek, dwaas; taijaert: gierigaard

62 Ba theems: vloek cfr. ba tjan; de betekenis ervan ontgaat ons
spille: weefklos aan een spinnewiel

[p. 123]

 

Beerte spreeckt

 

Waerom zijdij ghecomen dan?

 

Wauter spreeckt

 

Wel om bij v te slapen /, dus begint te gapen⁶⁶

 

En seght off wauter uwen man sal zijn off niet /.

 

Beerte spreeckt

 

Hola /, daer hoore ick een vremt bediet /.⁶⁸

 

Maer Wauter als ghij mij toch wel besiet /,

70

Ben ick niet een fraeije mompelploije /?⁷⁰

 

Wauter spreect

 

Ba Ja ghij sekere /, ghij zijt toch wel een fraij mompelploij.

 

Al zijdij op v beste ghestelt,

 

V backhuijs slaet altoos ghelijck een hondt die pensen pelt.⁷³

 

Beerte spreeckt

 

Waerom mindij mij dan? En zijt ghij niet een degelijck man?

 

Wauter spreeckt

 

Ey ghy arm swelte, meyndy dat ick v minne⁷⁴

75

Om dat ick teghen v caute /?⁺

 

Beerte spreeckt

 

Ba, wat dunckt mij van desen dief /, ick meijnde dat hij⁷⁶

 

Mijn mind[e] om dat hij mij goets-moets bade /.⁷⁷

 

Wauter spreeckt

 

Ba tJan, ick meijnde dat ghij veel goedts hade,

 

Daer nae quam ick hurcken vroech en spade.

 

Beerte spreeckt

80

Ick hoore wel aen tfautsoen van uwer tonghen staut /,⁸⁰

 

Jck zaude v wel ghenoeghen / maer ghij v dat schanen saudt /.⁸¹

 

Wil ickt v eens al rekenen dan?

 

Wauter spreeckt /

 

Ontbeijt mij, ick moet eerst eens seecken gaen,⁸³

 

Want van pijnen dunckt mij bersten mijn blase /.

 

Beerte spreeckt

85

Mij gheeft wonder waerom dat zoo van minnen rase /.⁸⁵

66 gapen: spreken

68 bediet: verklaring, verhaal, woorden

70 mompelploije: uit mompelen en ploye; mompelen: onduidelijk, zacht spreken, ook knorren; ploye: wat geplooid, gevouwen is, cfr. ployen: zich opsmukken; cfr. monkelployen: glimlachen; mompelploije: iemand die zacht en zoet spreekt

73 ghelijck... pelt: je mond is voortdurend begerig en gulzig in de weer gelijk een hond die worsten opschrokt

74 swelte: luie vrouw

+ keert om f. 42v

76 dief: schelm, booswicht

77 goets-moets: uit eigen beweging, vrijwillig
bidden: bij iemand op iets aandringen

80 fautsoen: aard, kracht

81 ghenoeghen: behagen; schanen: = schamen

83 seecken: wateren, plassen

85 waerom... rase: waarom dat ik (‘ick’ vergeten)
rasen: dol zijn, razen tengevolge van verstandsverbijstering, minne, hartstocht

[p. 124]

 

Peijs ick aen elcken dwasen /, dit dient oock int secreet gheseijt,

 

Ick hebbe mijn sinnen zoo vast op hem gheleijt /

 

Ghelyck het kindt snackt naer den pappe /.

 

Maer al is hij een lutsken drollich van clappe /,⁸⁹

90

Want hij hem tot vrou Venus weerck wel recken,⁹⁰

 

Hij zal mij zeer wel tot vreught verwecken.

 

Wauter spreeckt

 

Beerte wilt mij mijn brouck op trecken,

 

Sij wilt haer tot vallen spoen.⁹³

 

Beerte spreeckt

 

Ba siet eens /, sal ick v brouck op doen?

95

Sijdij hier ghecomen / omdat ick v brouck zaude optrecken?

 

Wauter spreeckt

 

Dat zaudt ghij al moeten doen sonder gecken,

 

Waerdij mijn /, Jck zaut al wel onderspreken.⁹⁷

 

Beerte spreeckt

 

Hebdij v broeck om pissen moeten af steken?

 

Ba, ick meende datmen sulcx niet en wiste.

 

Wauter spreeckt

100

En ist niet beter dat ghedaen / dan off ick in mijn broeck piste //?

 

Rap, / rap: wit v tot nastelen setten.⁺¹⁰¹

 

Beerte spreeckt

 

Ja jae tot nastelen setten.

 

Ick [s]aude te wijlent wel een spilleken¹⁰³

 

Garens verletten.

 

Nochtans mach ick wel van ghespin swijghen.¹⁰⁴

105

Ick hadde toch goets ghenouch /, cost ick slechts eenen man crijghen.¹⁰⁵

 

Wauter spreeckt

 

Och nastelt wel, nastelt toch wel.

 

Beerte spreect /

 

Wel staet stille dan.

 

Wauter spreeckt /

 

Ick moet altoos dansen en springhen /, als ic ben in mijn onderlijf.

 

Maer ben ick niet een fraij Jongelinck en tijt verdrijf /?¹⁰⁸

89 lutsken: = luttel: een weinig
drollich: boertig, lobbesachtig, potsierlijk

90 wel: = wil; vrou Venus weerck: liefdesspel, coïtus
hem recken: zich haasten, begeren

93 tot vallen spoen: haast maken met iets; ze valt haast af

97 mijn: van mij, mijn vrouw
onderspreken: bepalen, vaststellen

+ Beerte spreeckt f. 43r

101 wit: = wilt; nastelen: rijgen, vastsnoeren

103 (s)aude: s onzichtbaar door een perforatie in het blad
spille garens: bobijn garen
verletten: verzuimen, niet doen; een bobijntje garen verspelen

104 Nochtans... swijghen: toch mag ik wel even over het spinnen zwijgen

105 Ick... crijghen: kon ik een man krijgen, dan zou ik toch genoeg geld, goed hebben. Al verlies ik eerst tijd met het nastelen, uiteindelijk zal ik erbij winnen

108 tijt verdrijf: diegene waarmee men de tijd verdrijft

[p. 125]

 

Beerte spreeckt

 

Ba tJan jaech, op mijn sulte, maer ghij hebt te veel groot een bulte.¹⁰⁹

110

En van mij maeckt ghij sulck een voere.¹¹⁰

 

Wauter spreect /

 

En wildij mij dan niet, / seght, ghij leelijcke hoere?

 

Beerte spreeckt

 

Och jae ick, ghij leelijcke loenschen dief /, mijn hertelijck gerief /,¹¹²

 

En dat door uwen fraijen gheest /¹¹³

 

Wauter spreeckt

 

Wel laet ons dan gaen minnen van nieuwen eerst /,¹¹⁴

115

Om dat ghij mij zoo wel ghenastelt hebt goet rondt /.¹¹⁵

 

Beerte spreeckt

 

Jae geeff ghij mij eens een Cusken aen mijn rooden mondt /,

 

Off emmers aen mijn breede snuijte /.¹¹⁷

 

Wauter spreect

 

Als dat immers zijn moet /, zoo steect eens v muijle wte /.¹¹⁸

 

Want al dat ic doe, dat is wt verstekinghe van des mans smack /.¹¹⁹

120

Leght eens vp v tote aen de mijne, ghij griele /.¹²⁰

 

Beerte spreeckt

 

Aij mij /, dat helpt mij tot op mijn ziele /!

 

Maer Wauter, oft oock eens zoo geviele /

 

Dat wij hauden te gare /, al met een kint, al sonder kijuen?¹²²

 

Wauter spreeckt

 

Ba Wauter, ons hauwelijck staet al int clare latet soo blijuen.¹²³

 

Maer waren wij gehaudt /, en niet en deden dan vechten en kijuen?

125

Soo wilt wilt mij eerst v proper Catteijlkens wysen¹²⁵

 

En halense, ick zalse schrijuen /, op dat elc zijn hebben van te voren¹²⁶

 

Weet.

 

Beerte spreeckt

 

Wel Wauter, daertoe ben ick terstont bereet /.

 

Want die zijn hebbinghe van te voren weet /,

109 op mijn sulte: vloek; sulte: gezouten vlees; de betekenis ervan ontgaat ons
bulte: toespeling op de geslachtsdelen van Wauter

110 voere maken: veel drukte maken; van mij: wat mij aangaat

112 loenschen dief: onoprechte schelm
gerief: genoegen, genot

113 gheest: aanleg, talent

114 van nieuwen eerst: opnieuw, van voren af aan

115 goet rondt: ronduit, openhartig, zonder preutsheid

117 emmers: vooral

118 immers: toch

119 verstekinghe: achterhouding, uitstel
smack: smaak, trek, genoegen

120 griele: nijdig vrouwmens, kwade griet

122 al met een kint: op een ernstige manier, met kind en al

123 Dit vers richt Wauter tot zichzelf
hauwelijck: bijslaap, gemeenschap
al int clare: is geheel duidelijk

125 proper: u eigen; Catteijlkens: klein huisraad; wilt: dittografie.

126 schrijuen: beschrijven, opschrijven; hebben: bezit

[p. 126]

 

Hij en zal niet lichte Chrysschen / van hebben te vele.¹²⁸

 

Wauter spreeckt

 

En wat zal ick schrijuen dan, seght marele?

 

Beerte spreeckt

 

Schrijft eerst twee hemden /, haspen /, spillen, werdelen en oock¹²⁹

 

mijnen Spinrock /.

 

Wauter spreeckt

130

Soetkens, Soetkens, ghij ouerloopt mij al.¹³⁰

 

Beerte spreeckt

 

Wel en die schuppe /, die tanghe /, den rooster / en den brander / en¹³¹

 

Mach oock niet vergheten = zijn /

 

Wauter spreeckt

 

Maer mij dunckt datse al verre versleten = zijn.

 

Daer me maeckt ghij mij sodt /.

 

Beerte spreeckt

 

Jae wel schrijft oock mijn eerde pannekens en mijnen lollepodt /.¹³⁴

135

Jck hebber alzoo vele als ic weet /.

 

Wauter spreeckt

 

Ja beerte waer blijuet bedde, is dat ghereedt /,

 

Dat den Ruijter met Costuijmen met hauwen wan /?¹³⁷

 

Beerte spreeckt

 

Ba Wauter, de Gansen loopen noch met de pluijmen an.¹³⁸

 

Wilt dit doch wel beuroijen.¹³⁹

140

En daer men die tijcke af weuen moet / die zal noch tsiarent groijen.¹⁴⁰

 

Wauter spreeckt

 

Ghij arm Sottinne / wat wilt ghij v tot hauwen moijen!¹⁴¹

 

Neen, ghij en hebt mij niet aen de koorde /.¹⁴²

 

Ick blijf mij noch lieuer mijn leuen een arm knape,

 

Sietmen met hauwen int stroot slapen.¹⁴⁴

145

Ghij seijt /, dat ghij alle dinghen saudt met moeten winnen.¹⁴⁵

 

Ick springher noch lieuer met beijde mijn voeten innen.⁺¹⁴⁶

 

Beerte spreeckt

 

Wat dunckt mij van desen dief /, ba dits wat /.

128 chrysschen: schreeuwen
marele: = makrele: slons; scheldwoord voor een vrouw

129 haspen: haspels, ook streng garen
werdelen: = wordelen: wervels aan een spinnewiel

130 overlopen: onder de voet lopen, overstelpen; je gaat te vlug voor mij

131 brander: haard-, brandijzer

134 lollepodt: vuurpot, of -pan; ook koffiepot

137 Ruijter: krijgsknecht, soldaat; met costumen: naar gewoonte
met hauwen: door te trouwen; met: door, tengevolge van

138 gansen: de ganzen waarvan men het dons zal gebruiken

139 beuroijen: begrijpen, inzien

140 tijcke: tijk, overtrek voor kussen of peul
daer men... moet: het vlas; tsiarent: gedurende dit jaar

141 hem moijen: zich inspannen, moeite geven, zich afsloven

142 enen an sine koorde hebben: iemand aan het lijntje hebben

144 Sietmen... slapen: als men ziet dat men door te trouwen in het stro slapen moet

145 met: daarbij, bovendien

+ Beerte speeckt f. 44r

146 Wauter vertrappelt haar huisraad

[p. 127]

 

Wauter spreeckt

 

Haudt dat ontrent v rebben / en dat ontrent v snodt gat /!¹⁴⁸

 

Beerte spreeckt

 

Moort /, moort /, nu en zuldij mij emmers niet hebben.

150

Betaelt nu mijn dinghen /, ghij valsch ghedrochte.

 

Wauter spreeckt

 

Ba hoort / wast doch wel een blancke weert / om dat zoo letter dochte /¹⁵¹

 

Beerte spreeckt

 

Verlooghen ick gheheel mijn klackers /, betaelt mij mijn panden,¹⁵²

 

Oft ick loope naer den bailliu en doen v vanghen.¹⁵³

 

Wauter spreeckt

 

Loopt voor den duijvel / en beijt niet langhere!

 

Beerte spreeckt /

155

Ja ick seker, jck gae loopen wel en dappere.¹⁵⁵

 

Wauter spreeckt

 

Wel loopt wacker ouer den acker /¹⁵⁶

 

Maer ghijlieden als den Bailliu comt /, wilt wat ten besten spreken.¹⁵⁷

 

Want ick mach zoo letter teghen Coorden ofte binden

 

En onbekende weghen zijn quaet om vinden.¹⁵⁸

 

Wel Beerte, waer is den Bailliou?

 

Beerte spreeckt

160

Jck en can hem niet vinden / noch hem onderwinden.¹⁶⁰

 

Dat staet mij mijn leuen lanck te verwijten.

 

Och, nu ben ick al mijn propere cattheylkens quijte

 

Ten cleijnen profijten /. Maer het zijn dieuen men vinter noch meer /¹⁶³

 

Die niet beijden en connen /,

 

Al en hebbense nauwelijck om op te slapen een sponnen /.¹⁶⁴

165

Maer twaer van doene dat elck manneken zijn wijueken vonde /.

 

Maer om dat ic van zulcx niet en wiste van vele,¹⁶⁶

 

Daerom moet ick blijuen een arm simpel quele.¹⁶⁷

148 ontrent: op; snodt gat: neusgat, neus; haudt dat: pak aan; hij geeft haar een klap

151 blancke: een munt, ook alb of witpenning genoemd, ter waarde van 1½ groot of ¾ stuiver of 6 duiten
letter: lettel of luttel: weinig

152 klackers: wat een klepperend geluid maakt; hier: kleine huisraad
panden: panden, goederen die een zekere waarde vertegenwoordigen, die te gelde kunnen worden gemaakt

153 bailliu: baljuw, schout, drost, politie
beijden: wachten

155 dapper: snel, vlug

156 wacker: vlug

157 Dit vers wordt tot het publiek of de aanwezigen gericht

158 En... vinden: wegen die men niet kent, zijn moeilijk te vinden; hij ziet geen uitkomst om te ontsnappen

160 onderwinden: hem met mijn zaak belasten, hem mijn zaak doen verdedigen

163 ten cleijnen profijten: tot weinig nut, voordeel

164 sponnen: bedsponde

166 van vele: = van also vele: voor zo ver; maar omdat ik van die zaken voor zo ver niets afwist

167 quele: cfr. kwelebalg: sukkel

[p. 128]

 

Dus wilt dit toch altsamen in dancke nemen,

 

Want tis van ons ghedaen wt Jonsten / als crancke lemen.¹⁶⁹

 

Finis van desen / Alst Godt belieft zalt

 

beter wesen / anno domini 1631. den

 

viij Julius

169 lemen: iets van weinig waarde, nietigen: zij zijn weinig waard in het beoefenen van de Rhetorica