Jaarboek De Fonteine. Jaargang 1945

[p. 134]

In Memoriam
Graaf Karel de Kerchove de Denterghem, Eere-Voorzitter der Fonteine. (1819-1882).

De stadsrekeningen van de XV^e en XVI^e eeuw lichten er ons over in hoezeer de stedelijke magistraten in die jaren de Rederijkerskamers begunstigd hebben: jaarlijksche toelagen werden verleend, waarbij de Kamers dan zekere verplichtingen op zich namen zooals: het opvoeren van spelen, het opluisteren van processiën en feestelijkheden bij het vieren van een overwinning, het sluiten van een vrede, de geboorte of een huwelijk van een prins of prinses, de intrede van een vorst. Naast de stadsbesturen hebben echter ook vorsten en edelen in de werkzaamheden van de Rederijkerskamers belang gesteld en aan deze vereenigingen hun steun verleend. In de Voorrede tot zijn uitgave van de Spelen van Sinne, vertoond op het Landjuweel te Antwerpen in 1561, deelt de drukker, Willem Silvius, mee, dat Jan IV van Brabant uit liefde tot de ‘conste van Rhetorijcke’ lid werd van de Brusselsche Kamer ‘Den Boeck’ en haar feesten en vergaderingen dikwijls met zijn persoon vereerde. Karel de Stoute schonk in 1476 aan ‘De Fonteine’ te Gent bijzondere voorrechten. Philips de Schoone richtte zelfs een dichtwedstrijd in met ‘eenen schoonen gouden rinck met eenen rijckelijcken Diamant voorden oppersten prijs.’ Na hem hebben ook Maximiliaan, Keizer Karel en talrijke andere edelen Rederijkerskamers gesteund. Het was dus heelemaal in het teeken van de oude Rederijkerstraditie, toen Graaf Karel de Kerchove de Denterghem in 1866 het hem aangeboden eere-Voozitterschap van ‘De Fonteine’ aanvaardde.

Hij was de zoon van GRAAF CONSTANT de KERCHOVE de DENTERGHEM (1790-1865), die van 1842 tot 1859 met glans het ambt van Burgemeester der stad Gent bekleedde. Ook in de geschiedenis van ‘De Fonteine’ heeft de naam van Graaf Constant de Kerchove de Denterghem een goeden klank, want hij was het, die J.F. Willems in 1846 als voorzitter opvolgde en dit zou blijven tot 1854. Bij zijn aanstelling op 9 Augustus 1846

[p. 135]

beloofde hij al wat in zijn vermogen was te zullen doen voor den bloei en de instandhouding van ‘De Fonteine’, die hij als Burgemeester onder zijn bescherming zou nemen. Bij een belofte is het niet gebleven, want het was dank zij den steun van het gemeentebestuur en andere publieke instanties dat het 400-jarig bestaan van de Gentsche Kamer in 1848 op bijzonder luisterrijke wijze kon gevierd worden, onder meer met het inrichten van een tooneelwedstrijd, die den 25ⁿ October 1847 ingezet en den 2ⁿ April 1848 besloten werd. Als een blijk van waardeering schonk hij aan de aloude Kamer in Juli 1850 een prachtig vaandel, door de Gravin, zijn echtgenoote, en zijn dochters meesterlijk gestikt. Het mag zonder overdrijving gezegd worden dat de jaren van zijn voorzitterschap en van dat van J.F. Willems als de voorspoedigste mogen doorgaan, die ‘De Fonteine’ in de XIX^e eeuw gekend heeft.

KAREL de KERCHOVE de DENTERGHEM, geboren 4 Juni 1819, muntte uit door buitengewone geestesgaven; hij genoot een uitstekende opleiding. Na schitterend volbrachte studiën aan de Universiteit huwde hij Gravin Eugenie de Limon de Steenbrugghe, een hoogstaande Vrouwe, die naast hem dient geprezen. Naar het voorbeeld van zijn vader, stelde hij zich ten dienste van de gemeenschap. In 1849 trad hij in de politiek als provinciaal raadslid; hij onderscheidde zich dadelijk door principesvastheid en administratieve bekwaamheden. In 1857 werd hij tot lid van den Gemeenteraad verkozen. Op 1 Januari 1858 nam hij het burgemeesterschap van zijn vader over, na een kort interregnum, door Jos. Delehaye waargenomen.

Graaf Karel de Kerchove de Denterghem heeft een diep spoor van zijn degelijk en handig beleid nagelaten. Een bijzonder woeligen tijd heeft hij doorgeworsteld. Economische, staatkundige en sociale moeilijkheden vereischten dringende oplossingen. Het werd een onheilvolle samenloop van beknellende en benarde omstandigheden. De Secessie-oorlog tusschen Noord- en Zuid-Amerika veroorzaakte te Gent een geweldige crisis in de katoennijverheid. De fabrieken vielen stil. Ook de vlasweverijen hadden het erg te verduren wegens het mislukken van den vlasoogst. Duizenden werklieden weken uit of werden in ellende gedompeld. De erbarmelijke toestand werd op de spits gedreven, toen de cholera woedde en in enkele maanden te Gent 2769 inwoners ten grave sleepte. Graaf Karel de Kerchove de Denterghem wist

[p. 136]

de bemiddeling van den Openbaren Onderstand passend aan te wenden en ruim gebruik te maken van de financieele hulp door welgestelde burgers geboden. Jean Verspeyen, Hippolyte Lammens, Mathieu Geswein, Hector van Wittenberghe, Mevrouw Sophie van Aken, stelden een aanzienlijk deel van hun vermogen ter beschikking van de Burgerlijke Godshuizen. Als dankbare herinnering aan hunne menschenliefde werden hunne namen gegeven aan de straten door het Oud-Begijnhof getrokken. Het Blindengesticht van Van Caeneghem kwam tot stand; Van Huffel bouwde het Oude-Mannenhuis; het gesticht voor krankzinnigen werd naar de aanwijzingen van den beroemden geneesheer Guislain voltrokken; de fabrikant Lousberg stond aan het Stadsbestuur het toevluchtsoord af, dat zijn naam draagt; de bouwkundige Pauli kreeg gelegenheid zijn plannen voor het Weesjongensgesticht en het Burgerlijk Hospitaal uit te voeren; het Athenaeum werd uitgebreid, het Muziekconservatorium beter gehuisvest. Een ruim slachthuis verving de verouderde inrichting; het Gemeentekerkhof met zijn monumentale toegangspoort werd aangelegd, het Stadhuis gedeeltelijk hersteld.

Betere tijden verdreven het schrikbeeld van kommer en nood. Het kwam er toen op aan de oude Vlaamsche Stede aan de eischen van het moderne leven aan te passen. Graaf Karel de Kerchove de Denterghem legde er zich op toe de wegenis te verbeteren; het prachtig park, door den hofbouwkundige Fr. Burvenich ontworpen, verving de door de Stad aangekochte forten van de Citadel; een nieuwe wijk ontstond te Sint-Pieter; Gent ontdeed zich van zijne benauwende vestingen en baande uitwegen voor het al te dicht gedrongen centrum; straten werden verbreed, lanen getrokken - Begijnhof-, Rooigem-, Ekkergem-, Kasteellaan, Bijlokevest, Heirnislaan, - grachten gedempt, rivierarmen overwelfd.

Als een groote verdienste van Graaf Karel de Kerchove de Denterghem moet hem de bezorgdheid aangerekend worden, die hij aan den dag legde om de haven van Gent voor den zeevaartdienst bruikbaar te maken. In 1863 liet hij, na de vrijmaking van de Schelde, het kanaal graven, om het kanaal van Terneuzen met de Brugsche vaart te verbinden. Op 2 Januari 1866 bekwam hij van den Gemeenteraad de noodige credieten om over te gaan tot de werken, die het Kanaal van Terneuzen, als zeevaartweg, aan zijn bestemming zouden doen beantwoorden. Op 2 Juni

[p. 137]

1879 konden drie Engelsche steamers Gent bereiken. Het was een gebeurtenis van belang.

Terecht oordeelde Graaf Karel de Kerchove de Denterghem, dat zedelijke vorming en stoffelijke verbetering van het Volk uit de intellectueele ontwikkeling voortspruiten. Hij begreep, dat het onderwijs den waarborg oplevert voor het beter beseffen en behoorlijk nakomen van de burgerplichten. Hij zag er in een doelmatig middel om den lust tot orde en werkzaamheid aan te wakkeren, het gevoel van eigenwaarde te sterken en eerbied af te dwingen voor eenieder, die, welken rang hij ook in de samenleving moge innemen, hooger opwaarts wil stijgen. Talrijke scholen werden geopend voor de al te lang en te veel aan de voordeelen van onderricht verstoken volksmassa. Naschoolsche werken en philanthropische genootschappen volledigden de opleiding van de menigte, die de degelijke vruchten van die instellingen vrij kon genieten. In zijn opvoedende taak werd Graaf Karel de Kerchove de Denterghem krachtig bijgestaan door een elite van knappe medewerkers als Prof. Francois Laurent, Prof. G. Callier, Prof. A. Wagener, Prof. J.F.J. Heremans, wier namen onuitwischbaar verbonden zijn aan de faam, die Gent als lichtbaak voor volksonderwijs omstraalde. Het voorbeeld van het Gemeentebestuur werkte aanstekelijk. Voorstanders van het vrij onderwijs spanden alles in om op hun. beurt de onwetendheid te weren. Er ontstond echter een mededinging, die in een bitsigen strijd ontaardde en een beroering teweegbracht, die den groei en bloei van Gent dreigde te stuiten. Gelukkig traden nog meer vooraanstaande medeburgers op, - een pleïade van merkwaardige personaliteiten -, die met een onwrikbare karaktersterkte en een vurige liefde tot Vlaanderens hoofdstad de algemeene belangen behartigden. Te noemen zijn o.a. eenerzijds A. de Maere, Metdepenningen, d'Elhoughne, H. Rolin, G. Rolin-Jacquemijns, A. Dubois, anderzijds: Jean Lammens, H. della Faille, Ernest Solveyns, Joseph de Hemptinne, Guillaume Verspeyen, de familie Casier. Graaf de Kerchove de Denterghem hield midden in de drukte vastberaden de teugels van het Stadsbewind.

Om de kroon te zetten op zijn veelzijdige bedrijvigheid, moedigde hij de bloemen- en plantenteelt aan, zoodat de tuinbouw in omvang steeds toenam en een gewichtigen tak van de Gentsche nijverheid uitmaakte. Zijn overheerlijke wintertuin was wereldvermaard. Zijn buitengoed te Beervelde liet hij in een Elyzeesch

[p. 138]

zomerverblijf omscheppen, dat van zijn verlichten kunstsmaak getuigde, en waar een gulle en milde gastvrijheid als algemeene regel gold.

Na Graaf Constant de Kerchove de Denterghem, die eerst als voorzitter en later als eere-voorzitter ‘De Fonteine’ zulke voortreffelijke diensten had bewezen, werd Graaf Karel de Kerchove tot eere-Voorzitter van de aloude Kamer aangesteld. Op 11 Mei 1866 werd hij in die hoedanigheid plechtig ingehuldigd.

Hoezeer hij de Rederijkers ook ter zijde stond, toch kon hij den drang niet tegenhouden, die naar het ontstaan van een vast bezoldigd tooneelgezelschap stuwde. In zitting van 2 Mei 1871 werd in den Gemeenteraad het vraagstuk opgeworpen en beslecht. Aan ‘De Fonteine’ en aan ‘Broedermin en Taalijver’, die met haar de vertooningen in Minardschouwburg regelde, werd de toelage onttrokken en toegekend aan een gezelschap beroepsartisten, dat voortaan voor de Nederlandsche dramatische kunst te Gent zou zorgen. Het was een harde slag voor de tooneelliefhebbers, die midden in verbastering en onverschilligheid het Tooneel in Vlaanderen in leven gehouden en met een voorbeeldige belangeloosheid de liefde voor eigen taal en kunst gewekt en gesterkt hadden. ‘Broedermin en Taalijver’ moest het na korten tijd opgeven. De aloude Kamer wilde trots alles standhouden.

Gij weet dat de Fontein niet gansch is uitgesproten,
Dat zij nog vloeit en bruist op 't Vlaamsche Kunstveld,
En schoon reeds eeuwen lang haar wateren nedervloten,
zij toch nog stroqmen heeft als het een weldaad geldt.

Zoo liet zij ‘dichterlijk’ hare goede voornemens in een feestprogramma van 1874 kennen. Maar stoffelijke moeilijkheden beletten ze die inzichten in practische daden om te zetten en de Gentsche Kamer bepaalde zich voortaan bij enkele liefdadigheidsvoorstellingen. In 1875 hielp Graaf de Kerchove de Denterghem ze haar 2 jaar verschoven 425-jarig bestaan vieren; het was een ras voorbijgaande opflakkering, die door de weergalooze schittering van de herdenking van de Pacificatie door het Stadsbestuur in 1876 wel eenigszins op den achtergrond gedreven werd.

[p. 139]

Graaf Karel de Kerchove de Denterghem zag zich om gezondheidsredenen genoopt het burgemeesterschap te verzaken. Op 28 November 1881 nam hij ontslag. Op 21 Februari daaropvolgend overleed hij.

Op 21 Juli 1898 huldigden, niet alleen zijn vrienden en vereerders, maar gansch de Gentsche bevolking, zijn nagedachtenis. Aan den ingang van het Park werd een eerezuil opgericht, - het werk van beeldhouwer H. Leroy en bouwkundige A. Marchand getooid met het mooie borstbeeld van den algemeen gewaardeerden Burgemeester en de symbolische voorstelling van de verheven doeleinden, die GRAAF KAREL DE KERCHOVE DE DENTERGHEM met ongemeene toewijding en rijke gaven van hart en geest betracht heeft: Volksverheffing - Voorspoed - Vooruitgang door Kennis, Arbeid en Kunst.

De nakomelingen van Graaf Karel de Kerchove de Denterghem zetten de familietradities voort in de vervulling van sociale en nationale plichten.

Zijn zoon GRAAF OSWALD de KERCHOVE de DENTERGHEM is gouverneur van de Provincie Henegouwen geweest. Als voorzitter van de Koninklijke Hofbouwmaatschappij leidde hij die wijdbefaamde vereeniging tot hoogen bloei.

GRAAF ANDRÉ de KERCHOVE de DENTERGHEM (1885-1945), zoon van Graaf Oswald, gouverneur van de Provincie Oost-Vlaanderen, senator en achtereenvolgens ambassadeur te Berlijn, Parijs en Rome, volgde in alle opzichten het spoor van zijn gewaardeerden vader. Als Euverdeken van ‘De Fonteine’ wordt hij verder in dit Jaarboek herdacht.

Terecht mocht de familie de Kerchove de Denterghem als kenmerk van haar streven de leus van de Engelsche Koningen ‘Ik dien’ in haar wapenschild brengen.

O. van HAUWAERT,

Algemeen Voorzitter van het Willems-Fonds.