Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 188]

Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 2021
Advies van de Commissie voor Schone Letteren

Op 25 januari 2021 vergaderde de jury van de Van der Hoogtprijs. Uit dertig inzendingen selecteerde zij En niet bij machte van J.V. Neylen. Na een discussie over een shortlist van zes bundels is de jury met unanimiteit van stemmen tot een voordracht gekomen. De juryleden spraken hun enthousiasme uit over de ingestuurde bundels. Niet alleen de omvang springt in het oog, ook de poëzie zelf laat een brede waaier zien van versvormen, compositorische keuzes, thematische variëteit. Opvallend veel dichters reflecteren in hun werk over identiteit, de positie in de wereld en de verhouding tot de taal, in het bijzonder de onmogelijkheid om in taal de ‘prismatische schittering’ van het bestaan te vatten. Naast klassiek gecomponeerde gedichten zijn er opvallend veel bundels met teksten die de grenzen van genreconventies opzoeken, die een mengvorm presenteren van proza en poëzie. In soms meanderende versvormen wordt een zoektocht ondernomen naar het ik in zijn vele gedaanten, hoe dat ik zich verhoudt ten opzichte van de wereld. Met aandacht, expliciet of impliciet, voor maatschappelijke thema's zoals klimaat, politiek en culturele of etnische diversiteit.

De jury selecteerde En niet bij machte. De bundel is een rijk debuut. De juryleden zijn met name getroffen door rake zinnen, zoals ‘ik schudde de takken uit mijn hoofd, nam een blad en sneed de dag opnieuw aan stukken - hoe grandioos ik hem beginnen zou’ en ‘de mist die in mijn keel is gezakt’. Niet bij machte is beslist anders dan alle andere ingestuurde bundels en biedt een heel ander geluid dan wat je meestal in de hedendaagse poëzieproductie leest. De tekst is ook gedurfd: in een soort bewuste ouderwetsheid bouwt de dichter een poëtische wereld op, met opvallende aandacht voor de taal zelf. J.V. Neylen heeft in haar debuut al meteen een patent op een eigenzinnig beeldarsenaal.

Verder valt de bundel op door het binnenstebuiten keren van de blik. Hoewel er een erg aanwezig poëtisch ik is, wordt dat op allerlei verrassende manieren te kijk gesteld. Zo gaat het over horizontaal leven of een gedachte verknippen, of het dichterlijke ik ziet zichzelf vastlopen in een

[p. 189]

winkelruit. J.V. Neylen verkent spannende perspectieven die vaak tot een abstractie leiden, een gedachte-experiment, een werkelijkheid buiten de dingen.

De laureaat heeft, zoals jurylid Pia de Jong het uitdrukte, ‘een stem voor de toekomst’. De onweerstaanbaar boeiende en tijdloos-soevereine bundel En niet bij machte houdt zonder meer een belofte in voor de toekomst. Op opvallende en in deze tijd, in de contemporaine poëzie, nogal ongewone wijze staat J.V. Neylen in de traditie van iconen van de Nederlandstalige poëzie, heel expliciet zelfs M. Nijhoff en Jan van Nijlen. De auteur weet die invloeden en (expliciete) referenties - eerder een soort resonans - soepel en op welhaast vanzelfsprekende wijze in haar werk te vervlechten. De verzen balanceren tussen raadselachtigheid en helderheid, helemaal in de trant van de helder geformuleerde cryptogrammen van Nijhoff, tussen geslotenheid en toegankelijkheid. Neem de prachtige slotregels van het gedicht ‘Grondmens’: ‘Doe net als de mens die koppig / naar zijn werk vertrekt en zijn dag verlaat. Maar doe het omgekeerd’.

En niet bij machte bevat gedichten, in een hechte compositie gepresenteerd, over keuzes die we allemaal maken: wanneer ik naar mijn werk ga, verlaat ik dan mijn dag? Ja, dat moet het zijn. En dat is ook vertwijfeling. Want als je je dag verlaat, ben je weer een dag uit je leven kwijt. Die bijna melancholieke ondertoon schuilt in veel van de gedichten. De titel van de bundel kan als programmatisch worden gelezen: de ik-figuur is niet bij machte contact te krijgen met de buitenwereld, zoals in het gedicht ‘12.00’: ‘Ik tik mijn marionettenvingers / op de ruimte die niet opensplijt. Ze hebben niets // omhanden deze handen - verdwaald / in een dag die speelt voor dood. Zijn zilver // trekt als een helm over mijn hoofd’.

Het is vooral de combinatie van het zilver van de dag en de helm over ‘mijn hoofd’ die hier opvalt. In de beeldentaal is zilver als metaal van schitter en glans op beklemmende wijze verbonden met de dood, met een helm. Dat laatste beeld kan duiden op gevangenschap en machteloosheid om een uitweg te vinden. Maar het is tezelfdertijd een wapen tegen diezelfde dood en wie weet de buitenwereld.

Op meesterlijke wijze, zeker voor een debuut, worden dergelijke ambivalenties gethematiseerd. Zonder boodschapperig en vertellend te schrij-

[p. 190]

ven, doet de dichter een beroep op de verbeeldingskracht en de creativiteit van haar lezer. Dat zij die ruimte creëert voor de lezer, die ontvankelijk is voor de beeldspraak en de idiomatische zegging van de gedichten, draagt er aanzienlijk toe bij dat hij of zij zich van meet af aan betrokken voelt, dat de poëzie in En niet bij machte niemand onberoerd kan laten. De jury is onder de indruk van zoveel branie en métier, en draagt om die reden eensgezind de bundel voor als laureaat van de Van der Hoogtprijs 2021.

Namens de Commissie voor schone letteren,

Pia de Jong

Kester Freriks (voorzitter)

Yves T'Sjoen

Hanneke van Eijken

Lies Van Gasse

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie voor schone letteren, de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 2021 toe te kennen aan J.V. Neylen voor haar poëziebundel En niet bij machte. De prijs werd op 30 oktober 2021 uitgereikt te Leiden.