Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 185]

Kruyskampprijs 2021
Dankwoord, uitgesproken door Paul Van Hauwermeiren bij de overhandiging van de Kruyskampprijs 2021 tijdens de Laureatenmiddag van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op 30 oktober 2021 te Leiden

Geachte dames en heren,

Precies twintig jaar geleden ben ik met emeritaat gegaan. Tot tijdkorting heb ik me toen vastgebeten in de studie van het Bargoens. Wat in het begin niets meer was dan een bevlieging, werd een passie. Ja, jullie mogen mij een oude zonderling vinden.

Aanvankelijk wilde ik alleen mijn nieuwsgierigheid bevredigen. Wat maakt het Bargoens voor niet ingewijden onverstaanbaar? Zijn er nog sporen van het vroegere Bargoens te vinden? Wordt er nu nog Bargoens gesproken? Dat en nog zoveel meer wilde ik weten. Ik ging op zoek naar antwoorden op mijn vragen en ik had van meet af aan ongelooflijk veel vindersgeluk. Vrij vlug had ik heel wat informatie verzameld en kwam ik tot nieuwe inzichten. Ik ging beseffen: dit mag ik niet voor mezelf houden.

In 2002 gebeurde er iets waardoor mijn onderzoek in een stroomversnelling terechtkwam. Zeventig jaar eerder was onder de titel De Geheimtalen het proefschrift van Juliaan G.M. Moormann verschenen. Dat werk werd het Bargoense standaardwerk en Moormann werd de peetvader van de bargoenistiek avant la lettre. (Het woord bargoenistiek werd bij mijn weten de eerste keer gebruikt door de betreurde Hans den Besten. De woorden bargoenist en bargoenistiek staan nog altijd niet in de Van Dale). In 2002 gebeurde er met De Geheimtalen van Moormann iets merkwaardigs. Nicoline van der Sijs bezorgde een heruitgave van het onvindbaar geworden en vrijwel vergeten standaardwerk. Door die heruitgave kreeg De Geheimtalen weer enige belangstelling. Het viel vooral op hoe verouderd het werk was. In de editie van 2002 was het wel vermeerderd met een paar nagelaten bronnen en een indrukwekkend woordregister, maar verder was het ongewijzigd gebleven. Daar was ik niet zo gelukkig mee. Ik vond dat we aan een geheel nieuwe Moormann toe waren.

[p. 186]

Na een paar jaren werd het mij duidelijk dat die nieuwe Moormann er pas zou komen als ik hem zelf schreef. Ik betrapte me erop dat ik daar al mee begonnen was door te publiceren over onderwerpen die in die nieuwe Moormann aan bod moesten komen. Maar ik constateerde dat het Bargoens nog nauwelijks gesproken werd en dat het vrijwel uit ons collectief geheugen verdwenen was. Ik vond toch nog een twintigtal personen die mij op de een of andere manier hebben geïnformeerd. In mijn voorwoord heb ik hen bedankt, maar het is een postuum dankwoord geworden. Toen het boek verscheen, waren ze bijna allemaal overleden. Het zou nu al niet meer te schrijven zijn.

Het boek schrijven als ‘independant researcher’, zonder enige vorm van support van een organisatie, is een werk van lange adem geworden, maar het is de hele tijd gelukkig iets blijven hebben van een hobby. Het boek gepubliceerd krijgen was andere koek. Ik wist dat uitgevers zouden bedanken voor de eer. Voor een populariserend wetenschappelijk werk over een onderwerp dat niet actueel is en niet maatschappelijk relevant, was het boek te dik (1307 blz.) en dus ook te duur. Ik heb het dan maar in eigen beheer gepubliceerd bij het Gentse uitgeversplatform Skribis.

Zoals bekend, raken boeken die in België gepubliceerd zijn, moeilijk de Belgisch-Nederlandse grens over. In het geval van mijn boek is dat letterlijk te nemen: het weegt namelijk ruim twee kilo en het verzenden naar een adres in Nederland kost al vlug 15 euro. Toch raakte het boek tot bij de Nederlandse lezer, doordat het ook te koop werd aangeboden in de webwinkel van Onze Taal. Het werd hier in Nederland op applaus ontvangen, al was dat vooral papieren applaus. Door de bekroning met de prestigieuze Kruyskampprijs wordt mijn boek als waardige opvolger van Moormanns standaardwerk erkend. Ik durf mij nu onbeschroomd ‘bargoenist’ noemen.

Ik wil mijn dankwoord graag afsluiten met een echt woord van dank aan het adres van de Maatschappij en de jury. Ik ervaar het als een grote eer dat ik de prijs in ontvangst mag nemen die vernoemd is naar dr. C. Kruyskamp, redacteur van vier opeenvolgende edities van de Grote Van Dale. Het is namelijk door toedoen van dr. Kruyskamp dat in het woordenboek een groot aantal Bargoense woorden zijn opgenomen, woorden die via veel gelezen literaire werken over het leven in de Amsterdamse volks-

[p. 187]

buurten, hun weg hebben gevonden naar het Algemeen Nederlands. Ik ervaar het ook als een eer dat ik me voortaan laureaat mag noemen van een prestigieuze prijs die eerder al te beurt viel aan twee vrienden van mij die ik al jaren bewonder niet het minst voor hun onverdroten werkkracht: Frans Claes (†) en Frans Debrabandere.

De jury dank ik voor het doorwrochte en empathische rapport. Het is de juryleden niet ontgaan dat ik het boek vooral bedoeld heb als trigger voor intensief onderzoek van het vroegere en het huidige Bargoens. Ze schrijven in hun rapport: ‘Van Hauwermeiren doet in zijn werk zinnige suggesties voor verder onderzoek. Hopelijk zal hij zelf daarin een belangrijke rol kunnen spelen’. Ik hoop dat met hen. Meer bepaald zou ik graag nog meewerken aan een Bargoens woordenboek dat op Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in De Lage Landen gebaseerd is. Nog liever zou ik mijn medewerking verlenen aan een elektronische database van Bargoense woorden, zinnen en documenten. Een suggestie voor verder onderzoek die de jury zinnig vindt, betreft het Bargoens van de reizigers die met hun woning op wielen op grote en kleine woonwagenterreinen staan. Hun Bargoens moet dringend worden opgetekend. Dat laat ik graag over aan jongere onderzoekers die hopelijk door het lezen van mijn boek daartoe gestimuleerd worden.