Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 182]

Kruyskampprijs 2021
Advies van de Commissie van voordracht

De Commissie van voordracht, bestaande uit dr. Roland de Bonth, dr. Anne Dykstra en dr. Tanja Simons, draagt met genoegen het driedelige werk Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in de Lage Landen van Paul Van Hauwermeiren, verschenen in 2020 bij Skribis te Gent, voor ter bekroning met de Kruyskampprijs. Voor deze prijs komen in aanmerking werken op het gebied van de Nederlandse lexicografie, de Nederlandse lexicologie of de editie en annotatie van oude Nederlandse teksten. Nadat in 2018 een editie werd bekroond, heeft de Commissie van voordracht zich voor de Kruyskampprijs 2021 toegelegd op lexicografische en lexicologische werken, verschenen in de jaren 2015-2020.

De Commissieleden hebben allen afzonderlijk uit de te beoordelen werken een top-drie samengesteld. De drie lijstjes waren nagenoeg identiek, maar op alle drie prijkte de studie van Van Hauwermeiren op nummer één. De Commissie van voordracht kwam in haar afsluitende overleg daarom al spoedig tot een unanieme voordracht, hoewel er sprake was van verschillende bekronenswaardige titels.

Uit de zeer uitgebreide bibliografie in Bargoens blijkt dat het Bargoens al eerder de belangstelling van onderzoekers heeft gewekt. Wie meent dat met het in de bargoenistiek beroemde proefschrift van J.G.M. Moormann, De geheimtalen (1932) het definitieve boek over het Bargoens geschreven was, vergist zich deerlijk. Sterker nog, een bespreking van de heruitgave die Nicoline van der Sijs in 2002 van Moormanns standaardwerk bezorgde, ontstak bij Van Hauwermeiren een vuur dat zelfs na twintig jaar onderzoek nog altijd niet uitgedoofd is.

De jury durft onomwonden te zeggen dat er nog nooit iemand is geweest die deze geheimtaal zo uitgebreid bestudeerd en beschreven heeft als Van Hauwermeiren. In zijn studie wijst de onderzoeker er trouwens op dat de term ‘taal’ de lading niet helemaal dekt, want het Bargoens is eerder een lexicon met een beperkt bereik dan een volledige taal. Als we Bargoens

[p. 183]

toch een taal willen noemen, dan is het volgens Van Hauwermeiren een bijna dode taal.

Waar Van Hauwermeiren ondanks zijn jarenlange naspeuringen geen uitsluitsel over kan geven is de oorsprong van het woord ‘Bargoens’. Maar dat is dan ook bijna het enige dat na 20 jaar archief- en bibliotheekonderzoek, en het daaruit voortkomende ordenen en beschrijven, bij hem geheim blijft. Hij geeft in zijn studie een uitgebreid, systematisch en kritisch overzicht van zijn ongeveer 250 bronnen, die meestal uit de negentiende en twintigste eeuw stammen maar soms nóg ouder zijn.

Een van de belangrijkste bronnen was het al genoemde proefschrift van J.G.M. Moormann, De geheimtalen (1932). De helft van het woordmateriaal is overgenomen van Moormann 2002, en 50 van de 130 bronnen komen ook uit Moormann. We mogen het als een belangrijke verdienste van Van Hauwermeiren beschouwen dat hij 80 min of meer onbekende bronnen heeft opgespoord en toegevoegd. Daaronder zijn ongepubliceerde lijsten uit archieven en privéverzamelingen. Steeds maken de gegeven fragmenten duidelijk in welke context woorden werden gebruikt, bijvoorbeeld citaten uit literaire teksten, stukken uit verslagen, enz. Enkele bronnen zijn wetenschappelijk, maar de meeste zijn voorwetenschappelijk. Allemaal zijn ze uitputtend onderzocht en beschreven, met telkens een alfabetisch overzicht van de gevonden woordenschat, waarbij ook telkens moest worden vastgesteld of een woord of een uitdrukking wel tot het Bargoens gerekend mocht worden.

De presentatie van het materiaal is chronologisch, geografisch of geografisch-chronologisch. De Commissie vindt het van belang dat, zoals uit de ondertitel blijkt, de bronnen uit het hele Nederlandstalige gebied komen.

Van Hauwermeiren hield zich niet alleen bezig met het op systematische wijze verzamelen van het Bargoens, maar, naast de al genoemde beschrijving van materiaal, ook met beschrijving van de woordenschat, waaronder informatie over verspreiding, woordvormingen en woordbetekenissen. Daarnaast wordt de lezer nog verblijd met etnologische kennis, bijvoorbeeld over rondtrekkende marskramers.

[p. 184]

Na meer dan 1300 pagina's zou men verwachten dat verder onderzoek naar het Bargoens onnodig is. Niets blijkt minder waar, Van Hauwermeiren doet in zijn werk zinnige suggesties voor verder onderzoek. Hopelijk zal hij zelf daarin een belangrijke rol kunnen spelen, want het voorbeeldige werk van deze bargoenist heeft de bargoenistiek beslist op een heel hoog peil gebracht.

Daarom meent de Commissie van voordracht dat de Kruyskampprijs 2021 ten volle toekomt aan de studie Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in de Lage Landen van Paul Van Hauwermeiren.

Namens de Commissie van voordracht,

Roland de Bonth

Anne Dykstra

Tanja Simons

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie van voordracht, de Kruyskampprijs 2021 toe te kennen aan Paul van Hauwermeiren voor zijn studie Bargoens. Vijf eeuwen geheimtaal van randgroepen in de Lage Landen. De prijs werd op 30 oktober 2021 uitgereikt te Leiden.