Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 175]

Elise Mathilde Essayprijs 2021
Juryrapport

Op 1 januari 2018 riep de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op initiatief van de Stichting Elise Mathilde Fonds een nieuwe prijs in het leven: de Elise Mathilde Essayprijs, vernoemd naar Elise Mathilde van Beuningen (1890-1941), die haar vermogen naliet aan de in 1935 door haar opgerichte Stichting. In nauwe samenwerking met het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap en het Genootschap Onze Taal, werd een prijsvraag uitgeschreven voor een essay, beurtelings gericht op het gebied van de Nederlandse letterkunde, taalkunde en geschiedenis. In lijn met de doelstelling van het Elise Mathilde fonds om culturele en ideële doelen te ondersteunen, werd tevens besloten dat de essays het behoud van het Nederlandse cultuurgoed - dit jaar de geschiedenis of de geschiedwetenschap - centraal moesten stellen. De inzendingen moesten passen in het overkoepelende thema ‘De eigen natie in kosmopolitisch perspectief’ én bij het specifieke thema van dit jaar: ‘Grenzeloze geschiedenis’.

De jury bestond dit jaar uit prof. dr. Mieke Aerts, prof. dr. Marjolein 't Hart (voorzitter) en Dirk Alkemade MA (secretaris) namens het bestuur van het KNHG en dr. Anna Dlabacová en dr. Peter van Dam namens de MdNL. De Maatschappij ontving 36 inzendingen, die de jury beoordeelde op basis van vier criteria. Ten eerste, of de auteur zich aan de opdracht had gehouden, en of het dus een vlot geschreven, overtuigend en goed onderbouwd verhaal was dat goed bij bovengenoemde thema's aansloot. Ten tweede, of het essay een visie over ‘grenzeloze geschiedenis’ ontvouwde die breder was dan de behandelde casus. Ten derde diende het essay een interessante, prikkelende pointe te bevatten. Als laatste keek de jury ook naar compositorische en stilistische aspecten.

Na rijp beraad vond de jury dat één essay duidelijk boven de andere uitstak. Het winnende essay is: ‘Vloeibare Grenzen’, van Adriaan Duiveman. Niet alleen voldeed dit essay aan alle criteria, de jury was vooral lovend over de mooie mix van heden en verleden met als origineel thema dat grenzen niet alleen temporeel en geografisch zijn, maar ook ‘vloei-

[p. 176]

baar’. Onze vastgeroeste denkpatronen over wat ‘water’ en wat ‘land’ is, zijn nodig aan herziening toe: we moeten meer ruimte durven te geven aan het water, we moeten leren om net als in de Middeleeuwen in een meer ‘amfibische cultuur’ te leven. De ‘overwinning’ op het water dankzij de Deltawerken is natuurlijk een groot goed, maar door water uitsluitend als ‘gevaar’ en ‘vijand’ te zien laten we kansen liggen en kunnen we ook niet goed met toekomstige, wereldwijde problemen op het gebied van waterbeheer omgaan. In de historiografie zien we een toenemende tendens om te spreken in termen van ‘strijd tegen het water’ en ‘overwinningen van het land’. De jury was bijzonder gegrepen door de pointe: ‘Grenzen die zijn bevochten zijn moeilijk te verschuiven’. Dat geldt niet alleen voor de grenzen tussen water en land, maar ook voor nationalistische grenzen. Door telkens weer te hameren op onze glorieuze onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje vervallen we ook automatisch in een modus vivendi die nationale grenzen als hard en onveranderlijk blijft zien, wat weinig ruimte biedt voor kosmopolitisme.

Namens de jury,

Marjolein 't Hart (voorzitter)

Amsterdam, 2 april 2021

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de jury, de Elise Mathilde Essayprijs 2021 toe te kennen aan Adriaan Duiveman. De prijs werd online uitgereikt op 17 september 2021.