Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 158]

Ger Verrips
Amsterdam 18 december 1928 - Huizen 31 augustus 2015

Nathalie (1974) van Ger Verrips was net uit toen ik een briefje kreeg van uitgeverij Elsevier. Bij zijn bezoek aan de Vlaamse Boekenbeurs wilde de Nederlandse schrijver mij graag ontmoeten. Aanleiding was mijn recensie van zijn boek, en meer bepaald mijn opmerking dat de aparte spreektaal van de Duitse moeder haar isolement nog beklemtoonde. Het was het begin van een lange vriendschap, doorweven met belangstelling voor elkaars werk.

Als ik er nu op terugkijk, was in dit derde boek veel aanwezig van wat in het eerdere werk van Ger Verrips een rol speelde en zijn latere werk zou blijven kenmerken. Een taal, wars van mooischrijverij, dicht bij spreektaal en niet zelden die spreektaal zelf. Dat heeft op zijn beurt dan weer te maken met waar het, al dan niet vormgegeven in conversaties, in al zijn boeken om draait. Dialectiek, woord en wederwoord, het tegenover elkaar plaatsen van stellingen en meningen, om zo tot een beeld te komen van wat er in een samenleving leeft, geleefd heeft of zou kunnen leven.

Geen geschikter standpunt daartoe dan dat van de buitenstaander. Iemand die, uit eigen beweging of door omstandigheden, aan de rand van die samenleving staat. In elke auteur schuilt een observator, of hij nu zich

[p. 159]

vermomt in een van zijn personages of eenmalig de huid van één van hen ontleent. Voor Ger Verrips gold dat in hoge mate.

Gerrit Johannes Verrips werd geboren in 1928 in Amsterdam, een stad die hem zijn hele leven nauw aan het hart lag. Hij groeide op in een protestants-christelijk milieu, volgde een opleiding tot gymnastiekleraar, studeerde pedagogiek en economie. Maar richtinggevend voor zijn leven werd een heel ander, onlosmakelijk tweespan: politiek en literatuur.

Meer dan twintig titels publiceerde hij bij wisselende uitgevers. Hun ontvangst was niet onverdeeld, maar gaandeweg konden ze rekenen op de waardering van een trouw lezerspubliek. Want hoezeer de onderwerpen ervan ook verschillen, één ding hebben ze gemeen: van een persoonlijke insteek laten ze zich opschalen tot een veel grotere relevantie. Welke impact hebben scharniermomenten in de geschiedenis op mensenlevens, en hoe schrijft een individuele mens mee aan die geschiedenis? Keuzes, goede of slechte, eenvoudige of complexe, elk boek van Ger Verrips houdt ze je voor.

Rond zo een keuze draait een van zijn eerste en ook een van zijn meest bekende boeken, het later door Olga Madsen verfilmde Zorg dat je een gekkenbriefje krijgt (1973). Dit verhaal van een jonge dienstplichtige, die zich laat opnemen in een psychiatrische inrichting om te ontsnappen aan de oorlog in Indonesië en Korea, is een echo van de eigen ervaring van de auteur als principieel dienstweigeraar.

In zijn verdere oeuvre zal veel, zo niet alles wat Ger Verrips aanraakt, autobiografisch geïnspireerd blijven. Nathalie refereert aan zijn Duitse moeder, Een vrouw alleen (1975) aan zijn huwelijk met een Joodse oorlogswees. In Met andere ogen (1979) maakt dezelfde Jeroen van Jossen van het gekkenbriefje zelfs opnieuw zijn opwachting, maar nu om een kritische blik te werpen op het nieuwe Duitsland en de betekenis van socialisme en communisme.

Ook dat zijn geen toevallige thema's. De nasleep van de Tweede Wereldoorlog hield Ger Verrips om evidente redenen bezig. Daarnaast was hij vanaf 1953 lid van de cpn en van 1960 tot 1968 redacteur bij de krant De Waarheid. Maar zoals hij zich vroeger had verzet tegen godsdienstige autoriteit, zo zou hij dat uiteindelijk ook doen tegen politiek dogmatisme. In 1975 brak hij met de communistische partij - een principiële maar emotioneel zware breuk, zowel voor hem als voor zijn familie. Na tien jaar politieke dakloosheid vond hij opnieuw aansluiting bij zijn vroegere keuze, de Partij van de Arbeid.

[p. 160]

Doorheen die woelige jaren lopen zijn maatschappelijke betrokkenheid en bevraging onverminderd door. In de auteur blijft de journalist van weleer actief: altijd op pad, notaboekje bij de hand, brede belangstelling en blik op de wereld. Zo onderzoekt hij in Vaders en zonen (1990) waarom iemand de wapens opneemt, in Anders' dromen (2002) hoe betrouwbaar het geheugen is en hoe maakbaar de waarheid. En ja, de Tweede Wereldoorlog en Nederlands-Indië komen nog wel langs, maar daarbij voegen zich andere tijden en andere continenten. Hoe krijgt de Europese droom van na wo ii vorm, waar staat Amerika vandaag voor?

Het literair engagement van Ger Verrips beperkt zich niet tot schrijven. Van 1980 tot 1987 wordt hij, als eerste auteur in deze functie, voorzitter van het Fonds voor de Letteren. Hij zet een groot onderzoek naar de inkomenspositie van schrijvers op de sporen, dat uitmondt in een verhoging van de werkbeurzen. Een tijdlang is hij ook bestuurslid van de Vereniging voor Letterkundigen.

Intussen treden in zijn oeuvre, naast literaire fictie, in toenemende mate andere genres op de voorgrond. Eerder had Ger Verrips al essays, hoorspelen en scenario's op zijn actief gezet. Nu waagt hij zich aan geschiedschrijving en biografie.

Een uitschieter wordt Dwars, duivels en dromend (1995), zijn lijvige geschiedenis van de cpn van 1938 tot 1991, een kruising tussen persoonlijke beleving en doorgedreven sociaalhistorische research. Zelfs mensen die Ger Verrips eerder hadden verguisd, toonden zich bereid om met hem te praten over hoe zij tegen de geschiedenis aankeken, gebeurtenissen hadden beleefd. Het tekent het respect waarop de auteur, ingegeven door zijn integriteit, kan rekenen.

Voor zijn biografieën kiest Ger Verrips figuren met wie hij zich verwant voelt, intellectuele gesprekspartners op papier. In Een leven tegen de leugen (1997) is dat de Franse schrijver Albert Camus, die vanuit een kritisch engagement, zonder vlucht in godsdienst of ideologie, op zoek ging naar een verantwoord humanisme. Denkbeelden uit een dubbelleven (2014) is gewijd aan P.C. Hooftwinnaar Karel van het Reve, die zich net als hij heeft bevrijd uit het partijgetrouwe communisme, en bekend stond om zijn onafhankelijke en vaak tegendraadse opvattingen.

De volgende in de rij moest de Duitse bondskanselier Willy Brandt worden. Er ging uitputtend uitgebreid onderzoek aan vooraf, waarover hij ons enthousiast vertelde.

[p. 161]

Want na die eerste ontmoeting op de Vlaamse Boekenbeurs waren Ger en ik elkaar blijven opzoeken. Toen ik voor lange tijd op reis vertrok, werd mijn huis voor Ger een plek om in alle rust te kunnen schrijven. Ter verpozing dwaalde hij door Antwerpen zoals hij dat ook door Amsterdam deed. Schrijven en wandelen, ze hoorden bij elkaar.

Wij, mijn man en ik, gingen op tegenbezoek in zijn fraaie appartement aan de Amstel. Prominent boven de piano waarop zijn vrouw Esther vol overgave speelde, hing een prachtig vrouwenportret van Germ de Jong. Het was haar joodse moeder, omgekomen in Auschwitz wegens haar inzet voor het verzet. Hier was het dan, dat verleden waarover weinig werd gepraat, maar des te meer geschreven.

Maar hier was ook wat nog meer onlosmakelijk met dit gezin verbonden was: kunst met muziek op kop. Geen feest, thuis of elders, in de IJsbreker of bij Crea, of er werd geacteerd, voorgedragen en gemusiceerd. Zo leerden wij na Ger ook Esther kennen en hun drie kinderen Joris, Maaike en Wouter. We maakten kennis met verdere familie, met vrienden.

En al die tijd bleef Ger naar Antwerpen terugkeren. Eerst alleen, daarna steeds vaker met Esther, tot uiteindelijk ook de volwassen kinderen bij ons over de vloer kwamen. Op weg van het station naar huis waar de gedekte gastentafel wachtte, stond Ger er steevast op even halt te houden bij de slijterij voor een fles wijn. ‘Eén? Nou nee, twee. We zijn in België’, ik hoor het hem nog zeggen. Dat Bourgondische, hij was er wel voor gewonnen.

Een integer auteur en een wereldburger, een nieuwsgierige reiziger en een onvermoeibare werker, een bezorgd familieman en een trouwe vriend: Ger Verrips was het allemaal. ‘O, komen jullie me halen om naar Antwerpen te gaan?’ vroeg hij bij onze laatste ontmoeting, in het home waar hij na de dood van Esther was opgenomen. We moesten hem teleurstellen.

Zijn laatste boek had Ger Verrips niet kunnen afmaken. Op 31 augustus 2015 overleed hij op 86-jarige leeftijd, getroffen door alzheimer. Een einde dat, op de leeftijd en de kwaal na, naadloos aansluit bij dat van zijn boek Met andere ogen: ‘Ik besloot honderd te worden. En tot zo lang hard te werken. (...) Een week voor mijn dood zou ik pas stoppen - om de boel op te ruimen. Men doet wat men kan, herinnerde ik me.’

ingrid vander veken