Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 137]

Eric Henk Pool
Paramaribo 15 november 1939 - Amsterdam 1 november 2020

Eric Pool werd in 1939 in Paramaribo (Suriname) geboren als jongste van negen kinderen. Zijn beide ouders waren daar werkzaam in het onderwijs. In 1950 kwam de familie Pool vanuit Suriname naar Nederland en Eric werd in 1952 leerling van het beroemde Barlaeus Gymnasium in Amsterdam, waar hij eerst het bèta, en daarna het alpha diploma behaalde. Vervolgens ging hij in 1959 klassieke talen studeren aan de Universiteit van Amsterdam (uva). Als leermeesters had hij de hoogleraren J.C. Kamerbeek voor Grieks en A.D. Leeman voor Latijn.

In vroeger tijden werden in de juridische faculteiten in Nederland slechts studenten toegelaten die eindexamen gymnasium hadden behaald. Daaraan werd in 1967 voorzichtig een eind gemaakt: ook zij die voorzien van een einddiploma van de hbs een zogenaamd pro-tentamen Latijn met succes hadden afgelegd mochten met de rechtenstudie beginnen. Juist om voor dat pro-tentamen Latijn enige voorbereiding mogelijk te maken in universitair verband werden in ieder geval aan de uva enige docenten Latijn aangesteld. Het belangrijkste onderdeel van de juridische propedeuse was immers nog steeds het Romeinse recht! Naast Etty Sijpesteijn-Moen¹ was dat in 1967 Eric Pool. Hij werd toegevoegd aan de wetenschappelijke staf die toen in opbouw was bij de leerstoel

1 Echtgenote van de Amsterdamse papyroloog P.J. (Piet) Sijpesteijn.

[p. 138]

van de nieuwbenoemde hoogleraar Hans Ankum (1930-2019, hoogleraar in het Romeinse recht en zijn geschiedenis aan de uva van 1965 tot 1995). Een eerste publicatie als bijproduct van zijn onderwijs zag al snel het licht;² in een terugblik is dit opstel als het ware de overgang van de klassieken naar het Romeinse recht. Daarna was het geruime tijd stil: hij werkte aan een dissertatie over de Agamemnon van Aeschylus' en hij legde intussen het kandidaatsexamen Nederlands recht af, en combineerde dit met werkgroep-onderwijs in het Romeinse recht voor de eerstejaars studenten. Een eerste resultaat van zijn wetenschappelijk werk is een lijvig artikel in Mnemosyne. Het was de aanzet voor een proefschrift³, maar doordat er elders een monografie over hetzelfde thema verscheen zag hij daarvan af. Zijn oorspronkelijke promotoren waren C.J. Ruijgh en J.M. Bremer.

Hij verlegde vanaf dat moment zijn wetenschappelijke belangstelling nog meer naar het Romeinse recht. Ook zijn korte opstel over de betekenis van videre/videri ne in de Romeinse rechtsbronnen kan in dat licht worden beschouwd⁴ Eric Pool werd bovendien in toenemende mate belast met de grote eerstejaars hoorcolleges Romeins recht, een gevolg van het steeds groeiende buitenlandse succes van Hans Ankum en zijn daaruit voortvloeiende veelvuldige buitenlandse reizen. In de jaren tachtig hield Hans Ankum een privatissimum over de vormen van eigendom in het Romeinse recht. Hierover publiceerde Pool een eerste Romeinsrechtelijk artikel.⁵ Dit artikel bevat een belangrijke observatie over de Latijnse grammatica, die het uitgangspunt vormt voor een drietal zeer lange opstellen over de uitdrukking in bonis esse. Deze artikelen schreef hij samen met Hans Ankum en Marjolijn Van Gessel en zij werden gepubliceerd in drie afleveringen van de romanistische Abteilung van het Zeitschrift der Savigny Stiftung für Rechtsgeschichte, zonder twijfel als een van de langste series samenhangende artikelen ooit (360 pp.).⁶ In 1995 promoveerde hij, cum laude, bij Hans Ankum op een beknopt, maar belangrijk proefschrift.⁷ Enige tijd nadien werd hij benoemd tot hoofddocent Romeins Recht (met de titel professor) aan de Vrije Universiteit Brussel. In 2004 ging hij zowel in Amsterdam als in Brussel met emeritaat. Bij zijn afscheid zorgden Zuid-Afrikaanse collegae, bijgestaan door enige Nederlanders, voor een welverdiend ‘Festschrift’ met 38 bijdragen behalve uit Nederland, België en Duitsland, ook uit Schotland, Servië, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zwitserland.⁸

2 E.H. Pool en E.A. Sijpesteijn-Moen, Legal passages in Latin literature. Leiden 1970.

3 ‘Clytemnestra's first entrance in Aeschylus' Agamemnon, Analysis of a controversy’, in: Mnemosysne 36 (1983), pp. 71-116.

4 ‘De minutulis curat philologus: Was bedeutet videndum/videamus ne?’, in: Zeitschrift der Savigny Stiftung für Rechtsgeschichte, romanistische Abteilung (hierna: sz) 100 (1983), pp. 454-457.

5 ‘Lateinische Syntax und juristische Begriffsbildung, in bonis “alicuius” esse und bonitarisches Eigentum im klassischen römischen Recht’, in: sz 102 (1985), pp. 470-481.

6 ‘Die verschiedenen Bedeutungen des Ausdrucks In bonis alicuius esse/in bonis habere’, in: sz rom Abt. 104 (1987), pp. 238-436; II: sz 105 (1988), pp. 334-435; III: sz (1990), pp. 155-215. Ondergetekende vervaardigde bij deze opstellen een bronnenregister.

7 Een kwestie van titels: ‘Causa’ van bezit, verjaring en eigendom naar klassiek Romeins recht. Amsterdam 1995.

8 ‘Ex iusta causa traditum. Essays in honour of Eric Pool’, Rena van den Bergh e.a. (eds.), in: Fundamina, Editio specialis. Pretoria 2004.

[p. 139]

Eric Pool was een zeldzaam beminnelijk mens, ondergetekende deelde zeventien jaar een werkkamer met hem: daar werd hard gewerkt, maar ook veelvuldig en uitbundig gelachen. Hij was bovendien een bevlogen docent en een buitengewoon minutieus onderzoeker. Hij belichaamde een combinatie van filologische nauwkeurigheid en een goed ontwikkeld juridisch gevoel.

Over zijn persoonlijk leven zij meegedeeld dat hij in 1976 in een tweede huwelijk trouwde met Frouwke Venhuizen, classica en lerares Oude Talen. Ze kregen twee kinderen en een aantal kleinkinderen.

Hij laat onder meer een zeer substantieel artikel na dat gepubliceerd wordt in de romanistische Abteilung van het Zeitschrift der Savigny Stiftung für Rechtsgeschichte van 2021, en een artikel dat verschijnt in een van de volgende afleveringen van de Annali dell'Università di Palermo. Finis coronat opus.

laurens winkel

Voornaamste geschriften

Aanvullingen op de bibliografie van Eric Pool (zie: Ex iusta causa traditum, Rena van den Bergh c.a. (eds.), in: Fundamina, Editio specialis. Pretoria 2004, xvi-xvii):

17) ‘Die iusta causa die der Besitzer nennen und dartun muss: Erwerbsgrund (empti) oder Besitztitel (pro emptore)?’, in: Libellus ad Thomasium Essays... in Honour of Philip Thomas, Fundamina, editio specialis. Pretoria 2010, pp. 314-334.

18) ‘Due questione di diritto ereditario’, in: Studi in onore di Antonino Metro, v, Milano 2010, pp. 91-133.

19) ‘D. 41, 21, 3, 21: Titulierte Besitzarten, Erwerbsgründe und das unum genus possidendi’, in: Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 81 (2013), pp. 1-33. [opgedragen aan Christoph Krampe]

20) ‘Significati diversi di causa in tema di possessio e di usucapio. Interpretazione di qualche testo chiave, Parte I,’ in: Annali del Seminario Giuridico dell' Università di Palermo, (aupa) lx (2016), pp. 61-84.

21) ‘Significati diversi di causa in tema di possessio e di usucapio. Inter-

[p. 140]

pretazione di qualche tesio chiave, Parte II,’, in: Annali del Seminario Giuridico dell Università di Palermo,(aupa) lxi (2017), pp. 95-116.

23) ‘Causa und Titulus - Die Qualifikation der Besitzlagen und ein terminologischer Wandel in Ulp. D. 5,3,13,1’, Zeitschrift der Savigny Stiftung für Rechtsgeschichte, romanistische Abteilung, 138 (2021), pp. 83-179.

24) ‘Significati diversi di causa in tema di possessio e di usucapio. Interpretazione di qualche tesio chiave, Parte III’, Annali del Seminario Giuridico dell' Università di Palermo, (aupa) lxvi (2022), xxx-xxx