Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2020-2021

[p. 111]

Cindy Kerseborn
Paramaribo 26 december 1956 - Amsterdam 17 september 2019

Marijke Annemarie Juliënne Kerseborn, in Nederland ‘Cindy’ voor de meesten, werd op 26 december 1956 geboren in Paramaribo in de legendarische wijk Freemangron waar veel nabestaanden woonden van de mensen die nog voor de afschaffing van de slavernij waren vrijgekocht of vrijgemaakt en ook heel wat nakomelingen van de redi musu, huursoldaten die werden uitgestuurd om vluchtelingen van de plantages op te sporen.

Toen Cindy drie jaar oud was, werd het huwelijk tussen haar moeder, Bertholina Kerseborn, en haar vader, Jules Baarn, ontbonden. Vader Jules nam de opvoeding van Cindy, haar jongere zus Lilian ‘Vivian’ en broer Orlando ‘Ollie’ op zich. Dat was, zeker in het Suriname van die tijd, heel ongewoon.

Jules Baarn was ziekenoppasser in 's lands hospitaal, een ongeschoolde functie die hij heel lang heeft uitgeoefend. Hij was daar een man van gezag. Geleidelijk aan had hij zoveel ervaring met tropische ziekten opgedaan dat de jonge artsen in opleiding (veelal uit Nederland) juist bij hem te rade gingen. Jules leerde zijn kinderen al vroeg boksen om zich op straat en tijdens het speelkwartier te kunnen verdedigen. Hij bracht ook zijn culturele belangstelling op de kleine Cindy over. Cindy is haar

[p. 112]

vader altijd als artistiek en moreel baken blijven beschouwen en was van plan ooit eens een documentaire aan hem te wijden: ‘de man, de moeder, de vrouw’.

Op haar zeventiende, in 1973, kwam Cindy naar Nederland, de liefde zal een van de drijfveren geweest zijn. Ze volgde de cursus ziekenverzorgster in een opleidingsinternaat in Katwijk, waar ze verzekerd was van bed, brood en beroep. Zij bleef zich bijscholen tot en met diploma verpleegkundige-a. Ze zou nog vele jaren werkzaam blijven in de verpleging, maar behaalde in de tussentijd ook de diploma's mavo, havo en een aantal deelcertificaten vwo.

Meer en meer verlegde Cindy haar belangstelling naar de media. Zij begon helemaal onderaan, met de schaar bij het knipselarchief van nrc Handelsblad. Ze kwam in contact met kennissen die werkten bij de televisie en nam elk klusje aan dat ze daar kon krijgen. Zo werkte ze voor de rvu, nps, nos, ikon, human en Migranten-tv Amsterdam, en voor producenten als Pieter van Huystee, Interakt, en mm Filmprodukties. Tussendoor volgde ze de avondopleiding aan de fotovakschool (1982-1983), nam privé-lessen bij fotografe Miep ter Hoeven, werd opgeleid tot programmamaker voor tv bij de Migranten Media Opleiding in Amsterdam (1985-1986) en nam veel later op de Media Academie deel aan cursussen in scenarioschrijven en beeldcommunicatie bij Henk Suèr (2001).

Cindy Kerseborn kreeg gaandeweg opdrachten als researcher, redactrice, productieleider en ook interviewster bij documentaires van de regisseurs Frank Zichem, Hans Hylkema, Anet van Barneveld, Meral Uslu, René Roelofs, Reza Allamezadeh, Kees Hin, Bram van Erkel en Paul Kramer. Samen met anderen maakte zij in de periode van 1986 tot 1998 een aantal korte documentaires waaronder Hoerenjongens, Mi Kumbaté, Welkom In Friesland en Vlekkeloos.

In 1995 trouwde Cindy met Matthijs C. (‘Theo’) van der Snoek, die werkte als arts bij de landmacht. Aan dat huwelijk kwam een eind door zijn onverwachte en vroegtijdige dood in januari 2001.

Na enige tijd ging Cindy nu haar eigen voorstellen voor documentaires schrijven (aanvankelijk met Anet van Barneveld). Het eerste filmconcept waarvoor ze de subsidie bij elkaar kreeg ging over de Surinaamse schilder, performer, columnist en dichter (‘spoken word artist’ zouden we nu zeggen) Edgar Cairo (1948-2000). Dat was een gewaagde keuze. Cairo was toen al overleden en er was niet veel beeldmateriaal van hem beschikbaar. Zijn grillige levenswandel, zijn bewogen uitingen in woord en

[p. 113]

beeld en zijn krantenstukken in een eigen versie van het hier toch al onbekende Surinaams-Nederlands hadden hem een heel gemengde reputatie bezorgd, en ook zijn uitgesproken voorkeur voor de vrouwen- èn de mannenliefde was toen omstreden.

In haar film, Edgar Cairo; ik ga dood om jullie hoofd experimenteerde Cindy al met lange tussenshots die een heel indirect commentaar gaven op de vertelstem in dezelfde passage. Voor de hand liggende één-op-éen combinaties van beeld en geluid wees ze af. Ze liet een prachtig ontwerp uitvoeren voor een gevelbord aan het laatste woonhuis van Cairo en filmde de plechtigheid bij de onthulling. Ook bezorgde Kerseborn een bundel met 40 reproducties van Cairo's schilderijen en met essays van Dirk van Weelden, Stefan Sanders, Michiel van Kempen en Artwell Cain. In het Centrum Beeldende Kunst Oost in Amsterdam stelde Cindy Kerseborn bij de presentatie van haar film een expositie samen van de originelen van die kunstwerken van Cairo. Aan deze multimediale aanpak zou zij blijven vasthouden, ook in latere producties. Het lukte haar telkens weer om de meest vooraanstaande auteurs en kunstenaars, vooral van Caribische achtergrond, te bewegen om mee te doen in haar projecten, en ze had een heel goed oog voor talent. Alle Surinaamse kunstenaars die na 2020 zo prominent geworden zijn had zij al ingeschakeld toen weinigen nog van hen gehoord hadden: Remy Jungerman, Patricia Kaersenhout, Iris Kensmil, maar ook Esiri Erheriene-Essi, en de toen al wereldberoemde Marlene Dumas. Tegen Cindy zei je geen nee. Niet omdat ze zo machtig, vermogend of invloedrijk was, maar precies om het omgekeerde, er was niets gewichtigs, pretentieus of aanzienlijks aan haar, ze wou gewoon graag dat je meedeed aan haar opzet. Ze had daar enorm veel energie in gestoken, ze had er goed over nagedacht en ze had er aanstekelijk veel plezier in. Je kreeg er weinig of niets voor, maar het was duidelijk dat zij er zelf ook niets aan overhield, behalve de satisfactie om een door haar innig gewaardeerde schrijver voor het voetlicht te brengen in een passende filmische vormgeving en daar andere kunstvormen bij in te schakelen. Naïef? Ja. En daarom lukte het.

Cindy Kerseborn had haar vorm en haar formule gevonden. In relatief korte tijd maakte ze nog twee grote documentaires, die ook op npo-tv werden uitgezonden.

Op de film over Cairo volgde een documentaire over de Antilliaans-Nederlandse schrijver Frank Martinus Arion (1936-2015), auteur van een aantal romans, waarvan er één heel veel gelezen werd in Nederland: Dub-

[p. 114]

belspel, zijn debuut uit 1973. Van Arion was veel meer beeldmateriaal beschikbaar en hij was ten tijde van het filmen nog in leven, zij het alreeds broos. Dat gaf Cindy Kerseborn een kans om een ontroerende slotscène te filmen waarin Arion laat weten dat alles in zijn oeuvre om zijn moeder draaide. Hij komt dan met een boek dat hij als kind van zijn moeder had gekregen en laat het Cindy zien. ‘Mag ik het inkijken?’, vraagt ze. ‘Nee, daar mag niemand aankomen’, antwoordt Arion en legt het omzichtig weg. Filmer's luck is dat en Cindy had vaak zulke meevallers. In het filmvak moet je gaan staan waar het geluk langs komt. En dat is een kwestie van intuïtie, ervaring, en van stom geluk.

Op z'n Cindys had ze in de film een debat ingelast over het Antilliaans haantjesgedrag, ‘machismo’, dat ook in Arions romans een grote rol speelt. Voor haar discussianten was dat een heel beladen onderwerp. Zo nam ze ook in de Cairofilm een discussie op over de inmiddels onnoembare term ‘neger’ die zozeer ingreep dat een pijnlijk getroffen deelnemer pardoes de zaal en het beeld uitliep.

Ook rond de presentatie van de film over Arion, Yu di Kòrsou (kind van Curaçao) organiseerde Kerseborn in 2013 een multidisciplinaire manifestatie: Hommage aan Frank Martinus Arion. Ze bezorgde weer een kleine bundel met essays en met gedichten in het Papiamento met Nederlandse vertaling. Ze nodigde enkele beeldende kunstenaars uit om zich door het oeuvre van Arion te laten inspireren en hun werk kwam te hangen op een expositie in het SBK-Oost, waar de feestelijke première van de film plaatsvond, terwijl een viertal uitgenodigde Antilliaanse spelers ondertussen geheel opging in een verwoede partij domino.

De derde film, het sluitstuk van haar ‘Caribisch literair drieluik’, ging over Astrid Roemer (1947), auteur van een uitgebreid oeuvre aan novellen, gedichten, toneelstukken, essays en romans, waarvan enkele een brede lezerskring hebben gevonden. Maar toen Kerseborn aan haar project begon was Roemer al enige tijd geheel onvindbaar. Ze was met onbekende bestemming vertrokken. Cindy ging af op een gerucht en een ingeving en besloot haar te gaan zoeken op het barre Schotse eiland Skye. Met regelmaat liep ze een van de afgelegen boerenerven op, klopte aan de deur en vroeg of de bewoners wisten van een zwarte vrouw op het eiland. ‘Ja, u!’ was soms het antwoord. Na een week van vergeefse omzwervingen en naspeuringen had Cindy beet. De jonge vrouw in het postkantoor wist dat bij haar oom een donkere dame een kamer gehuurd had. Eenmaal ter plaatse bleek dat Astrid Roemer inderdaad maandenlang op

[p. 115]

die boerderij verbleven had, maar ze was alweer verder getrokken met in de ene hand de draagtas waarin haar poes, in de andere haar computer, en met het wasgoed in haar rugzak. Cindy vond Roemer tenslotte in Gent. Van haar speurtocht en van haar uiteindelijke ontmoeting met Roemer doet Cindy indringend en ontroerend verslag in de documentaire De wereld heeft gezicht verloren (2015). Tegen het eind van de film wordt Astrid kwaad op Cindy, die zich niet van de wijs laat brengen. Maar even later zit Astrid breeduit op de leuning van een parkbankje en verzucht: ‘Op Cindy kan ik niet kwaad blijven’. Astrid Roemer was na jaren van vergetelheid met deze film weer terug in de publieke aandacht. Het jaar daarop, in 2016, ontving zij de P.C. Hooftprijs voor haar gehele oeuvre.

Op uitnodiging van de Arubaanse Stichting Miticusa maakte Kerseborn een documentaire over de Dande, het nieuwjaarsritueel op Aruba, waarbij een groepje musici langs de deuren gaat met eigengemaakte instrumenten en een éénregelig, steeds herhaald lied ten gehore brengt om daarmee de bewoners een voorspoedig jaar te wensen. Het lukte haar om dit wel heel beknopte gegeven uit te werken met opnames waarin de tegenstellingen tussen de geslachten en tussen de generaties op het eiland in beeld gebracht werden aan de hand van het oude, maar ook omstreden Dande ritueel.

Cindy Kerseborn was van plan om nog een paneel aan haar drieluik toe te voegen, een film over de Surinaamse romanschrijfster Bea Vianen (1935 - 2019) en ze had daar al heel wat onderzoek voor gedaan. Dat is er niet meer van gekomen.

Nog vóór ze de Dande-film kon monteren werd Cindy ernstig ziek. Na een ziekbed van acht maanden stierf ze, op 17 september 2019. Op haar verzoek heeft haar collega Sherman de Jesus Cindy's opnames verwerkt tot een ontroerende documentaire die op Nieuwjaar 2022 vertoond werd op de Nederlandse en Arubaanse televisie.

Cindy hield van het leven en ze leefde met volle inzet. Ze was, zoals dat in een wat flets Nederlands wel heet, ‘een kleurrijke persoonlijkheid.’ Inderdaad, ze droeg haar meningen en emoties direct en klinkklaar uit. Ze kleedde zich joyeus. Ze chauffeerde onberispelijk en fietste almaar door rood. En ze was een verschijning: rijzig, kaarsrecht en met een levendige kop vol grijzend, kroezend haar.

Cindy was uitzonderlijk moedig en wie haar beter kende wist dat ze ook uitzonderlijk beschroomd was. Dat lijkt een tegenstelling, maar er is ook

[p. 116]

een samenhang. Zij zou zich erg geschaamd hebben als ze niet zou zeggen wat haar niet beviel of als ze zich niet zou bemoeien met een voorval dat haar niet aanstond. En dus stond ze pontificaal voor de katheder tijdens de wervende toespraak van de nieuwe voorzitter op een bijeenkomst van selecte begunstigers der filmkunst en constateerde dat er verder in de zaal geen donker gezicht te bekennen was. Wanneer op straat een jongen zijn vriendin stond uit te kafferen of, erger nog, de hand tegen haar hief, stoof Cindy daarop af met geheven paraplu: ‘Weet je moeder wel wat je daar doet!’, en daar had die knul dan niet van terug. Zij ging graag naar de kerk, ook in het buitenland, en placht na afloop de geestelijke, tot diens verbijstering, indringend aan te spreken op de inhoud van zijn preek. Het woord van Paulus (1Timotheus 2:11) ‘Een vrouw dient zich bescheiden en gehoorzaam te laten onderwijzen’ was aan haar niet besteed.

Ze ging voor niemand uit de weg. Ze reed eens met de metro op weg naar de Arena, het stadion van Ajax in Amsterdam, en in de wagon zat ook een meute voetbalfans van buiten, die de veelgehoorde kreet aanhief ‘Joden, Joden, Joden aan het gas!’. Iedereen in de coupé hield zich muisstil. Behalve Cindy. Ze stond op, posteerde zich voor de troep en zei met donderende stem ‘Zeg, weten jullie wel wat er uit jullie mond komt. Weet je eigenlijk wel wat je zegt?’ Een van de fans wilde wat terugzeggen. ‘Nee, stil, jullie hebben geschreeuwd. Nu praat ik’. Daar is moed voor nodig

Geen van die hooligans zei nog wat. Cindy had geveld kunnen worden, niet eens met een slag of stoot, maar met één woord dat iedereen kent en dat op het moment geen van die knullen durfde zeggen. Maar mal was Cindy niet. Bij de volgende halte stapte ze wijselijk uit. Het is allemaal door een medepassagier gefilmd met zijn telefoontje.

Een haaibaai was Kerseborn al helemaal niet. Ze had veel vrienden en hield van gezelligheid en saamhorigheid. Ze was een familiemens en had veel over voor degenen die haar lief waren. Ik, de auteur van dit bericht, kan het weten, want ik was zeventien jaar haar levensgezel.

Cindy's levensloop behelsde een viervoudige emancipatie. Ze kwam uit een arbeidersgezin, ze vertrok als immigrant naar Nederland, ze was een vrouw en ze was zwart. Ze had niet op het lyceum gezeten, daarna mediastudies gedaan en de filmacademie afgelopen, zoals de meesten die terechtkomen bij film of televisie. Ze had met baantjes en karweitjes een eigen, aparte plek in het filmvak bij elkaar gesprokkeld. Ze was daar blij

[p. 117]

mee en ze was er trots op. Als documentair filmer was Cindy laat in haar leven begonnen. Ze had graag meer gewild, want ze wilde ‘haar naam op de kaart zetten’. Dat is haar beter gelukt dan zij bij leven besefte. In de bladen schreven Michiel van Kempen, Stephan Sanders, Patrick Meershoek, Peter de Waard en Maarten Huygen, en in Suriname Stuart Rahan, haar necrologie. Haar portret is op de gevel van de Black Archives geschilderd. Aan een Cindy Kersebornpenning voor Color in the media wordt gewerkt.

Kortom, Cindy Kerseborn wordt deerlijk gemist.

abram de swaan