Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2018-2019

[p. 192]

Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs 2019
Advies van de Commissie voor Schone Letteren

De Commissie voor Schone Letteren was blij verrast tussen de inzendingen voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs de debuutbundel Leger uit 2017 aan te treffen van de in Hilversum woonachtige dichteres Mieke van Zonneveld (1989). Meteen bij de eerste woorden die de commissie aan dit debuut wijdde, vielen termen als ‘interessant, vormvast, klassiek’, maar ook viel het op dat de dichter gebruik maakt van een keur aan citaten, zowel van Ramses Shaffy als Leonard Cohen als uit de klassieke Oudheid en uit de bijbel. Op wonderbaarlijke, intrigerende manier gaan in deze indringende debuutbundel al deze verwijzingen en bronnen moeiteloos met elkaar samen.

Mieke van Zonneveld won in 2014 met ‘Nee’ de Turing Gedichtenwedstrijd voor het beste gedicht van het jaar. Haar inzending viel op tussen het immense aantal van 10.000 gedichten. Nu we het gedicht kunnen lezen in het geheel van deze bundel, krijgt het een extra krachtige betekenis. Het bekroonde gedicht is van een zeldzame en indringende zeggingskracht. Het balanceert, zoals al haar poëzie, op de grens van mysterie en helderheid, tussen duisterheid en toegankelijkheid. Daarbij moet toegevoegd worden haar grote aandacht voor muzikaliteit van de taal met subtiel gebruik van stijlmiddelen als alliteratie, enjambement, binnenrijm en soms eindrijm. Na de krachtige titel ‘Nee’ volgt een teder vers. Ogenschijnlijk gaat het over de ontmoeting tussen de ‘ik’ en een kleuter op het strand die met een emmertje speelt. In de twee strofen krijgt de lezer een panorama aangeboden waarin heden en verleden, bekoring en gestrengheid schitterend zijn verweven.

De ik wordt plots ‘lamlendig wakker’, waaruit opeens duidelijk wordt dat de ontmoeting met de kleuter een droom is. Vervolgens toont de dichter zich een zoekende naar vrede die ze nooit zal vinden. Tot slot is er een strenge vader, getuige deze schitterende regels met een grote repetitieve zegging: ‘Er is in heel / de wereld nergens vrede, geen vader die mij terug / verwacht, er is in heel de wereld nergens vrede’. Het is deze vader die de ik voorhoudt dat begeerte ‘de wortel van het / kwaad’ is.

Het eerste gedicht uit de bundel is een onrustige zoektocht naar het paradijs, voorafgegaan door een citaat uit het bijbelboek Jesaja, 44: 20:

[p. 193]

‘Op een goddelijke kaart stonden klaar te lezen / de paden, de obstakels en de tijd van aankomst. // Maar op een dinsdagmiddag sloeg ik links / in plaats van rechts, de kaart kon anders uitgelegd’. Wat nu volgt is een wanhopige, zelfs beklemmende zoektocht naar de Hof van Eden, en hiermee zijn we opnieuw bij de kleuter aangeland: dit jongetje bestaat alleen nog als droombeeld, als illusie en exponent van een onbereikbaar, gelukkig verleden.

De inzet van het dichterschap van Van Zonneveld is groot en ze neemt haar werk zeer ernstig, zonder spoor van ironie. Dit schrijft ze bijvoorbeeld: ‘Mijn psalmen vielen stil of werden enkel lippendienst. / Gewogen in de holte van mijn hand verstond ook God ze niet’. Ook in het lange ‘Dagboek van een lentemeisje’ overheerst het verlangen naar aards geluk, naar een liefdesparadijs. Ditmaal leent Herman Gorter een citaat uit Verzen (1890): ‘ik wilde wel vergaan / in 't licht te loore’. Deze regels inspireren Van Zonneveld tot een gedicht over een verloren liefde en vooral over het verlangen naar een grote, alles verterende liefde. Die twee elementen gaan prachtig samen, getuige deze regels die een bezwerende, Bijbelse ritmiek hebben:

ik durfde niet zijn hand te pakken toen hij mij zijn glimlach gaf,
ik wilde almaar dichterbij, hij was nog steeds te ver van mij
en raakte verder af, ik heb alleen verlegen naar mijn teenslippers
gekeken en het einde afgewacht,

er is een vorm van tederheid die men diep in de ogen kijkt,
er is een diepte van ontzag die nergens door gebroken mag.

In deze bundel met tijdloze thema's als geloof, God en liefde komt het gedicht met de onheilspellende titel ‘Acute promyelocytenleukemie’ als een schok: in dit niet anders dan autobiografisch te lezen relaas van een dodelijke ziekte die diep geleden wordt en uiteindelijk overwonnen lijkt, toont Van Zonneveld meesterschap: een infuus noemt ze ‘de hel is feloranje als de vloeistof in dit zakje, het brandt / onbedaarlijk in mijn aderen. Maar tranen moeten teruggedrongen / want er komen mensen om een onverschrokken meisje / te bewonderen. “Hoe gaat het?” “Het gaat goed. / Ik ben nog steeds niet doodgebloed.” Ik dacht: // dit bange vallen wordt maar beter niet alleen beleefd, één / vingerknip en weg ben ik’.

Als we nauwlettend close reading toepassen dan is het spel met taal

[p. 194]

waarvan Van Zonneveld blijk geeft ontroerend en getuigt van grote inventiviteit. Het woordje ‘één’ staat hier zo trefzeker na het omineuze ‘alleen’, als om de eenzaamheid van de zieke te benadrukken.

Het is om een optelsom van een groot aantal zeer bijzondere stilistische en formele kwaliteiten dat de Commissie voor Schone Letteren de debuutbundel Leger van Mieke van Zonneveld unaniem voordraagt voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs van het jaar 2019. Van Zonneveld getuigt in deze bundel van een belangrijk dichterschap waarvan de inspiratiebronnen teruggaan van de klassieke oudheid tot Herman Gorter, van de bijbel, het Paradijs en zelfs een bijna noodlottig ziekbed. Om tot slot te eindigen met een citaat uit het weergaloze ‘Nee’-gedicht:

Er was in mij iets opgestaan dat niemand wist te
temmen, het joeg me op, beloofde me een weelderig
bestaan. Begeerte, zei mijn vader, is de wortel van het
kwaad, Ik leerde dat het waar was maar ik leerde het te laat.

Het is de Commissie voor Schone Letteren een grote eer de bundel Leger van Mieke van Zonneveld te mogen voordragen voor deze mooie, belangrijke poëzieprijs; haar dichterschap houdt nu al een grote belofte in.

Namens de Commissie voor Schone Letteren,

Pia de Jong

Gerard Raat

Yves T'Sjoen

Kester Freriks

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2019 toegekend aan Mieke van Zonneveld voor haar poëziebundel Leger (De Bezige Bij).

Uitreiking: zaterdag 21 september 2019 in het P.J. Vethgebouw, Nonnensteeg 3 te Leiden.