Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2018-2019

[p. 117]

Geertruida Johanna Marks-van Lakerveld
Den Haag 2 maart 1947 - Leiden 10 januari 2019

‘Je hebt maar één leven en daar moet je het mee doen’, was de opvatting van Geertrui Marks-van Lakerveld. Vanuit deze visie leefde zij haar leven, intensief en tegelijkertijd relativerend.

Haar wieg stond in Den Haag, waar haar vader, mr. F.C. van Lakerveld, hoofd juridische zaken bij de ptt was. Haar moeder, J. van Lakerveld-van Hoogevest, opgeleid als lerares koken, gaf wiskundeles. Geertrui groeide op in een gezin waar cultuur en creativiteit centraal stonden. Van huis uit kreeg zij gevoel en belangstelling voor taal mee. Haar vader schreef het lied ‘Den Haag met je lege paleizen’ voor Paul van Vliet, een zoon van zijn zuster, en maakte een tekst naar Vader Cats die Albert van Dalsum voordroeg op het verlovingsfeest van Beatrix en Claus in 1965.

Na het behalen van haar gymnasiumdiploma (Christelijk Gymnasium Sorghvliet) in 1965 ging zij Frans studeren in Leiden, maar na een jaar stapte ze over naar de studie Nederlandse taal- en letterkunde, eveneens aan de toenmalige Rijksuniversiteit Leiden. Haar bijvak was cultuurfilosofie. Tijdens haar studie, waarin zij zich specialiseerde in Moderne Letterkunde, vervulde zij verschillende studentassistentschappen. In 1975 studeerde zij cum laude af bij prof. dr. Hans Gomperts. Haar doctoraalscriptie over Lijmen/Het been van Willem Elsschot werd in 1977 gepubli-

[p. 118]

ceerd in de Synthesereeks van de Wetenschappelijke Uitgeverij. Geertrui Marks werkte toen al twee jaar in het voortgezet onderwijs, bij scholengemeenschap het Veurs College in Leidschendam. Daarnaast was zij van 1975 tot 1976 wetenschappelijk ambtenaar bij de rul. In deze functie ondersteunde zij dr. Henk Wage bij de bezorging van de correspondentie tussen Albert Verwey en P.N. van Eyck.

Geertrui Marks was een gedreven lerares. Haar liefde voor de Nederlandse taal en literatuur droeg zij vele jaren toegewijd en enthousiast over op haar leerlingen. Het naturalisme en het Interbellum hadden haar voorkeur. Het ging haar niet alleen om de lesstof; de leerling stond voor haar centraal, zowel binnen de les als daarbuiten. Zij kon goed luisteren en voerde gesprekken met empathie. Dit talent maakte haar ook tot een wijze decaan, die menig leerling tot de voor hem of haar passende studie bracht. Vele gesprekken voerde zij in haar decanenkamer, waarbij ook niet-schoolse onderwerpen ter sprake kwamen en zij als officieuze vertrouwenspersoon functioneerde.

Na vijftien jaar kreeg zij de kans om over te stappen naar een andere werkomgeving: zij werd conrector aan het Stedelijk Gymnasium in Leiden. Ze bleef ook Nederlands doceren. Ook hier kon zij haar ‘talent voor mensen’ in praktijk brengen en werkte zij, altijd gedecideerd-vriendelijk - of vriendelijk-gedecideerd -, verbindend binnen het docententeam. Na twaalf succesvolle jaren nam zij in 2002 afscheid van het Leidse Stedelijk Gymnasium en daarmee van het onderwijs. Opnieuw was het tijd voor iets anders. Zij had inmiddels drie kinderen: twee jongens en een meisje, samen met haar echtgenoot John Marks, met wie zij in 1972 getrouwd was.

Het onderwijs heeft haar overigens nooit helemaal losgelaten. Al meteen na haar afscheid in Leiden verving ze enige tijd een zieke docent Nederlands op het Gymnasium Haganum in Den Haag, waar zij later ook enkele keren als gecommitteerde bij mondelinge literatuurtentamens zou functioneren.

Geertrui Marks had altijd al een tijdje in Frankrijk willen wonen en die wens ging in vervulling toen haar echtgenoot in 2004 voor vijf jaar in Straatsburg directeur werd van de European Science Foundation. Met groot enthousiasme betrok het echtpaar een appartement in deze stad, maar Geertrui beschouwde het niet als een lange vakantieperiode. Voor haar was het belangrijk altijd ‘een project’ te hebben en in Straatsburg werd dat een vertaalopleiding Frans. In 2008 behaalde ze haar ‘Diplôme

[p. 119]

supérieur des études françaises’ met de kwalificatie ‘très bien’. In 2009-2010 volgde een masterstudie vertalen aan de Universiteit Utrecht, die ze na een jaar verruilde voor een opleiding aan de Vertalersvakschool in Amsterdam. Zij sloot deze in 2012 af met een diploma literair vertalen Frans-Nederlands. Nadien vertaalde zij, veelal samen met Lia Tuijtelaars, negen boeken, die vaak tot stand kwamen in Arles, in het Collège International des Traducteurs Littéraires (citl) van de ‘Association pour la promotion de la traduction littéraire’. Voor reis en verblijf ontving zij beurzen.

Geertrui Marks had een grote belangstelling voor andere mensen. Ze was attent, informeerde betrokken naar het wel en wee van dierbaren in haar omgeving en vergat nooit een verjaardag. Haar interesse voor andere mensen vertaalde zich in de ‘levensschetsen’ die ze maakte van familieleden en vrienden, maar ook van ‘vreemden’, in opdracht. Op basis van intensieve gesprekken - het werden bij haar nooit interviews - schreef zij acht van deze portretten, mini-biografieën.

Een schrijfcarrière naast haar leraarschap heeft zij nooit geambieerd. Aan het bewerken van haar doctoraalscriptie over Elsschot tot een boekuitgave bewaarde zij geen warme herinneringen; het persklaar maken vond zij een onaantrekkelijke en zorgelijke bezigheid. Maar het bloed kroop waar het niet gaan kon en het schrijven bleef, zeker later, een wezenlijke activiteit. Naast de officiële vertalingen en de levensschetsen in eigen beheer schreef zij twee artikelen voor het Kritisch Literatuur Lexicon, over Tomas Lieske en Esther Gerritsen. Verder leverde zij bijdragen aan de Buurt Krant in de omgeving van haar huis aan een Leidse gracht, waar zij na terugkomst uit Straatsburg was gaan wonen. Zij schreef ook over Vierkant in Vierkant van Theo van Doesburg, de plastiek die in 2017 in Leiden geplaatst werd en waarvoor zij zich mede inzette.

Ook op de scholen waar zij werkte, was zij actief geweest op ‘taalgebied’: zowel op het Veurs College als op het Stedelijk Gymnasium schreef ze teksten voor bonte avonden en docentencabaret en trad zij met overgave op. Sterk bleek hier haar grote gevoel voor onderkoelde, ‘Engelse’, humor. Binnen de familiekring maakte ze graag geestige gedichten voor bruiloften en, natuurlijk, Sinterklaas. In 2012 won zij de vertaalwedstrijd van het Prins Bernhard Cultuurfonds in de categorie ‘straattaal’ met haar vertaling van het gedicht ‘Ik ween om bloemen in den knop gebroken’ van Willem Kloos.

Geertrui Marks had een brede culturele belangstelling. Ze las veel en

[p. 120]

discussieerde graag over wat ze gelezen had - onder meer in ‘Carthago op Groenland’, een door haar en enkele bevriende neerlandici in 1973 opgericht dispuut, dat ze tot haar dood trouw bleef. Ze bereidde zich altijd nauwgezet op de boekbesprekingen in dit leesgezelschap voor, alsof ze er tentamen over moest doen. Vol overgave las zij de hele Recherche-reeks van Marcel Proust voor het project ‘Op zoek naar de verloren tijd’. Ook zij leefde met de waarde van de herinnering, het besef dat in dit opzicht niets verloren gaat en dat doffe onbeduidendheid in de herleving van de herinnering glans kan krijgen. Alles wat ‘cultuur’/‘literatuur’ was, ook film, stond bij haar hoog in het vaandel en dat trachtte zij over te brengen op haar kinderen. ‘Sport is leuk, maar er is meer dan sport’, was een van haar opvoedingscredo's. Waarbij haar kinderen wel eens dachten: ‘Boeken zijn leuk, maar er is meer dan boeken.’

Eind 2017 bleek dat zij ongeneeslijk ziek was. Zij besloot zich niet te laten behandelen en bereidde zich voor op actieve euthanasie. Even stoicijns als zij altijd in het leven gestaan had, accepteerde zij het naderende einde, en zij maakte er ook geen geheim van dat dit haar in zekere zin ook opluchtte. Ze heeft nooit heel oud willen worden, en de groeiende politieke en maatschappelijke onrust hielden haar bezig. Hoewel zij intens leefde en functioneerde, was er een onderstroom van een zekere somberheid over het lot van mens en maatschappij. Dat maakte dat zij zowel gepassioneerd als sceptisch leefde. Na een bezoek aan Berlijn vertelde ik haar eens dat ik gefascineerd was door een foto van het in de Tweede Wereldoorlog verwoeste Hotel Adlon en het feit dat op de plek van die ruïne nu, waarschijnlijk voor een groot deel onwetend, toeristen zaten. Geertrui reageerde toen met: ‘En ergens in de toekomst is het misschien opnieuw een ruïne.’ Een tekenende reactie, die uiting was van haar scepsis ten opzichte van de voortgang der mensheid.

Door haar ziekte moest Geertrui Marks haar aandeel in de vertaling van Olivier Guez, De verdwijning van Josef Mengele, beëindigen. Ze bleef wél werken aan het levensverhaal van de Iraakse Koerd Sabri (Azad Ali Ahmed), waarmee zij al langere tijd bezig was. Zij had deze Sabri leren kennen als eigenaar van een Leidse kapperszaak, die zij voor de Buurt Krant interviewde. Dit leidde tot het beluisteren en opschrijven van het verhaal van zijn jeugd, zijn indrukwekkende vlucht uit Koerdistan als gevolg van de bloedige burgeroorlog en zijn uiteindelijke komst in Nederland, na vreselijke ervaringen. Er was haar alles aan gelegen dit portret te voltooien en zij streefde ernaar het in bredere kring te verspreiden

[p. 121]

dan alleen die van Sabri. In de overgave waarmee zij aan dit levensverhaal werkte, kwamen alle kwaliteiten van haar tot uiting: haar intense belangstelling voor mensen, haar rustige luisterend oor, haar empathie, haar vermogen tot scherp verwoorden, haar plichtsgevoel én haar doorzettingsvermogen. Zij heeft niet meer mogen beleven dat Sabri's verhaal, dat haar zo nauw aan het hart lag, eind 2019 in druk verscheen: op 10 januari van dat jaar overschreed Geertrui Marks-van Lakerveld de grens van leven naar herinnering.

In 2004 had zij, geïnspireerd door Proust en louter voor haar eigen plezier, een gedicht geschreven: ‘De teruggevonden tijd’:

‘Ik sta op het gras
oudere geliefden
tot aan hun middel
in de grond.

Op gelijke afstand
zakken we verder
nieuwe voeten
vertrappen het gras
dat zich straks sluit
boven mijn hoofd
waarin de tijd verloren gaat.

De teruggevonden tijd
die ik verloren waande
vermengt zich en verwordt
tot een compost
voor eeuwen van mals gras
boven mijn hoofd
waarop in duizend en één nacht
na mij
een toekomst wordt bereid.’

gé vaartjes

[p. 122]

Voornaamste geschriften

Sabri, de vlucht van een Iraakse Koerd die als kapper overeind bleef. Leiden 2019.

‘H.A. Wage’, in: Bio- en bibliografisch Lexicon van de neerlandistiek, 2004.

‘Tomas Lieske’, in: Kritisch Literatuur Lexicon. Groningen 2005.

‘Ces figures magiquement éclairées: l'oeuvre de Tomas Lieske’, in: Septentrion 37 (2008), nr.2.

‘Vakwerk van De Stijl in Straatsburg’, in: De Leunstoel, internetmagazine voor rustige mensen 6 (2008).

‘Van Doesburg in Leiden’, in: De Leunstoel, internetmagazine voor rustige mensen 7 (2009).

‘Esther Gerritsen. De kleine miezerige god’, in: Kritisch Literatuur Lexicon. Groningen 2011.

Vertalingen

Driss Chraïbi, Gehoord, gezien, gelezen, hoofdstuk 1 in Tirade 445, oktober 2012.

Jonathan Littell, Berichten uit Homs. Amsterdam 2012. (met Lia Tuijtelaars)

Frédéric Lenoir, De Wereldziel. Utrecht 2013. (met Lia Tuijtelaars)

Frédéric Lenoir, Over geluk, een filosofische ontdekkingsreis. Utrecht 2014. (met Lia Tuijtelaars)

Delpine Vigan, Dagen zonder honger. Amsterdam 2014. (met Lia Tuijtelaars)

Henri Coulonges, Vertrokken. Amsterdam 2015. (met Lia Tuijtelaars)

Frédéric Lenoir, Hart van kristal. Utrecht 2015. (met Lia Tuijtelaars)

Adelaïde de Clermont-Tonnerre, De laatste van ons. Amsterdam 2017. (met Saskia Taggenbrock)

Olivier Guez, De verdwijning van Josef Mengele. Amsterdam 2018. (met Saskia Taggenbrock en Martine Woudt)

Vertaling uit het Frans van het informatiemateriaal over het Europese Hof van de Rechten van de Mens, Straatsburg, 2012