Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2017-2018

[p. 153]

Kruyskampprijs 2018
Dankwoord, uitgesproken door Hans Lub bij de overhandiging van de Kruyskampprijs 2018 aan Ike de Loos (†) tijdens de Laureatenmiddag van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op 29 september 2018 te Leiden

Ike was al begonnen aan haar editie van de muzieknotatie uit het Gruuthuse-handschrift toen zij begin 2007 (onder embargo!) het bericht kreeg dat het handschrift door de Koninklijke Bibliotheek (kb) was aangekocht. Omdat de kb tegelijk met de bekendmaking een webplek over het handschrift wilde lanceren, en daar op korte termijn muziek voor nodig was, hebben we voor ensemble Fala Música een kerkje gehuurd en daar een aantal liederen opgenomen. Het nieuws mocht niet voortijdig uitlekken, zodat Ike en ik de zangers een rad voor ogen hebben moeten draaien wat betreft de aanleiding van de opname. Ik ben vergeten welke smoes we gebruikten, waarschijnlijk dat er een webplek zou komen over Nederlands erfgoed, wat de waarheid, maar natuurlijk niet de héle waarheid was.

Voor Ike's editiewerk was de aankoop een grote meevaller: tot dan toe moest ze werken met een zwart-wit microfilm van het handschrift, terwijl de kb onmiddellijk haarscherpe kleurenfoto's maakte en die op het web publiceerde.

Dit jongensboekachtige begin zette de toon voor het verdere verloop van het project: voor Ike was het een spannend avontuur, met puzzels die opgelost moesten worden, en ook het begin van een samenwerking met musici en zangers om tot zingbare transcripties van de muzieknotatie te komen. Zij was Sherlock Holmes, ik (haar echtgenoot) Watson, haar assistent en degene die, nu zij er niet meer is, kan vertellen over haar speurtocht.

De muzieknotatie in het Gruuthuse-handschrift is heel minimalistisch: streepjes op lijnen, zonder sleutels en ritmische aanwijzingen. Er zijn vaak veel minder noten dan de tekst lettergrepen heeft, en dus geen voor de hand liggende oplossingen. Het gepuzzel lag Ike wel, eigenwijs en precies als ze was. Omdat zij wilde dat de editie de lezer zou uitnodigen de liederen ook echt te gaan zingen werden de transcripties altijd zingend uitgeprobeerd, door haarzelf, al of niet samen met mij of andere muzikanten.

[p. 154]

Hoewel er sinds de vorige editie van de liederen veel nieuwe inzichten bereikt zijn over de muzieknotatie, met name Jan van Biezens ‘heffingennotatie’ waarbij alleen van beklemtoonde lettergrepen de toonhoogte wordt opgeschreven, bleven er nog meer dan genoeg puzzels over. Ze had dan ook bij vele liederen niet het gevoel de ‘definitieve’ oplossing geleverd te hebben - maar hopelijk wel een plausibele en bruikbare.

Zij heeft tot aan haar dood in 2010 aan het handschrift gewerkt, en dat werk nog net op tijd afgekregen. Het waren gelukkige jaren, zij deed iets waarvan ze wist dat ze het goed kon, en ze wilde de wereld ook graag de waarde van de liederen laten inzien, niet alleen literair, maar ook muzikaal.

Voor die mooie tijd wil ik allereerst haar mede-editeur Herman Brinkman bedanken, en verder het Huygens Instituut en mijn collega-musici (vooral Maurice van Lieshout, met wie zij heel wat mailtjes met mogelijke transcripties heeft uitgewisseld). Tot slot wil ik uitgeverij Verloren complimenteren met de twee prachtige boeken die het Gruuthuse-handschrift, en het werk van Herman en Ike, voor iedereen toegankelijk hebben gemaakt.

Hans Lub