Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2015-2016

[p. 161]

Juryadviezen en toespraken

[p. 163]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2016
Advies van de Commissie voor Schone Letteren

Tijdens de vergadering van de Commissie voor Schone Letteren waarin deze debutantenprijs is toegekend, memoreerde een van de juryleden dat hij ‘telkens opnieuw het boek ter hand nam, erin las, de stukken en de beelden over de performances van onder anderen Marina Abramovic opnieuw ging bekijken’.

Deze nieuwsgierigheid geeft al meteen aan waar het schrijfster Niña Weijers (1987) in haar debuutroman De consequenties om te doen is: de grens tussen kunst en leven opzoeken, onderzoeken, ter discussie stellen.

Hoofdpersoon van De consequenties is de jonge Minnie Panis die ooit als couveusebaby nauwelijks levensvatbaar werd verklaard. Met deze inzet raakt de schrijfster meteen de kern van haar boek: een kindje dat kunstmatig in leven wordt gehouden.

Deze Minnie ontwikkelt zich tot een gevierd kunstenares die van haar leven een laboratorium maakt. Zij is, net als Ambramovic en de Nederlander Bas Jan Ader, een performancekunstenaar. Haar leven en werk vallen samen, of misschien moeten we formuleren: ze verdwijnt uit het leven om in haar werk op te gaan en omgekeerd. De 28-jarige hoofdpersoon maakt werken als ‘Bestaat Minnie Panis?’ en ‘Nothing Personal’. Voor dat laatste project verkoopt ze al haar bezittingen uit liefdesverdriet, want gemis is de kern van een liefdesrelatie. Weijers schrijft mooie, heldere en verrassende zinnen, zoals deze over die liefde: gemis kon ‘tenminste de illusie in stand (-) houden dat het idee van liefhebben strookte met iets wat in het echt bestond’.

De drijvende kracht achter de roman is het besluit van Minnie zich te wijden aan een ultiem project: ze huurt een fotograaf in om haar drie weken te volgen en vast te leggen zoals Minnie in het echt is: slapend, wakend, dromend, douchend enzovoort. Komt het zover? En waarom stapt Minnie opeens bij dooi op een bevroren meer, waarbij ze door het ijs zakt? Dit is haar ultieme poging uit de wereld te verdwijnen, net zoals performancekunstenaar Bas Jan Ader op een zeilboot voorgoed zichzelf van de wereld weg zeilde.

Niña Weijers durft veel, zo niet alles. Tegen het slot neemt De consequenties een verrassende wending, als blijkt dat het couveusekind in haar

[p. 164]

vroege jeugd betrokken was bij een taoïstische experiment waarbij de Mayakalender een belangrijke rol speelt. In het jaar 2012 begint die aan een nieuwe cyclus. Niet het hedendaagse progressiedenken is van belang, maar het cyclische denken. Het was al haar moeder die dacht in een filosofie waarin alles zijn ‘consequenties’ heeft.

Het zijn niet uitsluitend de onverwachte, verrassende en soms zelfs bizar-grillige wendingen die De consequenties zo boeiend maken. Allereerst combineert de schrijfster op overtuigende manier twee elementen die in de hedendaagse literatuur niet vanzelfsprekend zijn: fantasie en vastberadenheid. Ze creëert een geheel eigen wereld in deze kunstenaarsroman die op elke bladzijde waarde en franje, echt en kitsch, van elkaar probeert te scheiden en te doorgronden. De toon waarin Weijers schrijft is helder, vanzelfsprekend, krachtig, spitsvondig, betoverend. In alle fantasie is de tijd een structurerend gegeven: na de Proloog volgt het hoofdstuk met het jaartal 2012, dan keren we terug in de tijd naar 1984 en komen opnieuw uit bij 2012. Hiermee is de cyclische vorm gegeven.

De proloog van het boek is beslist van grote schoonheid en betekenis, en op onnavolgbare wijze houdt de schrijfster die toon vol. Zo begint het: ‘Op de dag dat Minnie Panis voor de derde keer uit haar eigen leven verdween stond de zon laag en de maan hoog aan de hemel.’ Wie het archief van het knmi raadpleegt, ziet dat de datering exact klopt; vanaf de 12de februari zet de dooi in. Intrigerend in deze boeiende openingsscène is de toevoeging ‘voor de derde keer’. Dit stelt de lezer op scherp: wat is er eerder voorgevallen, waarom de derde keer, hoe groot is de wanhoop in Minnies leven?

Met De consequenties maakt Niña Weijers een grootse entree in de literatuur. Als een van de weinige auteurs reflecteert ze nadrukkelijk over kunst, filosofie en literatuur. Ze erkent schatplichtig te zijn aan tal van schrijvers, variërend van Samuel Beckett tot Fernando Pessoa, en aan performancekunstenaars als Bas Jan Ader en Ambramovic.

Het knappe is dat elke kunstzinnige verwijzing ertoe doet; nergens gezocht of geforceerd, maar geheel opgenomen in de intrigerende paradox die het fundament vormt van haar boek: het verlangen er te zijn door niet te zijn. Minnie Panis kan alleen de consequenties van haar kunstopvatting aanvaarden door geheel te verdwijnen, zoals de beginscène op krachtige wijze illustreert.

Tot slot: De consequenties is een boek dat zich nauwelijks laat navertellen in de plotlijn. Dat geldt voor de jury als een groot goed, want hiermee

[p. 165]

onderscheidt het boek zich van tal van andere debuten waarin persoonlijke voorvallen vaak de boventoon voeren, in boeken die zich makkelijk laten navertellen. Het pleit voor Niña Weijers dat ze hoog inzet.

Al deze redenen in acht genomen heeft de jury van de Van der Hoogtprijs 2016 met grote overtuiging besloten De consequenties voor te dragen voor bekroning. De jury is onder de indruk van de filosofische reikwijdte van Weijers roman, waarin ze een krachtige, spitsvondige stijl in perfecte harmonie brengt met grote artistieke ambities.

Kester Freriks

Pia de Jong

Lieke Marsman

Gerard Raat

Yves T'Sjoen

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie voor schone letteren, de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2016 toe te kennen aan Niña Weijers voor haar roman De consequenties.