Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2013-2014

[p. 234]

Prijs voor meesterschap
Advies van de commissie voor taal- en letterkunde

De Commissie voor taal- en letterkunde stelt het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde voor de Prijs voor Meesterschap in 2014 toe te kennen aan prof. dr. Roland Willemyns voor diens gehele wetenschappelijke oeuvre. Haar voorstel berust op de volgende overwegingen.

Roland Willemyns (Diksmuide, 1943) is emeritus gewoon hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Vrije Universiteit Brussel. Zijn wetenschappelijke loopbaan begon in 1961 met een studiekeuze voor Germaanse filologie aan de Université Libre de Bruxelles. Hij kwam er op het pad van de dialectologie en de historische taalkunde onder de vleugels van zijn leermeester Adolphe van Loey. Deze eminente grand old man van de medioneerlandistiek begeleidde zowel Willemyns' scriptie over de woordenschat voor ‘de pit van een peer’ in West-Vlaamse dialecten, als zijn doctoraat over het vijftiende- en zestiende-eeuwse Brugs. Het proefschrift getiteld ‘Bijdrage tot de studie van de klankleer van het Brugs op het einde van de Middeleeuwen’ werd in 1968 bekroond door de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. Na een postdoctoraal traject bij het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek werd Willemyns in 1974 voltijds docent aan de Vrije Universiteit Brussel, zes jaar later gevolgd door de promotie tot gewoon hoogleraar (een ambt dat hij tot zijn emeritaat in 2008 bleef bekleden).

De loopbaan die Roland Willemyns nadien ontplooide, wordt gekenmerkt door een bijzondere veelzijdigheid en een verregaande invloed op de neerlandistiek in binnen- en buitenland. Hij maakte school in diverse takken van de taalkunde met een coherent oeuvre van briljante publicaties. Bovendien combineerde hij een sterke sociale bewogenheid met een groot engagement in de geïnstitutionaliseerde neerlandistiek. Het samengaan van al die kwaliteiten in één persoon is een indrukwekkende krachttoer en de Commissie erkent dan ook uitdrukkelijk het onbetwiste meesterschap dat hieruit spreekt.

Willemyns' carrière begon als medioneerlandicus en dialectoloog. Hoewel die klassieke combinatie (met ook historische grammatica) nog typerend was voor de Germaanse filologie in de jaren zestig van de vo-

[p. 235]

rige eeuw, verried zijn jonge wetenschappelijke werk al een duidelijke voorkeur voor nieuwe en onontgonnen paden in het vak. Zo bezorgde hij als jonge vorser onder meer de uitgave van een door hem teruggevonden handschrift van de zestiende-eeuwse Bruggeling Willem Weydts en zocht hij aansluiting bij de prilste digitale revolutie in de dialectgeografie. Toen de wetenschappelijke paradigma's in de taalkunde ongeveer op hetzelfde ogenblik een ommekeer ondergingen, was Willemyns bij de eersten in de Lage Landen om de opkomende sociolinguïstiek voluit mee vorm te geven. Hij gaf de variationistische theorieën van Labov en de taalsociologie van Fishman in bepalende mate een plaats in de studie van de Nederlandse taal, zonder daarom de klassiekere onderzoekslijnen in zijn curriculum te verloochenen. Vanuit die voortrekkerspositie drukte hij zijn blijvende stempel op de studie van taalverandering en taalcontact in ons taalgebied, en in het verlengde daarvan ook op de ontwikkeling van inzichten in taalplanning en taalpolitiek in Nederland en België.

Beslist bijzonder is de wijze waarop het uitwaaieren van die expertise steevast gepaard ging met een verbreding en verdieping van zijn bestaande onderzoeksportfolio. Willemyns' introductie van de historische sociolinguïstiek in ons taalgebied mag de recentste illustratie heten van zijn blijvende veelzijdigheid. Bij dit alles was hij ook nog een van de prominentste taalhistorici van het Nederlands en de Germaanse talen, en herhaald chroniqueur van de Nederlandse taalgeschiedenis.

De wetenschappelijke ontwikkeling van de neerlandistiek in binnenen buitenland heeft Willemyns onmiskenbaar mee vorm gegeven tijdens de vier voorbije decennia. Vooral die extramurale invloed is opmerkelijk: hij was een van de eersten die lokale taalkundige onderzoeksthema's echt internationaal op de kaart zette. Willemyns ging onmiskenbaar voorop in het breken met de vastgeroeste idee dat een neerlandicus of dialectoloog per definitie enkel voor een lokaal publiek werken kon (hoe evident dat voor een jonge taalkundige vandaag ook zijn mag). De klassieke ‘internationale’ publicatiekring van de dialectologie en de filologie bleef lang beperkt tot de Duitstalige wereld, maar toen samen met de paradigma's in zijn wetenschapsbranche ook de internationale voertaal veranderde, koos Willemyns voluit voor de introductie van neerlandistische thema's in een Angelsaksische werkomgeving; hij bleef wel ook als een van de weinigen systematisch in het Duits publiceren.

Ook op andere (niet neerlandistische) vakdomeinen was Willemyns' invloed constant. In het sociolinguïstische en taalsociologische veld was

[p. 236]

zijn eigenzinnige stem jarenlang toonaangevend, ook op het internationale plan. In Québec kwam het bijvoorbeeld tot een langdurige onderzoekssamenwerking rond taalplanning en taalcontact, waarbij de Belgische en Brusselse casus standaardreferenties werden.

Impact op het vak was er tevens door toonaangevende publicaties die het curriculum van de (inter)nationale neerlandistiek bepaalden. Willemyns' handboek over Het niet-literaire Middelnederlands was jarenlang het enige in zijn soort en werd tot in de Verenigde Staten als course book gebruikt.

Dat Willemyns ook op institutioneel vlak mee ‘aan de kar trok’ aan de extramurale neerlandistiek in de jaren tachtig en negentig is meer dan een voetnoot: als voorzitter van de ‘Commissie Buitenland’ was hij het kompas voor het internationale beleid van de Taalunie.

Willemyns verzette niet enkel bakens in de eerder vermelde vakgebieden, maar maakte in de laatste twee decennia van zijn loopbaan ook letterlijk school met een ‘stamboom’ aan onderzoekers in de historische sociolinguïstiek en de taalplanning. Elk nieuw hoofdstuk van zijn carrière in die domeinen ging gepaard met promotiekansen voor aanstormend jong talent. Zo werd niet enkel de kennis- en expertisetransfer verzekerd naar een nieuwe generatie, maar ook de zo belangrijke uitbouw van een middenkader dat op haar beurt het onderzoek verderzetten en vernieuwen kon, ook over de grenzen van de neerlandistiek heen. Dat diverse buitenlandse onderzoeksteams binnen en buiten Europa vandaag Willemyns' onderzoekslijnen als blauwdruk gebruiken voor projecten rond sociale taalgeschiedenis, illustreert treffend het succes van die ‘successieplanning’.

Willemyns' aanzien bij vakgenoten en zijn sturende rol in het wetenschapsbedrijf bleven in beginsel uiteraard gestoeld op de onbetwiste kwaliteit van zijn wetenschappelijke output. Het publicatiedossier is met een 280-tal titels indrukwekkend, zowel wat nationale als internationale bijdragen betreft. Dat laatste is - nogmaals - veelzeggend: Willemyns publiceerde ver buiten de landsgrenzen (zowel in Europa als in de vs en Canada) en in meerdere talen (Engels, Duits, Frans) op een ogenblik dat dit in zijn disciplines allesbehalve vanzelfsprekend was (of verwacht werd). Wars van bibliometrische dwang gebeurde dit bovendien in vooraanstaande vaktijdschriften en boekenreeksen. Editors van belangrijke (inter)nationale naslagwerken over taalvariatie, taalcontact en taalgeschiedenis verzochten hem bovendien gedurende zijn hele loopbaan

[p. 237]

om de bijdragen over het Nederlands en/of het Nederlandse taalgebied te schrijven.

Die grote en constante wetenschappelijke productie ging in retrospect gepaard met een opmerkelijke interne samenhang. Willemyns' ‘oeuvre’ is inderdaad erg consistent in zijn verscheidenheid: over alle specialismen heen schreef hij een coherente, exhaustieve en toonaangevende analyse bij elkaar van de sociale en regionale variatie in het historische en hedendaagse Nederlands. Van dat academische werk verschenen (naast talloze populariserende lezingen) drie syntheses voor een ruimer publiek met Willemyns als (co-) auteur: Het verhaal van een taal (met zes herdrukken nog steeds een van de grootste bestsellers in het genre), Het verhaal van het Vlaams en Het verhaal van het Nederlands. Deze werken werden en worden wijd verspreid gebruikt als handboek - tot en met zijn recentste Engelstalige Dutch: biography of a language (Oxford University Press).

Wie het academische werk van Willemyns als taalkundige overziet, ten slotte, kan niet voorbij aan de sociale bewogenheid en de duidelijke taalintegrationistische visie die er als een rode draad doorheen lopen. Onderzoek naar regionale en sociale taalvariatie was onlosmakelijk verbonden met het actief verdedigen en koesteren van talige diversiteit (en van dialecten in het bijzonder), enerzijds, en met de overtuiging dat sociolinguïsten en taalhistorici een cruciale emancipatorische rol te spelen hadden in situaties van taalcontact en taalconflict. Willemyns stond voorop in de verdediging van de Nederlandse standaardtaal als symbool van de talige eenheid van Noord en Zuid én als volwaardige prestigetaal in de heikele taalpolitieke context van België en Brussel. Bij de oprichting van de Nederlandse Taalunie in 1980 werd hij dan ook overtuigd lid (en later bestuurslid) van de Raad voor Nederlandse Taal en Letteren, een engagement dat bijna 20 jaar zou duren. Ook zijn jarenlange bestuursfunctie bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie en zijn werk over de Germaans/Romaanse taalgrens en de Brusselse taalsituatie kaderden expliciet in die actieve taalplanningsvisie, met dien verstande dat wetenschappelijke inzichten voor hem altijd soeverein waren, en zich nooit mochten onderwerpen aan enig politiek belang. Sociaal engagement betekende voor Willemyns overigens ook kansen geven aan aankomende onderzoekers in zijn vakgebied; tien jaar lidmaatschap van de commissie taal- en letterkunde van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen liet hem dan ook toe om zich voluit te engageren voor de carrière van jonge academici.

[p. 238]

De commissie weet zich in haar voordracht gesteund door de ruime erkenning voor Willemyns' meesterschap gedurende zijn loopbaan, zowel binnen als buiten de landsgrenzen. In zijn prille carrière werd hij verkozen tot het jongste lid ooit van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Nadien bekleedde hij ere-leerstoelen in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk: hij was een van de eerste houders van de P.P. Rubens Chair in Berkeley en mocht ook de Belgian Chair aanvaarden van University College London; aan die laatste instelling hield hij verder de prestigieuze Pieter Geyl Memorial Lecture. De indrukwekkende lijst van gastprofessoraten binnen en buiten Europa omvat aanstellingen in Duisburg, Stanford, Austin, Chapel Hill en Ann Arbor, naast talloze uitnodigingen voor plenaire lezingen. Onder de burgerlijk onderscheidingen verdient zijn benoeming tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau ten slotte beslist een vermelding.

Op grond van al deze overwegingen is prof. dr. Roland Willemyns een waardig laureaat voor de Prijs voor Meesterschap van onze eerbiedwaardige Maatschappij, en draagt de Commissie voor taal- en letterkunde hem met unanimiteit voor.

De Commissie voor taal- en letterkunde, in haar opdracht: (w.g.)

Ronny Boogaart

Wim Vandenbussche

Nicoline van der Sijs

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft op 20 maart 2014, overeenkomstig het advies van de Commissie voor taal- en letterkunde, besloten de Prijs voor Meesterschap 2014 toe te kennen aan prof. dr. Roland Willemyns.