Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2013-2014

[p. 232]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2014

Dankwoord, uitgesproken door Sander Kollaard bij de overhandiging van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2014 tijdens de Laureatenmiddag van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op 20 september 2014 te Leiden.

Geacht bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, geachte leden van de Commissie voor Schone Letteren, lieve familie, vrienden, dames en heren.

De commissie schrijft in haar - zojuist voorgelezen - advies dat mijn verhalen de lezer dwingen de wereld met nieuwe ogen te zien. Zij noemt dat een waarmerk van goede literatuur. Ik laat mij dat compliment maar al graag aanleunen omdat alle boeken waar ik veel van houd precies dat deden: ze lieten me opnieuw naar de wereld kijken.

We prijzen onszelf gelukkig met de schitterende machine in onze schedel, maar het apparaat heeft evidente nadelen. Het houdt erg weinig vast. Van wat er elke dag doorheen spoelt, beklijft weinig meer dan wat sediment, en dat schamele sediment wordt in de dagen en weken die volgen grotendeels weer weggespoeld. Het overgrote deel van onze indrukken, schrijft Rudy Kousbroek in Gedroomd museum, ‘verdwijnt als het landschap langs de spoorbaan, kortstondig waargenomen door het coupéraampje.’ En als we al iets onthouden, begint dat terstond te eroderen: we verliezen details en nuances, kleur en smaak. Vergeten is kenmerkender voor het geheugen dan herinneren. De meest ontmoedigende formulering die ik van dat verschijnsel ken, is van Milan Kundera, die in The art of the novel schrijft dat ‘even the greatest love ends up as a skeleton of feeble memories.’

Op zich valt hier weinig aan te doen: wat ik erosie noem, is een efficiencymaatregel van de hersenen, een biologische vereenvoudigings-drift, vergelijkbaar met het opruimen van het bureau. Maar het is wel zaak er iets tegenover te stellen. Kousbroek schrijft terecht dat we ons volledig in de macht van onze herinneringen bevinden: ‘geen handeling die niet door de herinnering wordt bestuurd’. Het gevolg van die vereenvoudigingsdrift laat zich dus raden. Zonder tegenmaatregelen zou ons leven verglijden tot een enkelvoudig, vlak bestaan, losgezongen uit de tijd, een

[p. 233]

leven zo plat als een dubbeltje, zoals ik me dat voorstel van een marmot in een kooi, op de kamer van een meisje van dertien, op een zaterdagmiddag, als zij naar het hockeyen is.

Literatuur - in het algemeen de kunst - komt mij voor als een van de beste tegenmaatregelen die we hebben. Goede literatuur staat immers tegenover vereenvoudiging. Het gaat juist om complexiteit, om twijfel, ambiguïteit en nuance. Het gaat niet om grote lijnen, maar om detail en precisie. Vragen zijn belangrijk, antwoorden niet. De boeken die mij bijblijven, hebben altijd iets van een onderzoek, van zoeken en tasten, en zijn niet geïnteresseerd in een uitkomst of oplossing. Goede schrijvers zaaien verwarring, daar komt het op neer, hoe meer, hoe beter. Dat betekent overigens niet dat zij obscure boeken schrijven. Integendeel. De beste boeken zijn als een labyrint: een orde die dwingt tot dwalen. Op de lezer heeft zo'n dwaaltocht een reinigend effect: hij of zij ziet de wereld als met nieuwe ogen en is zo een echte ervaring rijker.

Verwarring zaaien, daar gaat het om. Oscar Wilde vatte die opvatting samen met het aforisme: ‘When the critics disagree, the artist is in accord with himself.’ Tot mijn verdriet heeft mijn boek veel lof gekregen, nauwelijks kritiek, en nu krijg ik er goddikkie ook nog een prijs voor. Het is dan een troost dat mijn werk, aldus de commissie in haar advies, een ‘verontrustende kijk op de werkelijkheid’ biedt en de lezer dwingt anders te kijken naar die werkelijkheid. Een zekere verwarring zaai ik dan wellicht toch.

Ik ben de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heel erg dankbaar voor deze mooie, eerlijke prijs. Ik zal mij er zeker door laten aanmoedigen en mijn uiterste best doen nog heel wat verontrustende, verwarrende boeken te schrijven.

Ik dank u wel.

Sander Kollaard