Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2013-2014

[p. 239]

Prijs voor meesterschap 2014

Dankwoord, uitgesproken door Roland Willemyns bij de overhandiging van de Prijs voor Meesterschap 2014 tijdens de Laureatenmiddag van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde op 20 september 2014 te Leiden.

Dames en Heren,

Het krijgen van de prestigieuze Prijs voor Meesterschap van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde is een geweldig eerbetoon en ik dank de Maatschappij van harte, te meer omdat het 45 jaar geleden is dat een linguïst deze grote eer te beurt viel. Dat was Maurits Gysseling.

Wanneer je zo'n prijs krijgt, ben je niet alleen aangenaam verrast en heel blij, je gaat ook even nadenken over wat er in de loop van je carrière is gebeurd. Mijn eerste wetenschappelijk werk was mijn licentiaatverhandeling, die ik schreef in de jaren 1964 en 1965. Dat wil zeggen dat ik nu precies 50 jaar in het vak zit. Dan is de verleiding groot even na te gaan wat er in die periode is gebeurd, in de linguïstiek in het algemeen, en met je eigen inbreng in het bijzonder. Maar daar is uitvoerig over gesproken in het juryrapport dat u net hebt gehoord.

Ik wil veel meer iets vertellen over de schouders waar ik op kon staan. De sterkste waren ongetwijfeld die van mijn leermeester Dolf van Loey, de man die ons allemaal Middelnederlands en de historische grammatica van onze taal heeft geleerd. De meesten gebruikten daarvoor zijn nog altijd onvervangbare boeken, ik kreeg het in zijn colleges en seminaries te horen. Een onschatbaar voordeel, zoals ik zelfs nu nog elke dag ervaar. In de vele congressen (filologische en andere) die vroeger de Neerlandici van het hele taalgebied nog regelmatig samenbrachten, leerde ik al vroeg de fine fleur van ons bent kennen en dat heeft mij heel erg geholpen. Ook de Duitse collega's hebben veel voor mij betekend: eerst de dialectogen die ik tijdens en na mijn studie in Marburg, het Mekka van de dialectologie, leerde kennen, later ook en vooral de Duitse sociolinguïsten.

Toen ik na het voltooien van mijn proefschrift in 1969 weer opdook uit de archieven waar ik vier jaar in had doorgebracht, bleek dat een aantal ‘nieuwe’ theorieën of uitgangspunten om de gunst van de linguïsten aan het dingen waren. Vooral de correlationele sociolinguïstiek van La-

[p. 240]

bov en, misschien nog meer, de taalsociologische benadering van Fishman spraken mij zeer aan en hebben mij tot vandaag beïnvloed. De historische linguïstiek heb ik, zoals gezegd, als het ware met de paplepel binnengekregen en ik was, samen met vele van mijn generatiegenoten, ook zeer onder de indruk van de baanbrekende publicatie in 1968 van Weinreich, Labov en Herzog, waarin de empirische aspecten van taalverandering - en dus van historische linguïstiek - op een verfrissend nieuwe manier werd bekeken en waarin voor velen van ons de te volgen koers werd bloot- en vastgelegd. Taalverandering en empirie, dat was een toen uiterst zeldzame combinatie.

Een huldiging zoals vandaag heeft natuurlijk ook een vrij groot In Memoriam gehalte. Daar komt bij dat een prijs ‘voor het hele wetenschappelijke oeuvre’, een beetje zoals een Oscar voor een hele carrière, iets is waarin een woordje nooit gezegd, maar door iedereen erbij gedacht wordt, namelijk ‘afgesloten’. Ik heb echter niet het gevoel dat mijn werk afgesloten is en ik wil, vanuit de achtergrond weliswaar, wel degelijk bezig blijven, ook met de dingen waar de jonge wolven zich nu met zoveel enthousiasme op hebben geworpen.

Ik had destijds, nog voor er een discipline met die naam bestond, al een beetje historisch-sociolinguïstisch geëxperimenteerd met taalmateriaal uit de 16^de eeuw. Maar het was natuurlijk duidelijk dat de 19^de eeuw meer perspectieven bood. Het is een periode die nog niet zo ver achter ons ligt, waar veel archiefmateriaal over bestaat en die we goed meenden te kennen. De laatste van die drie assumpties bleek veel te optimistisch te zijn. Toch is het onder meer daardoor dat ik achteraf taalgeschiedenissen ben gaan schrijven: ik hoopte op die manier een heleboel misverstanden uit de wereld te helpen. De Nederlandse Taalunie en haar toenmalige Algemeen Secretaris Oscar de Wandel heeft het materieel mogelijk gemaakt en vele mensen hebben mij geholpen (doctorandi en andere). Vooral overleg en uitwisseling van ideeën en aanzetten met collega's uit binnen- en buitenland zijn uiterst nuttig gebleken en gebleven. Dat ik vorig jaar (2013) een taalgeschiedenis van het Nederlands in het Engels heb geschreven en gepubliceerd, is mede aan hen te danken en ook aan vele collega's uit de hele wereld die er zeer op hebben aangedrongen dat ik ‘Dutch. Biography of a Language’, verschenen bij Oxford University Press, zou schrijven.

In het bijzonder verheugt het mij dat er nu een interdisciplinaire en internationale research groep bestaat die zich met het Verenigd Koninkt-

[p. 241]

rijk bezighoudt. Naar die periode tussen 1814 en 1830 is, binnen de negentiende eeuw, altijd al mijn voorkeur uitgegaan. Nooit is immers in die mate aan taalplanning gedaan, nooit heelt het openbaar gezag zich zo in kwesties van officieel taalgebruik op alle niveaus zozeer geëngageerd als toen, onder impuls van koning Willem i, de eerste en ook de enige Nederlandstalige koning die de Belgen ooit hebben gehad.

Het zijn linguïsten geweest die massaal archiefmateriaal hebben opgediept en dat, voor de allereerste keer, voor linguïstisch onderzoek en analyse hebben gebruikt. Zo is ons duidelijk geworden dat de Verenigd Koninkrijk periode, en de negentiende eeuw in het algemeen, ongemeen spannend en boeiend was en onze Brusselse publicaties daarover zijn zowel factisch als methodologisch een stimulans geweest voor binnen- en buitenlandse linguïsten. Dat is een ontwikkeling die mij met grote vreugde vervult en ik ben de Nachwuchs bijzonder dankbaar dat zij de fakkel hebben overgenomen, in het bijzonder mijn zeer geëngageerde en competente opvolger prof. Wim Vandenbussche. Ook het interdisciplinaire en internationale, dat bij mij altijd al voorop stond, heeft hij nog verder doorgedreven.

Bij de Romeinen, dames en heren, bestond het gebruik om succesrijke generaals een triomftocht te gunnen, waarbij ze hun buit konden etaleren en zich uitbundig konden laten vieren. In de strijdwagen waar ze mee door de stad trokken stond echter achter de imperator een slaaf wiens enige taak het was de triomferende generaal in het oor te fluisteren dat hij slechts een mens was en dat ook op het toppunt van zijn glorie toch maar niet zou vergeten.

Ik heb strijdwagen noch slaaf, maar in mijn achterhoofd toch een virtueel slaafje dat mij hetzelfde influistert en dat er mij aan doet denken dat ik deze tromftocht niet alleen aan mezelf te danken heb.

Mijn dank gaat daarom niet alleen naar de Maatschappij, maar ook naar allen die mij hebben bijgestaan, naar mijn collega's in de hele wereld, naar de co-auteurs van mijn boeken en naar de medewerkers, doctorandi en post docs in mijn researchteam, zonder wier hulp ik hier vandaag niet zou staan. En ten slotte naar mijn vrouw Helga Bister, die ook mijn collega is, en die mij in beide hoedanigheden op mijn weg heeft begeleid.

En naar u allen, dames en heren, voor uw aanwezigheid, uw geduld en uw aandacht.

Roland Willemyns