Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2012-2013

[p. 173]

Juryadviezen en toespraken

[p. 175]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2013
Advies van de commissie voor schone letteren

Dichtkunst is allang niet meer het literaire genre dat zich uitsluitend in de stilte tussen de bladzijden bevindt. Een stilte die benadrukt wordt door het wit van de bladspiegel eromheen. Performance, voordracht, poetry slam, vaak begeleid door muziek of anderszins, zijn een steeds hechter band aangegaan met de dichtkunst.

Dichteres Kira Wuck (1978) is winnaar van het Nederlandse Kampioenschap Poetry Slam 2011. Dit betekent echter niet dat haar gedichten per se hun zeggingskracht ontlenen aan de gedreven voordracht. Wuck is van half Indonesische, half Finse afkomst en ze groeide op in Amsterdam. Haar moeder was van Finse afkomst, haar vader Indonesisch. Het is verleidelijk de culturele kenmerken van deze beide nationaliteiten, het noordelijke Fins en het tropische Indonesisch, op te speuren in haar werk. Deze invalshoek levert een verrassende ontdekkingsreis door haar debuutbundel Finse meisjes (2012). De bundel ontleent zijn grote kracht aan de balans tussen grote tegenstellingen, die Wuck op voortreffelijke wijze in evenwicht houdt. Met tal van deze gedichten wist ze tijdens voorleesavonden op poëziefestivals het publiek te boeien, en wie de gedichten hardop leest merkt hoe ritmisch sterk en verrassend van schakering in tempo en observatie ze zijn geschreven. In dit opzicht is het titelgedicht ‘Finse meisjes’ een toonbeeld van haar poëtica: de verbinding van het lagere en hogere, van liefde en alledaagsheid, van verwachting en teleurstelling:

Finse meisjes zeggen zelden gedag
maar zijn niet verlegen of arrogant
je hebt alleen een beitel nodig om dichtbij te komen
ze bestellen bier voor zichzelf
reizen de hele wereld af
terwijl hun mannen thuis wachten
(--)
ze hangen rond in bushokjes
en soms naakt in een meer

Het knappe van dit gedicht is de spanning tussen de achtereenvolgende, schijnbaar terloops geformuleerde mededelingen. De twee eerste regels

[p. 176]

hebben nog niets verontrustends, hoewel er tussen meisjes die geen gedag zeggen en diezelfde meisjes die ‘niet arrogant of verlegen’ zijn een onderhuidse discrepantie schuilt. De lezer is alvast gewaarschuwd. En dan komt de derde regel als een ferme klap: je hebt een beitel nodig. En waarom? Om ‘dichtbij te komen’. Dat is een sublieme wending. Er staat niet: je hebt een beitel nodig om ze open te breken of om hun mogelijke arrogantie te splijten, nee, om ‘dichtbij te komen’. Finse meisjes dragen kennelijk een aureool om zich heen, noem het een bevroren meer van afstandelijkheid. Maar als je dichtbij bent, ben je er nog niet, zegt de dichteres. Want neem de volgende regels over het bier dat ze voor zichzelf bestellen en dat ze de wereld rondreizen terwijl hun mannen thuis wachten. Mannen? Het zijn toch meisjes, getrouwde Finse meisjes dus.

Bij Kira Wuck gebeurt er van alles tussen de regels. Ze maakt sprongen die pas halverwege het gedicht of aan het slot, soms zelfs helemaal niet, door de lezer of toehoorder begrepen kunnen worden. Een groots gedicht van een bijzondere vertellende kracht is ‘Mijn ouders zijn goed in ontvreemden’. Het kleine kind dat Wuck opvoert erkent in de eerste strofe dat zijzelf op de kleuterschool een houten paardje steelt, niet omdat ze het zo mooi vindt maar omdat ‘niemand het ziet als ik het in mijn zak stop’. Meteen daarop volgt de meer algemene regel, een echte fraaie sententie: ‘de meeste dingen gebeuren tijdens iemands afwezigheid’.

Dan gaat ze per strofe haar familie langs met elk een persoonlijk incident van het vervreemden: een vader die zwartrijdt met zijn dochter, een vader die zijn elpees nooit terugbrengt naar de bibliotheek. Dat is tot daaraan toe, dat zijn materiële zaken. Maar een ‘moeder (die) verliefd is op mijn logopedist/ ze komt het huis niet uit, behalve voor mijn spraaklessen’? Dat is immaterieel. En dus kennelijk ook een vorm van ‘ontvreemden’, want ze ontvreemdt haar man de liefde en brengt die liefde naar de logopedist. In de volgende strofe zijn we in de bibliotheek en daaropvolgend (inmiddels de vijfde) bevinden we ons in de tram waar vader en dochter door mannen in blauwe jassen betrapt worden. En bijna als terloops noteert Wuck: ‘ik hoor het adres van een oude kennis, dat de conducteur noteert/ hetzelfde adres voor rekeningen van de bibliotheek’. Dit gedicht gaat over het volwassen worden, zoals uit de laatste van de acht strofen blijkt: ‘Mijn vader leert mij fietsen en laat mij los op een berg/ mijn voeten zoeken de trappers en ik ben bang/ maar hij weet dat ik het kan vandaag.’ Deze vader, die zo goed is in het ontvreemden

[p. 177]

van elpees en zwartrijden in de tram, ‘ontvreemdt’ zijn dochter ook iets, namelijk angst. Maar hij doet dat door haar het tegendeel te schenken: hij geeft haar zekerheid.

Familie speelt een beslissende rol in deze bundel. Vader en moeder, grootmoeder. Familieleden zijn de ijkpunten van iemands bestaan en als zij wegvallen, dan moet een nieuw houvast bevochten worden. Kira Wuck benadrukt dat in vele gedichten. Dat hieraan een autobiografisch gegeven ten grondslag ligt, valt buiten het kader van deze woorden van waardering. Al hebben de gedichten van Wuck een stijl die parlando heet, het zijn beslist geen kabbelende regels. Meteen in het eerste gedicht zet zij de toon voor een bundel die schijnbaar alledaagse en achteloze observatie verbindt met een geëmotioneerde ondertoon:

Hierna drink ik niet meer doordeweeks zei ik
en vroeg aan willekeurige oude mannen
onder aan roltrappen of ze mijn opa waren
eentje antwoordde dat het hem speet.

Treffend is de plaats waar de ik-figuur en de oude mannen elkaar ontmoeten: onder aan roltrappen. De vragen die zich aandienen zijn interessant: wil de ik figuur met de mannen naar boven? Of staat ze onder aan de roltrappen de mannen op te wachten? Getuige de volgende regel geniet de laatste optie de voorkeur, want: ‘Toen ik hem vond liepen we door de stad.’ Als we het beeld scherp voor ogen willen halen, dan lijkt het alsof de ik de oude mannen onder aan de roltrappen heeft opgewacht. Ze komen dus van boven naar beneden, ja, vanuit de hemel omlaag.

Goede poëzie nodigt de lezer uit mee te denken, mee te dichten, het gedicht als het ware te voltooien. Kira Wuck is een geraffineerd dichteres. Hoewel haar toon argeloos en terloops is, alsof ze haar inspiratie opdoet bezijden de grote gebeurtenissen in de wereld, getuigen haar gedichten van een bijzonder talent om in die subtiele achteloosheid grote thema's als liefde, familie, betrokkenheid en verlangen naar saamhorigheid aan te snijden. De jury van de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2013 is unaniem verrast door de hoge kwaliteit van de bundel Finse meisjes waarin complexiteit en eenvoud, hoge thematiek en herkenbare waarnemingskunst elkaar schitterend en overtuigend in balans houden. Kira Wuck heeft haar kwaliteiten al ten zeerste bewezen tijdens haar bijzondere poëzievoordrachten. Deze voordracht tot bekroning maakt duide-

[p. 178]

lijk dat haar werk niet minder overrompelend is op het wit van het papier.

De Commissie van voordracht: Elke Brems

Kester Freriks, voorzitter Pia de Jong

Ester Naomi Perquin Gerard Raat

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten, overeenkomstig het advies van de Commissie voor schone letteren, de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2013 toe te kennen aan Kira Wuck op grond van haar dichtbundel Finse meisjes.