Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2003-2004

[p. 195]

Frans Kellendonk-prijs 2005
Dankwoord door Piet Gerbrandy

Geachte aanwezigen,

Het is met enige schroom dat ik deze prijs in ontvangst neem. Mijn aarzeling komt niet voort uit onzekerheid over de kwaliteit van mijn werk, want ik geloof dat ik wel ongeveer weet wat ik waard ben. Het probleem schuilt in de samenstelling van de jury die mij de prijs heeft toegekend. Een van de juryleden was mijn voorganger in het bestuur van het Bilderdijk-Museum, een ander is mijn voormalige uitgever. Nu wil ik niet suggereren dat er getwijfeld moet worden aan hun integriteit, want met een onzinnige bekroning zouden ze, behalve de Kellendonk-stichting, ook zichzelf te schande hebben gemaakt. Toch hoop ik dat de doorslag gegeven is door het enige jurylid dat ik niet persoonlijk ken, om de eenvoudige reden dat ik het jammer zou vinden als uitsluitend Bilderdijk-kenners en al dan niet voormalige employés van de firma Meulenhoff kennis zouden nemen van mijn werk. Ik maak mij geen illusies over de omvang van mijn publiek, anderzijds zijn mijn pretenties - zo mag ik u wel toevertrouwen - enorm.

En dat is terecht. Wie niet het rotsvaste voornemen heeft de wereld beter te maken door goede boeken te schrijven, moet zijn mond houden. Iedere literator van een zekere leeftijd is van mening dat de beschaving in verval is geraakt. Dat is altijd zo geweest, en ik vorm geen uitzondering op die regel. Ik mag graag kankeren over het bedroevend niveau van het Nederlands onderwijs, over de schandalige commercialisering van het uitgeversbedrijf, over de verschrikkelijke lelijkheid en oppervlakkigheid die bezit hebben genomen van de media en de openbare ruimte. Met mijn stukken in De Volkskrant, De Groene Amsterdammer en in literaire tijdschriften, met mijn vertaling van Quintilianus en met mijn essaybundels probeer ik, als een strenge, maar hopelijk ook onderhoudende schoolmeester, mijn onwetendheid en mijn pogingen die op te heffen te delen met mijn lezers.

Literatuur is een vrijplaats, een Utopia waar alles kan en niets hoeft, en het is een voorrecht er te mogen vertoeven. In ruil daarvoor heeft de schrijver tot taak zich zo nu en dan tot de gewone wereld te richten en vanuit zijn hortus conclusus te laten zien dat er alternatieven bestaan voor de puinhoop die we dagelijks aanrichten. Zoals Frans Kellendonk met

[p. 196]

Mystiek lichaam een oprecht geveinsd pleidooi voor een leven in waarheid en verbondenheid heeft gehouden, zouden alle schrijvers zich verantwoordelijk moeten voelen voor het welzijn van de samenleving, niet zozeer door te zeggen hoe het moet, als wel door met hun werk te bewijzen dat alles van waarde weerbaar is, om Sybren Polet te citeren.

Ik heb als kind geleerd dat je in dit leven je plicht moet doen. Ik weet niet precies wat die plicht inhoudt, maar één ding is zeker: je moet hard werken. Het heeft me nogal wat hoofdbrekens gekost om het besluit te nemen uit het onderwijs te stappen. Ik had het gevoel dat ik mijn leerlingen in de steek liet. Ik hoop dat ik door de komende jaren mijn tijd geheel aan de letteren te wijden, toch een bijdrage kan leveren aan het beschavingspeil van dit land. Zo'n prijs is daarbij een stimulans.

Graag sluit ik af met een recent gedicht, waarin ik mijn bescheiden positie in de wereld probeer te bepalen.

Van je vriend zijn vrouw de ruime milde heupen.
Van het haas de zachte lepels in je wildpot aan het gas.
In geurig marokijn de lokpatronen van je liefste.

De handige wereld je moet haar -

Van daapse bidders de gewijde bijlen geslepen.
Van knitteldichters de lijzige verzen geprikkeld.
In glazen paleizen bebrilden met kittige opinies.

Bijna alles als het moet nog even -

Van drievuldig bier verstommen de bellen.
Je postbus verstopt met verstijving en protsige klokken.
Benoemingen volgen aan innige instituten.

Je moet haar niet maar neemt -

Bekrachtig thans in zijn ambt de charmante ontkenner.
Negeer van hebbers de macht en hun minzame dellen.
Verschans je achter glas grap met je bewaarders.

Je houdt bijeen wat kruimelt en vervliegt.