Dr. Wijnaendts Francken-prijs 2003
Advies van de Commissie van voordracht
Een jong, aankomend ingenieur in de tropische landbouwkunde die zich specialiseert in de waterbouw voor irrigatiestelsels paart aan het begin van de jaren tachtig van de twintigste eeuw als kind van zijn tijd idealisme aan praktische zin en is aangeraakt door het neomarxistische gedachtegoed. Allemaal schouders eronder, weg met de uitwassen van het kapitalisme. Een van zijn Wageningse docenten houdt midden in de woeste stroom van de nieuwe tijd, belichaamd door linksige studenten, de rechts-liberale rug recht. Hij doceert dat irrigatie tot tirannie leidt. ‘Dat is een inzicht van Marx,’ zegt hij. ‘Hoe kolossaler de waterwerken die een staatsmacht ter hand neemt, des te despotischer haar heersers.’
Die uitspraak van zijn antropologiedocent blijft Frank Westerman bij. Hij leest er meer over en maakt kennis met de verhalen van Andrej Platonov, een Russische irrigatie-ingenieur die in de jaren dertig zijn beroepservaringen in zijn literaire werk verwerkte. Die lectuur vormt een basis voor een persoonlijke fascinatie, die Westerman - inmiddels correspondent in Moskou - aanzet tot een nader onderzoek naar de verhoudingen tussen Sovjet-schrijvers en hun weergave van de werkelijkheid.
Het resultaat is een boek dat leest als een wetenschappelijke en journalistieke detective. We volgen de journalist-schrijver-ingenieur onder andere op zijn zoektocht naar de verschillende verschijningsvormen van de baai van Kara Bogaz, waar de Sovjet-Unie haar futuristische zoutchemie gestalte zou geven. Op sommige kaarten bestaat Kara Bogaz helemaal niet, op andere is de baai een stippellijn. De industriële ontwikkeling in dat gebied werd beschreven (en gefilmd) door Konstantin Paustovski, maar is de vermaarde schrijver er werkelijk geweest? Westermans zoektocht in ruimte en tijd levert niet alleen een beeld op van de verbijsterende werkelijkheid van de communistische planeconomie en de rol die schrijvers daarin was toegedacht, maar ook van de naweeën ervan in de postcommunistische uiteengevallen Sovjet-Unie. Voor alles gaat het over de mensen, die niet de geschiedenis zijn ingegaan als helden van het vrije woord, maar als halve meelopers, schipperaars, overlevers in een absurde en deprimerende werkelijkheid.
Ingenieurs van de ziel getuigt van vasthoudendheid en inzicht. De keuze van het onderwerp is origineel. Frank Westerman rafelt een complex ge-
Auteursrechtelijk beschermd