Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2002-2003

[p. 186]

Kruyskamp-prijs 2003
Advies van de Commissie van voordracht

De Commissie van voordracht, bestaande uit dr. E.K. Grootes, mw. Ch. Keijsper, mw. L. Koenen, dr. A.M.F.J. Moerdijk, en dr. P.G.J. van Sterkenburg, heeft het genoegen het Woordenboek van eufemismen en politiek correct taalgebruik van Marc De Coster, uitgegeven in Het Taalfonds van uitgeverij L.J. Veen, voor te dragen ter bekroning met de Kruyskamp-prijs 2003. Voor deze prijs kwamen in aanmerking werken op het gebied van de Nederlandse lexicografie, de Nederlandse lexicologie of een editie en annotatie van oude Nederlandse teksten, verschenen in de jaren 1997-2002.

In het wetenschappelijk debat over de identiteit en inhoud van eentalige woordenboeken is een vitale plaats ingeruimd voor de aard van de te beschrijven woordenschat. Met kracht van argumenten wordt bepleit dat in verklarende woordenboeken van een standaardtaal bij voorrang de algemene woordenschat beschreven wordt. De geselecteerde woorden behoren dan niet tot een specifiek domein van wetenschap, tot een vaktaal, groepstaal, dialect, of tot een bepaald stijlregister. En ook veel emotiewoorden worden verwezen naar de periferie van de woordenschat. Aan al die woorden die buiten de algemene woordenschat vallen, wordt in speciale woordenboeken aandacht besteed.

Het te bekronen boek behoort tot die categorie van speciale woordenboeken. De Commissie heeft allereerst veel waardering voor lexicografen als Marc De Coster, die laten zien hoe de beoefening van de lexicografie ook buiten het verband van een wetenschappelijk instituut op een zeer verantwoorde wijze kan geschieden. Dat De Coster daarbij zijn aandacht richt op dat deel van de woordenschat dat in de woordenboeken van de standaardtaal niet of nauwelijks aan bod komt, is pure winst voor de Nederlandse taalgemeenschap.

Om tot deze voordracht te komen woog voor de Commissie zwaar dat het materiaal dat aan het Woordenboek van eufemismen ten grondslag ligt, zeer origineel is en blijk geeft van een grote belezenheid. Daarnaast getuigt de opbouw van zijn lemma's ervan dat Marc De Coster oog heeft voor de lexicografische noodzaak van een strenge systematiek. Met vaardige pen geeft hij de betekenis van het eufemisme, vervolgens voegt hij daar meestal een korte historische uiteenzetting aan toe en hij lardeert dat alles met fraaie citaten die in hun oorspronkelijke bron gecontroleerd kunnen

[p. 187]

worden. Die opzet maakt zijn boek voor een breed publiek leesbaar. Het is een toonbeeld onder de zogenaamde leeswoordenboeken, woordenboeken die je niet opslaat tot bevordering van de eigen taalbeheersing, maar om tot lering en niet zelden ook vermaak kennis te nemen van bijzondere delen van onze woordenschat en bijzondere vormen van taalgebruik. In het geval van eufemismen leren die ons bovendien zeer veel over onze sociale opvattingen en gedragingen, waarvan zij de weerspiegeling vormen. Dat daarbij concepten als angst, crisis, zwangerschap, dronkenschap, dood, lichaamsfuncties, seks, excrementen of ziektes een vooraanstaande rol spelen, zal geen verbazing wekken.

De kunst van het talige bagatelliseren, verzwijgen en camoufleren is door Marc De Coster op een wetenschappelijk verantwoorde wijze, met distantie, maar desondanks toch levendig beschreven en in kaart gebracht. Zijn uitvoerige en heldere inleiding op het woordenboekgedeelte getuigt niet alleen van de eigen beheersing van de materie, maar verschaft ook de lezer een goed zicht daarop. Een extra waarde krijgt het werk, doordat de auteur aan het alfabetische woordenboek uitvoerige systematische registers toevoegde, geordend naar tijdperk, gebruikers, stijltypen en betekenisvelden, waarin hij de behandelde woorden in een thematische ordening, naar de concepten die ze ‘verhullen’, aanbiedt.

Marc De Coster heeft op deskundige wijze ook de beroepslexicografen een enorme dienst bewezen door in allerlei krochten en spelonken naar ‘mildspraak’ te zoeken en de resultaten van die zoektocht in al hun charme voor ons uit te stallen.

Het ter bekroning voorgedragen boek is vooral een bron van inspiratie en tevens een stimulerend model voor zowel de professionele beoefenaar van de lexicografie als voor de liefhebbers die stiefmoederlijk behandelde deelgebieden van onze woordenschat in kaart willen brengen en beschrijven.

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft op grond van het advies van de Commissie van voordracht besloten de Kruyskamp-prijs 2003 toe te kennen aan Marc De Coster.