Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2000-2001

[p. 139]

Juryadviezen en toespraken

[p. 141]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2001
Rapport van de Commissie voor schone letteren

Van de stapel dichtbundels die voor de Van der Hoogt-prijs 2001 in aanmerking kwamen, hield de Commissie voor schone letteren na selectie drie titels over, alle debuten. Het bleek niet gemakkelijk hieruit een definitieve keuze te maken, maar uiteindelijk koos de Commissie toch met overtuiging voor Dansmuziek, de omvangrijke eerste bundel van René Puthaar (geboren 1964), in januari 2000 bij uitgeverij Meulenhoff te Amsterdam verschenen. Het zijn uiteraard niet zozeer kwantitatieve als wel kwalitatieve overwegingen geweest die deze keuze hebben bepaald. Als zodanig noemen wij de variatie in formele en inhoudelijke zin; de technische perfectie waartoe deze dichter in staat blijkt; de erudiete allusies en, in gedeeltelijke samenhang daarmee, de raadselachtigheid die heel wat gedichten kenmerkt: zij noden tot herlezen en tot heroverwegen van betekenismogelijkheden.

De eerste indeling die men van de bundel kan maken is die van de cyclus ‘De Parade’, gewijd aan een gestorven vriend, waarmee Dansmuziek besluit, en de daaraan voorafgaande drieëntwintig gedichten van zeer uiteenlopende omvang, techniek en thematiek. Wat opvalt is dat begin en einde van het eerste deel worden gevormd door twee poëticale gedichten. Die poëticaliteit laat zich het best illustreren aan het gedicht met de titel ‘Gevlogen’, waarvan de tekst hier volgt.

Je ziet het vederlicht
Over de horden gaan
En gist naar het verband
Waarin het heeft gestaan.

Met elke sprong verdwijnt
Er iets uit het gedicht
Maar wat je blijft herstelt
Volmaakt het evenwicht.

Lexicografisch land
Dat vol is van de vlucht

[p. 142]

 

En van de kudde die

 

Volhardt in twijfelzucht.

 

 

 

Want ergens, vogelvrij

 

Zal het op poten staan.

 

Analfabetisch rijk,

 

Van niets meer onderdaan.

Op grond van een aantal trefwoorden in het gedicht zoals ‘Lexicografisch land’ en ‘Analfabetisch rijk’ kan men vaststellen dat het gaat over de poëzie zelf en met name de autonome poëzie: er wordt immers een gebied opgeroepen dat ‘van niets meer onderdaan’ is, dus onafhankelijk bestaat. Dat het welslagen van de tocht naar het land van de poëzie, gezien het futurum in de laatste strofe, allerminst zeker is, lijkt gecontrapunteerd te worden door het gebruik van door de conventie geheiligde vormen als vaste, strenge maat (jamben) en duidelijk rijm. Misschien kan men ook zeggen dat de onbereikbaarheid van het uiteindelijke doel op paradoxale wijze door de obsoleet aandoende vormen wordt onderstreept. In ieder geval is ‘Gevlogen’ een gedicht dat in vorm en inhoud zowel terugverwijst naar eerdere poëticale verkenningen als vooruitwijst naar de hellevaart van de cyclus ‘De Parade’.

Ook in het eerste gedeelte van de bundel treft men trouwens cycli aan: twee van elk zeven gedichten. Zij verschillen in vorm sterk van elkaar (het gaat om een cyclus van tienregelige gedichten met verdoezeld rijm en een tweede cyclus strofen- en rijmloze gedichten), maar ze hebben inhoudelijk gemeen dat het onderwerp bestaat uit portretten, beelden en foto's. Daartussenin geklemd staat een heus sonnet, ‘Hippolyte’ (de koningin der Amazonen, wier gordel door Herakles moest worden geroofd), dat in de befaamde reeks ‘Griekse sonnetten’ van Simon Vestdijk niet zou hebben misstaan. De poëtische ruimte ervan wordt evenwel niet gevormd door de tijdloze wereld van de mythe, maar door een hedendaags museum met een suppoost in een opvallende, herculische rol:

De tien gehandicapten zijn van marmer.
Terwijl een uitgelaten jeugd de gang
Door draaft, eet de suppoost een boterham
En peilt hoe Leto koel naar hem verlangt.

[p. 143]

 

Haar zachtgewelfde buik. Dit wordt zijn dag.

 

Het cryptogram is opgelost, de zaal is leeg

 

Maar ginds, nabij de tomben, klinkt gelach

 

Dat dwarrelt als een lindenblad. Hij veegt

 

 

 

Wat kruimels van een dij, verhuist voldaan

 

Zijn theekan naar een urn, gaat zitten op

 

De krant. Voor Herakles is ze gaan staan,

 

 

 

Nog naschuddend onder haar minirok.

 

Geef mij je gordel, schat. Zij hoort het aan

 

En staat versteend. Het is haar dag. Het klopt.

De al genoemde cyclus ‘De Parade’ heeft een zeer hechte structuur: alle veertien gedichten bevatten negen kwatrijnen met gekruist rijm, met uitzondering van ‘Lola's lied’, dat zeven kwatrijnen telt en geen vast rijmschema kent. Mogelijk hangt deze uitzonderingspositie samen met het feit dat dit gedicht slechts in beperkte mate het werk van Puthaar zelf is: het is namelijk onmiskenbaar een ironische versie van ‘Voor wie dit leest’ van Leo Vroman, getuige alleen al de eerste strofe:

IJzige woorden laat ik u hier horen
Maar met mijn warme mond kan ik niet zingen,
Mijn hete tong door deze mom niet dringen;
Wat kan ik doen? Ik kan u niet doorboren.

Wat thema betreft is deze cyclus een soort katabasis of hellevaart, in dit geval een zoektocht naar een dode vriend, die vertoeft in een kermisachtige onderwereld. In de veertien gedichten worden ons diverse ‘staties’ getoond. In het slotgedicht laat de dode vriend aan de dichter zien hoe hij in de bovenwereld vruchteloos zit te schrijven-vermoedelijk juist aan deze cyclus. Het is niet de enige keer dat de dichter zichzelf waarneemt: dit narcisme verleent juist de eenheid aan de bundel, die verder zo opvalt door zijn diversiteit.

Door de genoemde kwaliteiten overtuigd van het grote talent en het gerijpte vakmanschap van René Puthaar stelt de Commissie voor schone letteren aan het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkun-

[p. 144]

de voor aan diens debuut Dansmuziek de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2001 te verlenen.

Rudi van der Paardt (voorzitter)
Hugo Brems
Anna Enquist
Kester Freriks
Esther Jansma

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft besloten het advies van de Commissie voor schone letteren te volgen en de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 2001 toe te kennen aan René Puthaar voor zijn bundel Dansmuziek.