Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1997

[p. 157]

Kruyskamp-prijs 1997
Rapport van de Commissie van voordracht

De Kruyskamp-prijs wordt om de drie jaar toegekend. Nadat hij in 1994 werd bestemd voor een lexicografisch werk, wil de commissie van voordracht ditmaal een teksteditie voor bekroning voordragen. Zij stelt hiertoe een uitgave voor, die in alle opzichten voldoet aan de eerste eis die aan een teksteditie gesteld moet worden: een brug slaan tussen de tekst en de lezer. Hij is het resultaat van een bijzondere samenwerking van een gerenommeerd specialist op het gebied van de letterkunde en cultuur van de Middeleeuwen, een aantal van zijn leerlingen en een dichter-neerlandicus met groot taalgevoel. Samen sloegen zij een betrouwbare én zeer toegankelijke brug naar verschillende soorten lezers: vakgenoten, studenten en het geinteresseerde algemene publiek. Het betreft de in 1994 verschenen nieuwe editie van de Middelnederlandse tekst De reis van Sint Brandaan. Deze bevat het spannende verhaal van een Ierse abt die uit ongeloof een boek over wonderbaarlijke verschijnselen in de schepping verbrandt en als boetedoening, samen met zijn monniken, een negen jaar durende zeereis moet maken. Hij ontmoet zeemonsters, een vis met een woud op zijn rug, kluizenaars, duivels en andere vreemde wezens en raakt verzeild bij paradijselijke en helse plaatsen. Door veel gebed weet Brandaan zichzelf en de zijnen steeds te redden; zelfs krijgt hij één van zijn kapelaans die een paardentuig had gestolen, bepekt terug uit de klauwen van de duivel. Tot slot keert hij genezen van zijn ongeloof terug.

In deze uitgave - de eerste in de op dezelfde leest geschoeide reeks Nederlandse Klassieken van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker - is de efficiënt geannoteerde tekst van het oudste handschrift zeer overzichtelijk geplaatst naast een moderne berijming. Deze parallel-opzet werd al toegepast in de eertijds befaamde maar al lang uitverkochte editie van de Brandaan (1949) door de keltologe Maartje Draak en Bertus Aafjes, waarvan deze nieuwe editie echter op vele punten verschilt. De tekstuitgave werd verzorgd door een studentenwerkgroep onder leiding van de Utrechtse hoogleraar W.P. Gerritsen, met als eindredacteur diens leerlinge Soetje Oppenhuis de Jong. De berijming was het werk van Willem Wilmink. Anders dan Aafjes koos deze voor het handhaven van het middeleeuwse heffingsvers, waardoor hij verstechnisch dicht bij zijn voorbeeld bleef. De Utrechters voorzagen zijn berijming regel na regel van commentaar, waar-

[p. 158]

door hij in zijn definitieve versie ook tekstinhoudelijk dichter bij het origineel bleef dan Aafjes. Gerritsen, die al eerder, in de publicatie De wereld van Sint Brandaan (1986), diepgaand op de Brandaan was ingegaan, voorzag de editie van een inleiding en een bespreking van de belangrijkste aspecten van het omvangrijke Brandaan-onderzoek. Anders dan Draak concentreerde hij zich hierbij op de cultuurhistorische situering van de tekst. Gerritsen betoont zich in zijn duidelijke uitleg een veelzijdige meester die in staat is om gecompliceerde vakkennis op eenvoudige en stimulerende wijze samen te vatten voor een breed publiek.

Wilmink heeft in zijn versvorm en zijn trefzekere woordkeus de toon en de inhoud van het middeleeuwse origineel, met de daarin steeds doorbrekende humor, vaak verrassend fraai weergegeven. De door hem gegeven voorbeelden uit het herschrijvingsproces op basis van de inhoudelijke opmerkingen van de werkgroep geven een treffend inzicht in de soepele taalvaardigheid waarmee hij zijn berijming steeds aanpaste.

Omdat Brandaan uit ongeloof het boek met de wonderen had verbrand, moest hij tijdens zijn reis al het wonderbaarlijks dat hij ontmoette op laten schrijven, tot zijn kapelaan Noë hem na negen jaar kon zeggen: ‘Vader, ic hebs langhe begheven. / God danc, die bouc es vulscreven’ (‘'k Heb er, vader, allang de brui aan gegeven, / Goddank, het boek is volgeschreven’). Brandaan kreeg er een plaats in de hemel door toegezegd, het team Gerritsen-Wilmink-Oppenhuis de Jong en de Utrechtse werkgroep verdienen ons inziens voor hun gezamenlijk werk een aardse prijs.

De Commissie van voordracht
Hans Heestermans
Ewoud Sanders
Mieke B. Smits-Veldt

Het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft in zijn vergadering van 17 maart 1997 besloten de voordracht van de Commissie te volgen en de Kruyskamp-prijs 1997 toe te kennen aan de uitgave De reis van Sint Brandaan van de hand van dr. W.P. Gerritsen, Willem Wilmink, Soetje Oppenhuis de Jong en een werkgroep van Utrechtse studenten.