Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1997

[p. 150]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1997
Dankwoord door Piet Gerbrandy

Het is mij een grote eer u te mogen toespreken vanaf deze plaats, in deze gewijde ruimte, aan de boezem van mijn Alma Mater. Toen ik het manuscript van mijn bundel bij de uitgever inleverde, deed ik dat zeker niet in de veronderstelling dat poëzie schrijven een wedstrijd was waarvoor men prijzen kon winnen, als ware de dichtkunst vergelijkbaar met iets achterlijks als sport. De bekroning kwam als een volkomen verrassing en het duurde even voordat ik mijn standpunt ten aanzien van het verschijnsel ‘literaire prijs’ bepaald had. Pas toen ik me bedacht dat de achttiende- en negentiende-eeuwse letterkundigen met wier werk ik me diepgaand heb beziggehouden, zonder enige gêne zelfs aan prijsvragen deelnamen, begreep ik dat ook deze prijs als iets eerzaams beschouwd kon worden. Trouwens, ook Hesiodos, wiens poëzie me zeer dierbaar is, deed mee aan dichtwedstrijden. Gezien deze voorgeschiedenis kunnen we dus weinig bezwaar maken tegen literaire prijzen. Ik dank de Maatschappij dan ook van harte voor het feit dat zij mijn eersteling deze bekroning heeft waardig gekeurd.

Dat het juist de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde is, die mij een prijs heeft toegekend, stemt mij buitengewoon nederig. U kent de geschiedenis van dit eerbiedwaardig instituut natuurlijk beter dan ik, maar ik kan het niet laten hier te verwijzen naar een van mijn illustere voorgangers, wiens Verhandeling over het verband van de dichtkunst en welsprekendheid met de wijsbegeerte in 1780 met goud bekoond en in 1783 in de Werken van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde werd gepubliceerd. Ik bedoel natuurlijk Willem Bilderdijk, die ik, overigens zonder de ironie die mij wel eens wordt aangewreven, nog steeds als de grootste dichter uit ons taalgebied beschouw. Ik wil niet beweren dat hij nooit rommel heeft geschreven en nimmer nonsens heeft uitgekraamd, want dat heeft hij wel. Maar de compromisloze inzet waarmee hij de letteren heeft gediend en de tomeloze vaart van zijn taal vormen voor mij een blijvende bron van inspiratie.

Nu ontving ik onlangs een schrijven van mijn uitgever, waaruit bleek dat van mijn op diverse plaatsen vrij gunstig besproken bundel slechts luttele tientallen exemplaren waren verkocht. Het zou wel toevallig zijn als alle kopers van het boek zich op dit moment in deze zaal bevonden, dus

[p. 151]

ik moet aannemen dat de meesten van u mijn werk niet kennen. Ten onrechte, als we het juryrapport van de commissie mogen geloven. Ik wil graag de gelegenheid aangrijpen u in een paar woorden een indruk te geven van wat u allemaal mist als u het boek niet koopt.

Een gedicht is een ding, een voorwerp van taal. Het is mijn streven gedichten te maken die tegen een stootje kunnen. Geen ‘monumenten, duurzamer dan brons’ misschien, maar wel bouwsels die het niet meteen begeven als de boosaardige wereld ertegenaan trapt. Bij het wrochten van deze bolwerken - ik ben me daar overigens pas na publicatie van de bundel van bewust geworden - benut ik de technische hulpmiddelen van de aloude retorica, waarin ik aan deze universiteit onderricht ben. Deze retorica vertelt mij waarom de ene formulering wél werkt en de andere niet. Daarbij gaat het me er niet om iets moois te maken, maar iets sterks. Om Bilderdijk te citeren: ‘Neen, sierlijk dicht ik niet. Dit heb ik nooit gedaan: / Met ware Poëzy kan geen sieraad bestaan.’ Ook wil ik niet als Slauerhoff in mijn gedichten wonen, want daarvoor zijn ze te onherbergzaam.

Het gaat in eerste instantie dus om de taal, niet om iets anders. Maar poëzie die nergens over gaat dan over zichzelf blijft op de lange duur niet boeien. In de gedichten moet een stem hoorbaar zijn - niet noodzakelijkerwijs de mijne - die met overtuiging iets zegt wat ertoe doet. En daar ik mij gedurende twee en een half decennium zeer intensief heb ingelaten met de klassieken, was het onvermijdelijk dat elementen daaruit in mijn werk terechtkwamen - ondanks mijzelf, want ik wens niet de geschiedenis in te gaan als een poeta doctus, zo'n dichter die het voornamelijk moet hebben van de voetnoten van Rudi van der Paardt. Zodra ik in wat een gedicht moet worden een geleerde verwijzing meen te ontdekken, doe ik mijn uiterste best die er weer uit te werken. Maar dat lukt niet altijd, want ik ben nu eenmaal besmet met datgene waarmee ik dagelijks omga. En daarmee bedoel ik dan in de eerste plaats dichters als Homeros, Pindaros en Horatius - niet toevallig ook de grote voorbeelden van Bilderdijk - en in de tweede plaats de wereldbeschouwingen waarin ik me thuisvoel, namelijk die van de Stoa en Epikouros, en uit later tijd die van Schopenhauer en Beckett. In het juryrapport wordt ook gewag gemaakt van een ‘Predikerachtig perspectief’, een omschrijving waarin ik me wel kan vinden. Ik ben er iedere minuut van de dag van doordrongen dat ik met één voet in het graf sta - net als u, trouwens - en dat al ons aftobben onder de zon slechts ijdelheid is.

Kortom, er is in mijn werk ongetwijfeld een ‘verband van de dichtkunst

[p. 152]

en welsprekendheid met de wijsbegeerte’, zij het een ander verband dan Bilderdijk op het oog had.

Toen het boek eenmaal verschenen was, heb ik het niet eens doorgebladerd. Met de geamuseerde blik van een belangstellende buitenstaander, als was ik een goede vriend van de dichter, heb ik vervolgens de recensies bekeken en me verwonderd over het feit dat de dichter beïnvloed bleek te zijn door auteurs wier werk ík zelfs nooit onder ogen had gehad. En ik begon me af te vragen of het me eigenlijk wel iets kon schelen wat de buitenwereld ervan dacht. Was ik niet meer een dichter van het type dat, met Bilderdijk, uitroept: ‘'k Zing, als de nachtegaal in 't donkre boschgewelf, / Mijn onverkunsteld lied voor niemand dan my-zelf’?

Ik geloof het niet. Een gedicht is pas echt af als het gepubliceerd is en gelezen wordt. Eerst dan, in de gemoederen van de lezers, ontstaat het beoogde onwrikbare ding dat de elementen schoffeert en zich niet van de wijs laat brengen door al of niet gerechtvaardigde lof en blaam.

Ik sluit graag af met het voorlezen van een nog ongepubliceerd gedicht.

Bolwerk van op maat gezaagd
basalt waarop gelul geen vat.

Geen mens komt erin,
geen beminde, geen blijde, geen
ijlboden vergende maren.

Wien lef, sla een bres,
verstand zal hij verderven.

Want pek spuien tinnen waar
blakerend blauwbaard minzuchtige
roodborst vermorzelt.

Dank u wel.