Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1996

[p. 163]

Juryadviezen en toespraken

[p. 165]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1996
Rapport van de commissie van schone letteren

Aan een lezer of schrijver wordt altijd de vraag gesteld: ‘Waar gaat het boek over?’ Soms vereist een roman of verhalenbundel een uitvoerig verslag, soms is het nauwelijks te zeggen ‘waarover een boek gaat’. Wie deze vraag zou beantwoorden na lezing van de omvangrijke roman De opdracht van Wessel te Gussinklo, kan met één enkele zin volstaan: ‘Een jongen, Ewout Meyster, gaat op zomerkamp op de Veluwe.’

Dat zijn vader in de oorlog is omgekomen, vormt in de roman niet het thema, zoals misschien te verwachten zou zijn, maar eerder een motief. Ook de subtiel beschreven verhouding tot zijn moeder is een onderwerp dat slechts zijdelings ter sprake komt.

Waar het in de roman om draait, is het gevecht dat Ewout Meyster tegen de buitenwereld voert. Er is een gedichtenbundel van J.J. Slauerhoff, Eldorado geheten, waarvan het motto luidt: ‘Todos contra yo. Yo contra todos’: allen tegen mij, ik tegen allen. Ewout kon een van de personages zijn uit deze bundel, een van de piraten, bannelingen, zwervers, verdoolden. Hij is geobsedeerd door macht; daarbij schuwt hij niet zich te vergelijken met Roosevelt, Hitler en Churchill. Zijn verlangen naar macht komt voort uit een diep, aangrijpend besef van eenzaamheid en uit angst de beheersing over de wereld en vooral over zijn kampgenoten te verliezen. Al vroeg in de roman geeft Te Gussinklo de drijfveren van zijn personages prijs: ‘Alles was reusachtig, het bestaan, de wereld, het leven, het was prachtig en overweldigend. En tegelijk was het onherbergzaam, was het kil en meedogenloos. En dat was goed, dat was juist prachtig omdat het was zoals het was. In die kilte, die meedogenloosheid die hij nu opeens wist en besefte, zou hij worden, zou hij bestaan en leven, wat er ook gebeurde. En hij zou even kil, even meedogenloos zijn, maar toch anders, niet als medeplichtige, maar kil omdat hij dit wist, dit zag en begreep. Want niets zou te verlossen zijn: de handenwringende deernis die hij voelde. [...] Als anderen eens konden vermoeden dat hij zulke grootse en prachtige gevoelens in zich borg, ze zouden hem meteen heel anders zien.’

Die ‘anderen’ in het boek zijn de jongens met wie hij zich meet. Ze zijn Ewouts rivalen, die blind zijn voor de grootsheid die hij zichzelf toedicht en die hem ervan weerhouden de grote leider te worden die hij in aanleg

[p. 166]

is. Het tragische hoogtepunt van de roman is de vernedering ten overstaan van de kampgenoten die Ewout moet ondergaan, verricht door Hugo, de chef, wiens ‘machtige persoonlijkheid’ voor Ewout een lichtend voorbeeld is.

Evenals Te Gussinklo's debuut De verboden tuin is De opdracht een ontwikkelingsroman. In beide werken treedt een gevoelige jongen naar voren, die het leven enerzijds als een verschrikkelijke dreiging ervaart en die anderzijds door de eisen die het leven stelt - eisen van hardheid, aanpassing, macht, weerbaarheid - zich uitgedaagd voelt. Deze twee krachten geven aan het boek, geschreven in een schitterende beeldende stijl waarin elk detail zijn plaats krijgt, een ongekende spanning en geladenheid. Te Gussinklo schrijft in de traditie van Vestdijk, Van Schendel, Bordewijk en Van Oudshoorn, een traditie die tot de belangrijkste behoort van onze letterkunde. Het is om deze kwaliteiten en ook om de niet aflatende gedrevenheid waarmee Wessel te Gussinklo zijn roman De opdracht heeft geschreven, dat de Commissie hem eensgezind voordraagt voor de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1996.

De Commissie van schone letteren
Hugo Brems
Kester Freriks
Anton Korteweg (voorzitter)
Rudi van der Paardt