Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1995

[p. 144]

Henriëtte de Beaufort-prijs 1995
Advies van de commissie van voordracht

Volgens het reglement wordt de Henriëtte de Beaufort-prijs voor de biografie elke drie jaar toegekend, afwisselend aan een Nederlandse en een Vlaamse auteur, en het gaat daarbij telkens om werk dat in de afgelopen zes jaar is verschenen. Voor de bekroning in het jaar 1995 draagt de Commissie voor de biografie Dag Streuvels. ‘Ik ken den weg alleen’ van de Vlaamse auteur Hedwig Speliers.

‘De biografie is een vrij onbepaald genre waarin veel mogelijk is, maar waarin altijd twee polen aanwezig zijn: de wetenschap en de kunst’ (Jan Fontijn). Bij deze karakteristiek sluit zich ook Speliers aan, waar hij in een ‘Nawoord’ zegt dat zijn boek ‘het midden houdt tussen een levensverhaal en een biografische studie’. De overtuigende wijze waarop hij deze tweeëenheid metterdaad heeft gerealiseerd, was het eerste criterium waardoor de Commissie zich bij haar beoordeling heeft laten leiden. Het wetenschappelijke karakter van deze monumentale biografie bestaat hoofdzakelijk uit het zo compleet mogelijke, zorgvuldige en kritische gebruik van het verspreide bronnenmateriaal, waaronder de uitvoerige en grotendeels nog ongepubliceerde correspondentie en de memoires van Streuvels zelf, en uit de literair- en cultuurhistorische en sociologische situering van het beschreven leven. Op die beide gebieden is de auteur voorbeeldig te werk gegaan. Het literaire karakter van zijn werk, waardoor het leest ‘als een roman’, komt zowel tot uiting in de stijl als in de compositie van de biografie. De concreet beeldende schrijftrant verraadt bij de auteur een vermenging van identificatie en luchtig relativerende afstand, wat hem zowel voor hagiografie als voor ‘debunking’ behoedt. En de samenstelling van de hoofdstukken uit korte onderdelen met puntige titels, een driehonderdtal bij elkaar, levert een grote hoeveelheid levendige, vaak fotografisch weergegeven taferelen op.

De selectie, interpretatie en accentuering van de stof beantwoorden uiteraard aan de persoonlijke visie van de biograaf op zijn onderwerp, en daaraan heeft de Commissie verdere criteria voor haar bijzondere waardering ontleend. In dit opzicht is Speliers' werk vernieuwend in vergelijking met de eerdere Streuvels-studie en corrigeert het in aanzienlijke mate het in Vlaanderen gangbare Streuvels-beeld van vooral katholieke signatuur. Zoals iedere biograaf probeert de auteur van dit schrijversleven

[p. 145]

te achterhalen waarom het zo is gegaan en daartoe brengt hij, vanuit zijn eigen inzichten, hypotheses en overtuigingen, verhelderende verbanden aan, die het beschreven leven orde en consistentie moeten verlenen. Voor de moderne biograaf die hij is, gaat het daarbij echter niet om eenzijdige causale verklaringen maar om complexe wisselwerkingen tussen verschillende bestanddelen als het uiterlijke en innerlijke privé-leven, verschijnselen en gebeurtenissen uit het publieke en literaire leven, levensbeschouwingen en literatuuropvattingen, het ontstaan, de ontwikkeling en de receptie van de werken, en zo meer. Typerend zijn in dit opzicht bijvoorbeeld de betekenis die Speliers toekent aan Streuvels' beslissing uit 1905 om zich als professioneel schrijver te vestigen in zijn pasgebouwde ‘Lijsternest’, en de dualiteit die hij uitwerkt tussen de schrijver Stijn Streuvels en de burgerman Frank Lateur, waaraan hij zijn ook in erfelijkheid en psychologie wortelende verklaring verbindt van het feit dat Streuvels zijn tiental grote werken in twee vrij korte tijdruimten heeft geschreven, met daartussen lange perioden van creatieve inzinking. Aan al deze en andere opmerkelijke eigenschappen van de biografie moet nog toegevoegd worden dat het onderzoek in de archieven van Streuvels' Duitse uitgevers hier heeft geleid tot een nauwkeuriger en juister beeld van Streuvels' pragmatische houding in de jaren voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Ten slotte heeft de Commissie er oog voor gehad dat de lezer van deze ongemeen rijke en boeiende biografie ertoe wordt geprikkeld het oeuvre van Streuvels zelf met hernieuwde belangstelling ter hand te nemen. En om al deze redenen meent zij te mogen zeggen dat onder de Vlaamse biografieën die in de afgelopen zes jaar zijn verschenen, dit boek van Hedwig Speliers bij uitstek verdient met de Henriëtte de Beaufort-prijs te worden bekroond.

Pim den Boer
Jan Fontijn
Paul de Wispelaere