Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1987

[p. 183]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1987
Advies van de commissie voor schone letteren

De dichtbundel Toverdraad van dagverdrijf van Rogi Wieg was in 1986 een opvallend debuut in het rijke, maar vaak wat eenvormige landschap van de Nederlandse poëzie - een poëzie waarin soms de vormbeheersing belangrijker lijkt dan persoonlijkheid en bewogenheid.

De gedichten van Wieg wijken af van deze hoofdstroom door hun persoonlijke toon, hun manier van de lezer direct deelgenoot maken van de gemoedsbewegingen van de dichter, hun vertrouwen in het bijzondere van de poëzie - een vertrouwen dat zo ongewoon is geworden dat het bij eerste kennismaking naïef aandoet. De zwaarmoedige levensvisie die in de gedichten van Wieg wordt verwoord lijkt in tegenspraak met die naïviteit, maar is in feite de keerzijde van dezelfde romantische instelling:

Ik heb geen vrienden. Een nevelige dag
van afval en zoetige klanken op water,
kom niet dichterbij. Hoofdpijn is wat ik voorzag
in je ogen, vriend. Het is werkelijk later

dan je denkt en je lichaam is al onverdicht.
Dat we thee drinken in de rust van de morgen
zegt niets. Niets zegt ook dat ik licht
met je wandel, de stad in je ooghoek verborgen.

Het geciteerde fragment geeft een voorbeeld van het bijzondere, haast onnederlandse taalgebruik van Wieg, dat zeker verband houdt met zijn Hongaarse afkomst; dat taalgebruik levert verrassende kennismakingen op met de mogelijkheden van de Nederlandse taal. Het ‘dagverdrijf’ uit de titel van de bundel is er nog een voorbeeld van, ‘onderhuid’ in het gelijknamige gedicht een ander. Maar interessanter dan deze eigen woordvormingen zijn de verfrissende verschuivingen in betekenis die zijn omgang met de taal oplevert, bijvoorbeeld in het gedicht Om iets te weten van de toekomst, dat eindigt met de regel ‘De taal is met verdenking uitgebreid’ - een prachtige aanduiding van het verlies van eenduidigheid dat een voorwaarde is voor poëzie en voor volwassen worden.

[p. 184]

Om iets te weten van de toekomst

 

Als jongeman is er veel tevredenheid

 

over wat ik ben. Mijn toverdraad

 

van dagverdrijf waarin ik nooit vermijd

 

om iets te zijn wat zinvol lijkt, laat

 

 

 

mij nog niet alleen. Ik luister meer

 

dan ik nog spreek, maar dat uit moeheid

 

voor de taal, die ik zo langzaamaan verleer.

 

Mijn woordgebruik is schraal, op tijd onvoorbereid.

 

 

 

En later leer ik anders spreken,

 

anders; mijn leven

 

wordt zo in de tijd vergeleken.

 

 

 

Er is dan sprake van een slechte bezigheid,

 

of van uiteindelijke dingen.

 

De taal is met verdenking uitgebreid.

Het risico van Wiegs bewogen omgang met de taal is, dat het gedicht bij hem soms te klein lijkt voor wat hij wil zeggen, waardoor zijn taalgebruik iets stamelends krijgt - of zoals een van de juryleden het formuleerde: ‘Wat hij te zeggen heeft is soms te veel voor woorden.’ Hier en daar leidt dat ook wel tot slordigheden in de taal, bijvoorbeeld in het gebruik van ‘haar’ bij onzijdige woorden (‘... het land dat in haar vormen / gewelddadig is.’), maar die had een zorgzame redactiehand wellicht moeten wegnemen.

Metrum en rijm zijn hulpmiddelen waar Rogi Wieg zich van bedient, maar waar hij zich evenmin door laat inperken als door vastliggende betekenissen. Voortdurend doorbreekt hij wat Vroman eens ‘dat verdomd godderige van een volmaakt gedicht’ heeft genoemd.

Het zal uit de bovenstaande citaten al duidelijk zijn geworden dat Wieg zeer gepreoccupeerd is met de taal. Een woordenboek noemt hij ergens ‘een alfabet van wonderen’; ‘Er is te weinig taal in mij om zaken te omschrijven’ lijkt te suggereren dat hij het Nederlands als een nieuwe taal moet verkennen; ‘... een moedertaal [die] zich afsluit van mijn dagverdrijf’, schrijft hij op een andere plaats. Toch leidt deze aandacht voor het materiaal van de poëzie niet tot hermetische gedichten; daarvoor is Wieg te veel op de lezer gericht.

Voor mij is de vorm aanvaardbaar, de machine die ontwaakt
in de ochtend, het geruis van eerste bladeren

[p. 185]

 

na een lang seizoen van schraalte. Ook het geruis

 

van de machine zelf, want het werk van staal is tastbaar

 

en passend.

 

Maar voor de inhoud is er de oogopslag,

 

op zoek naar verschrikking in het lichaam en buiten

 

in de mistige dorpen, in het zeewater,

 

in de schelp en in het hart van de jongheid.

 

...

 

 

 

Vorm is mijn huid, de schouderbladen en de krijsende

 

tederheid.

 

Zelfs binnen de taal zou het soms beter zijn om te zeggen

 

wat ik ben, ronduit, ondramatisch. Zeggen dat ik ervan houd

 

te leven met mijzelf achter de schrijftafel, ondanks alles.

Dit, gedeeltelijk geciteerde, laatste gedicht van de bundel lijkt het poëtisch credo van Wieg te verwoorden. Een ‘programma’ dat uitzicht biedt op de toekomst, die Wieg in een ander gedicht aanduidt als ‘... een leven / dat volgemaakt moet worden met gedachten.’

De commissie is eensgezind van mening dat Rogi Wieg met zijn bundel Toverdraad van dagverdrijf de aanmoediging door middel van de Van der Hoogt-prijs ten volle verdient.

A. van Dis (voorzitter), W.G. van Maanen, W. van Toorn, E. van Vliet