Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1983

[p. 178]

Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1983
Advies van de jury voor de toekenning

Lela Zečković is in 1936 in Varaždin in Joegoslavië geboren. Ze woont sinds 1960 in Amsterdam. In 1975 publiceerde zij in Zagreb de bundel Uho vraća vid (Het oor geeft het oor terug), waarin een aantal van de gedichten die nu in het Nederlands een plaats hebben gevonden in haar bundel Belvédère (Amsterdam, Querido, 1981) in het Servokroatisch verschenen. De Commissie voor Schone Letteren meent de bundel Belvédère te kunnen beschouwen als Nederlandse poëzie: de vertalingen zijn van de hand van de auteur en tonen een beheersing van het Nederlands die duidt op volledige tweetaligheid. De Commissie stelt voor, de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs 1983 toe te kennen aan Lela Zečković voor deze bundel.

De gedichten van Lela Zečković hebben een eigenaardige beeldende kracht. Ze wekken de indruk, hun thema eerder te ontdekken dan naar aanleiding van een van te voren vaststaand thema te zijn geschreven. Zinnen en woorden die vooral gekozen lijken om hun vermogen beelden op te roepen, worden in hun vaak verrassende combinaties ontdaan van de beperktheid van hun directe betekenis:

Waar het denken ophoudt zweven zijden
linten in golflijnen
die zich ogenschijnlijk verwijderen
en dichterbij komen. Alles
wat verder dan een hand is
is veraf;

een boom, een berk, een massa groen
en één kringetje rook
zijn al ver weg.

Wanneer de tekening van een lint
de kleur blauw aanneemt
dan stroomt achter de wimpers
een rivier.

(uit de reeks Schwarzwald)

[p. 179]

Het beeld, de vastgelegd of vast te leggen observatie, speelt een belangrijke rol in het werk van Zečković, wat alleen al wordt aangeduid door het veelvuldig voorkomen in haar gedichten van woorden als foto, camera, plaatje, film. Over het verschijnsel van de foto in de moderne Nederlandse poëzie schreef J. Bernlef: ‘De foto speelt zich enerzijds af op het gebied van de onomstotelijke waarheid: zo was het; anderzijds toont zij ons dat zij niet meer voorstelt dan ‘een schijn van werkelijkheid’. De foto lijkt de tijd vast te houden, maar toont ons juist het voorbijgaan ervan [...] De foto kan niet liegen en toch liegt zij. De taal kan alleen maar liegen en toch kan zij de werkelijkheid tonen.’ (Sur place. De foto als embleem voor twee jaar Nederlandse poëzie in Raster 22, 1982.) Dit besef, dat de taal afbeeldingen van de werkelijkheid kan maken die meer omvatten dan de ‘objectieve’ werkelijkheid van de foto, lijkt voortdurend aanwezig in de poëzie van Zečković:

Buiten genomen,
aan tafel, 1962.
In de ogen alle wijsheid van de homo
ludens. De rode sjaal wappert
in de wind.
- Knip met een schaar in de lengte.
Gooi de tafel weg. Steun
de romp met iets:
wit tekent zich af het eenzame zeiltje.
Knoop de sjaal los. Werp hem over
de nog onbeschadigde schouder.

De poëzie van Zečković tracht niet de tijd stil te zetten uit nostalgie, maar doet pogingen de waarde te onderzoeken van de werkelijkheden die zo veilig vastgelegd lijken in foto's, herinneringen, alledaagse taal. Woorden en zinnen hebben bij Zečković niet de functie, stukjes van een herkenbare werkelijkheid nog eens op papier af te beelden, maar staan zelf voor een volledige nieuwe werkelijkheid, als hologrammen. De belvédère van de titel wordt een punt waar de lezer uitzicht heeft over een verrassend landschap van taal. Dat in de poëzie van Lela Zečković soms de kleur van haar land van herkomst doorschemert, verleent haar gedichten een extra aantrekkelijkheid; ze lijken kleine, verrassende oneffenheden aan te brengen in de vertrouwde laagvlakte van het Nederlands:

[p. 180]

 

Zij maakte rechtsomkeert en staarde

 

voor zich uit als een bijziende vogel.

 

De krant tot een toeter gevouwen

 

verspreidt een lucht van letters.

 

 

 

Moet ze weer opnieuw terug,

 

of is ze nu tevreden

 

terug te zijn van de jacht?

 

 

 

De buit bestond uit een foto

 

kleiner dan kleinbeeldformaat.

 

Een foto te kussen die kleiner

 

is dan een mond dat is een groot

 

avontuur.

(w.g.) Judith Herzberg, Willem G. van Maanen, Willem van Toorn, Eddy van Vliet