Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1935

[p. 51]

Bijlage VIII Voordracht voor den Dr Wijnaendts Francken-prijs

De Commissie door U benoemd om advies uit te brengen over de vraag, welke ‘biografie of cultuurgeschiedenis’, in het Nederlands geschreven en verschenen gedurende de jaren 1931, 1932, 1933 of 1934, voor de toekenning van de ‘Dr Wijnaendts Francken-prijs’ het meest in aanmerking komt, heeft de eer U het volgende rapport harer werkzaamheden aan te bieden.

Allereerst hebben wij ons bezig gehouden met de vraag, wat onder ‘cultuurgeschiedenis’ zou moeten worden verstaan en als antwoord daarop besloten dit woord zo ruim mogelijk te nemen, in den zin van het Duitse ‘Geistesgeschichte’ en dus daaronder alle geschiedenis te verstaan, die niet is politieke geschiedenis. Voor de prijs kwamen dus in aanmerking alle werken, waarin niet de staatkundige geschiedenis alléén wordt behandeld, en elke biografie. Met het oog echter op de prijs, die de andere twee jaar zal worden uitgekeerd, hebben wij uitgesloten alle werken, die liggen op het gebied der letterkundige geschiedenis. Overeenkomstig het reglement komen niet in aanmerking de werken, die nog slechts ten dele verschenen waren op 31 December 1934.

Uit een groot aantal werken, die - mèt deze beperkingen - in beschouwing konden genomen worden, kon men gemakkelijk een schifting maken en vijftien boeken overhouden, waaruit men zeker zijn keuze zou moeten doen. Het was echter heel moeilijk dit materiaal verder te schiften. Verschillende overwegingen leidden ertoe, ten slotte de keuze te bepalen op vier werken. Deels achtte men het beter, waar twee gelijkwaardige werken in aanmerking kwamen, een boek te bekronen met een onderwerp uit de Nederlandse geschiedenis; een enkel werk viel af, omdat men de verschillende delen niet voldoende tot één geheel verwerkt achtte; één biografie kon worden ter zijde gelegd, omdat het eerste deel veel uitgebreider was behandeld dan het tweede; andere werken getuigden niet voldoende van eigen inzicht of diepgaande studie; weer andere behandelden te zeer een speciaal onderwerp om algemeen cultuurhistorisch te worden genoemd.

[p. 52]

Op deze wijze werden wij het er over eens, dat zeer zeker voor bekroning in aanmerking kwamen:

Jan Romein, De lage landen bij de zee, Utrecht 1934.

W.J. Kühler, Geschiedenis der Nederlandsche Doopsgezinden in de zestiende eeuw, Haarlem 1932.

J. Vloemans, Spinoza, 's-Gravenhage 1931 en

N. Japikse, Prins Willem III, de stadhouder en koning, Amsterdam 1930 en 1933, 2 delen.

Ook de vergelijking tussen deze werken van verschillende aard was een zeer moeilijke en van elk konden vele zeer goede kwaliteiten worden geapprecieerd. Aangezien echter op het werk van Vloemans wel iets af te dingen was, wat betreft de weergave van de filosofie van Spinoza, en het werk van Kühler toch slechts één bepaalde kant van de cultuurgeschiedenis behandelt, spraken zich twee leden onzer commissie uit ten gunste van het cultuurhistorisch werk van brede opzet en buitengewoon frisse geest van Romein, die daarin mede getuigt van zeer groote belezenheid, ook al heeft hij niet alle delen der beschavingsgeschiedenis van Noord- en Zuid-Nederland zelf behandeld. De andere drie leden achtten dit werk echter niet voldoende bezonken en enigszins haastig afgemaakt, terwijl zij in het bijzonder meenden, dat enkele hoofdstukken onvoldoende werden behandeld. Zij verkozen daarom het werk van Japikse, hoewel dit niet getuigt van zulk een frisse geest en wat betreft zijn stijl en zijn conceptie bij het andere moet worden achtergesteld. De biografie van Willem III echter is in de eerste plaats de vrucht van een buitengewoon zorgvuldige studie van al het historisch materiaal, gedrukt en ongedrukt, dat over deze in onze geschiedenis zo belangrijke persoon aanwezig is. Met grote nauwkeurigheid en niet dan na rijpe overweging heeft Japikse op grond van deze studie, de feiten uit het leven van den koning-stadhouder in zijn boek beschreven, terwijl gelijkmatig alles tot zijn recht komt, dat in dit rijke levee van betekenis is geweest, misschien te evenwichtig, zodat elke verheffing uitblijft, maar dan ook zeer objectief en met een historicus waardig gevoel voor verhoudingen, voor wat belangrijk is en wat meer op de achtergrond moet staan. Het werk over Willem III zal niet een boek zijn, dat door een groot publiek met graagte wordt gelezen, maar het zal voor zéér langen tijd blijven het standaardwerk, dat elk die deze periode bestudeert, met vrucht ter hand zal nemen als een in alle opzichten betrouwbare gids en als zodanig is het aan te merken, als een boek van buitengewone waarde in de Nederlandsche historiegrafie. Het is op grond van deze overwegingen, die door de minderheid der commissie in alle opzichten konden worden gedeeld, maar die haar niet van standpunt deden veranderen, dat de meerderheid onzer com-

[p. 53]

missie U aanbeveelt den Dr Wijnaendts Francken-prijs 1935 toe te kennen aan:

N. Japikse, Prins Willem III, stadhouder en koning, Amsterdam 1930 en 1933.

De Commissie dankt U voor het in haar gestelde vertrouwen.

Namens de Commissie,

A.W. Bijvanck, Voorzitter.

H.A. Enno van Gelder, Secretaris.

Leiden, 1935.