Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1935

[p. 49]

Bijlage VII Motiveering van het advies

De Commissie voor Schoone Letteren adviseerde het Hoofdbestuur van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde den C.W. van der Hoogt-prijs toe te kennen aan den dichter H. Marsman voor zijn bundel Porta Nigra, mede beschouwd in verband met de vorige geschriften van dezen auteur, die als een der meest vooraanstaande bewerkers van de jongste vernieuwing der Nederlandsche dichtkunst kan worden beschouwd. Deze vernieuwing, ingezet na 1918, toen de lyriek, een tijdperk van hoogen bloei gekend hebbende, dreigde te verslappen in een vaag epigonisme, laat zich het best karakteriseeren als de uitdrukking van een snel verhevigd ervarings-leven, waarin zinnen en ziel, gevoel en verstand gelijkelijk aandeel namen.

De Verzen, waarmede H. Marsman in 1923 debuteerde, getuigen door hun uiterst bondigen taalvorm en hun pakkende concreetheid van een ontwakende leefdrift, die het heelal ontdekt als voorwerp van een onstuimig begeeren. De verhouding van den dichter tot de groote lyrische motieven aller tijden schijnt versoberd tot een zeer eenvoudigen, maar sterk meesleependen veroverings-drang. Dit is de reden, waarom H. Marsman, in zijn jeugdwerk de karakteristieke vertegenwoordiger van typische jeugd-gevoelens, kon gelden als de leider eener dichterschool, die de ‘vitalistische’ school werd genoemd.

Spoedig ontwaakte echter in dezen dichter het besef van de betrekkelijkheid der levenswaarden, waarnaar de gretige begeerte zijner vroegste poëtische wereld-ontdekking hem had gedreven. De overweging van den dood, in alle eeuwen een machtig tuchtmiddel voor den menschelijken geest, stelde in zijn gemoed het tegenwicht tot de matelooze levensdrift. Reeds in den kleinen bundel Penthesileia, maar sterker nog in Paradise regained en ten slotte overheerschend in Witte Vrouwen ontwikkelde zich het conflict tusschen de beide grondgevoelens van Marsman's dichterlijke personaliteit: leeflust en doodsangst.

Zoomin als die lust een louter zinnelijke was, zoomin is die angst een laffe. Beide gevoelens openbaren zich in het werk van dezen auteur als natuurlijke en onontkoombare wezenstrekken van den

[p. 50]

mensch. Men zou kunnen zeggen, dat hij leeflust en doodsangst gewaar wordt als de polen van het menschelijke lot.

Deze beschouwingswijze is bij hem hoofdzakelijk intuïtief. Weliswaar verantwoordde hij haar eenigermate in zijn korte, kernige kritieken, die van beteekenis werden voor de jongere lyriek, weliswaar trachtte hij haar te dramatiseeren in eenige verhalende prozawerken, maar het is een kenmerk van zijn talent, dat dit, gehoorzaam aan de elementaire gevoeligheid der menschelijke natuur, zich bij voorkeur uitdrukt in de taal der intuïtieve ervaring, de lyrische dichtkunst. Naar een wijsgeerige stelselmatigheid in de weergave zijner levensbeschouwing streeft Marsman niet.

De bundel Porta Nigra, in de geschetste ontwikkeling aansluitend bij Witte Vrouwen, wekt den indruk, dat de jeugd-periode van den dichter is afgesloten. Verflauwde de oorspronkelijke levensdrift, zoodat de aanleiding om te spreken over het ‘vitalisme’ van H. Marsman vrijwel verdween, het versterkte doodsbesef rijpte gemoed en geest, verdiepte de ontvankelijkheid voor ervaringen en veredelde zoodoende het gehalte der poëzie. Een zekere weifelachtigheid is aan de beste dezer verzen niet geheel vreemd. Ze vindt haar oorzaak in de omstandigheid, dat de dichter, geslingerd tusschen driftig verlangen en moedelooze verzaking, er klaarblijkelijk moeite mee heeft, een vaste houding tegenover de levens-verschijnselen aan te nemen. Hij zoekt naar een grondslag voor de rustige aanvaarding der levenswetten. Een volgend boek zal de vraag moeten beantwoorden of hij dezen vond en in hoeverre zijn dichterlijke aanleg er door bevredigd werd. Het kwam der Commissie dan ook voor, dat een bekroning, die een aanmoediging bedoelt te zijn, hier zeer wel op haar plaats is.

Een aanmoediging, omdat de dichter H. Marsman blijkens zijn jongste werk een crisis van het zelfvertrouwen heeft te overwinnen, een bekroning niettemin, omdat hij in zijn poëzie op zeldzaam praegnante wijze, in zeer krachtige, allengs eenvoudiger en helderder geworden taalvormen een dramatisch conflict der menschelijke ziel tot uitdrukking bracht.

De onderwerpen van Marsman's dichtkunst zijn gewoonlijk ontleend aan betrekkelijk simpele gebeurtenissen. Reis-indrukken, natuurgenietingen, persoonlijke ontmoetingen boden hem meestal de aanleiding tot een lyriek, die, zonder zich te verliezen in abstracties, verder strekt dan de vluchtige ontroering. Deze dichter tracht door te dringen tot de geheimzinnige beteekenis van het wezen der dingen. Zijn werk ontleent aan die, aanvankelijk driftige, later meer bezonken streving naar doorgronding van de verschijningsvormen een onmiskenbaren adel. Met algemeene stemmen besloot de Commissie dan ook, dit werk ter bekroning voor te dragen.