Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1913

[p. 81]

Oliver Goldsmith en Justus van Effen.

Nam quae non fecimus ipsi, vix ea nostra voco.
The Bee No. IV.

Vóórdat Oliver Goldsmith zijn Europeeschen zwerftocht aanving die hem die kennis van landen en volken gaf waarvan ‘The Traveller’ getuigt, heeft hij binnen de muren dezer stad een studiejaar - een jaar van studie mag het niet heeten - als medicinae studiosus doorgebracht. ‘The Vicar of Wakefield’ was toen nog niet geschreven, en de Iersche domineeszoon gold zijn verwanten voor een hopeloozen doeniet, wien geen hunner den roem zou hebben voorspeld dien hij zich enkele jaren later winnen zou. Het ‘Album Studiosorum’ is niet de bron waaruit die kennis omtrent zijn Leidschen studietijd valt te putten. Zijn naam staat daar niet geboekt¹. Zekerheid omtrent den datum van zijn aankomst en vertrek bezitten we dientengevolge niet. Sir James Prior, in zijn

1 Blijkens de ‘Handel. en Meded. v.d. Msch. der Ned. Letterk. over het jaar 1895-96’, p. 153-54, waarnaar Dr. P.C. Molhuysen zoo vriendelijk was mij te verwijzen, heeft de heer Du Rieu in de vergadering van Maart 1896 de meening uitgesproken dat William Oliver Anglus 22 Med., op 21 Sept. 1753 in het Album Studiosorum ingeschreven, geen ander dan Oliver Goldsmith is. Waarop die meening berust blijkt uit het verslag der vergadering niet. De pedelsboeken bevestigen ze geenszins. Want volgens dezen was William Oliver gehuisvest bij Frans Floot, en Goldsmith verzocht zijn Oom Contarine in den later te bespreken brief uit Leiden een antwoord te sturen aan het adres van Mad. Diallion.

[p. 82]

‘Life of O. Goldsmith’ (1837) vol. I 177, beweert dat hij Leiden verliet in Febr. 1755, maar op grond waarvan is mij onbekend. Forster geeft ook Febr. 1755, waarschijnlijk Prior naschrijvend, en spreekt van zijn Leidsch verblijf van ‘nearly a year’. Hij aanvaardt blijkbaar Priors dagteekening voor den ongedateerden brief dien Goldsmith uit Holland aan zijn oom Contarine zond: April of Mei 1754. Ook Washington Irving, wiens ‘Oliver Goldsmith’ in 1848 verscheen, geeft Febr. 1755 op als den tijd van zijn vertrek uit ons land, en ook volgens dezen schrijver woonde hij hier ongeveer een jaar. Wat daarvan zij, we hebben voldoende zekerheid dat hij in Leiden geruimen tijd heeft rondgeboemeld, want er is geen reden aan de verhalen van zijn landgenoot Ellis te twijfelen, die hem in Leiden heeft gekend. Deze Iersche vriend staat in het ‘Album Studiosorum’ op 11 Januari 1754 als Thomas Ellis Hibernus 24 behoorlijk geboekt. Goldsmith zal dan ook wel eens op de colleges van Albinus en Gaubius zijn opgedoken. Albinus' roem toch had hem naar Leiden gelokt. ‘I shall spend the spring and summer in Paris, and the beginning of next winter go to Leyden. The great Albinus is still alive there, and 't will be proper to go, though only to have it said that we have studied in so famous a university’, schreef hij uit Edinburgh aan zijn oom Contarine vóór zijn vertrek naar het vasteland. En met Gaubius is hij persoonlijk bekend geweest, als we tenminste geen verdichting moeten zien in het verslag dat hij in het tiende hoofdstuk van ‘An Inquiry into the present state of polite learning’ geeft van een gesprek met dezen. Gaubius zou geklaagd hebben dat de Engelsche studenten, die vroeger bij drommen naar Leiden kwamen, thans meerendeels naar Edinburgh trokken, ofschoon Leiden niet minder dan vroeger van uitstekende

[p. 83]

leerkrachten was voorzien. ‘He concluded by asking if the professors of Edinburgh were rich? I replied, that the salary of a professor there seldom amounted to more than thirty pounds a-year. Poor men, says he, I heartily wish they were better provided for; until they become rich, we can have no expectation of English students at Leyden.’

Heeft Goldsmith in den tijd dien hij in ons land doorbracht, ons volk leeren kennen en waardeeren? Nergens waar Goldsmith over ons spreekt, blijkt waardeering of kennis uit zijn woorden. Zij getuigen meest van een oppervlakkigheid en onkunde, die vermoeden doen dat de schrandere, leepe waarnemer van zijn medemenschen, dien hij zich toonen zou in de ‘Chinese Letters’, minder lang in Holland verbleven is dan men gewoonlijk aanneemt. Aan tafel bij zijn vriend Sir Joshua Reynolds heeft hij beweerd dat de ‘Wanderings of a philosophic Vagabond’, het verhaal van George Primrose's landloopersleven in de ‘Vicar of Wakefield’, een vaak tot in de kleinste bijzonderheden getrouwe copie van zijn eigen zwerftochten was. In dat verhaal wordt van een lang verblijf van George Primrose in ons land niet gerept. Hij komt naar hier om er zijn taal te onderwijzen. De kapitein van het schip dat hem overbracht beweerde dat daarmee schatten te verdienen waren. ‘But would the Dutch be willing to learn English?’ ‘They are fond of it to distraction.’ Zoo staat hij dan, als uit de lucht gevallen, op zekeren dag in een der hoofdstraten van Amsterdam, en besluit terstond met zijn lessen van leer te trekken. Hij klampt den eersten den besten die er fatsoenlijk uitziet met een aanbod van zijn onderwijs aan, maar geen van de twee verstond den ander. ‘It was not till this very moment I recollected that in order to teach

[p. 84]

the Dutchman English, it was necessary that they should first teach me Dutch.’ Maar zoover heeft onze dichter het nooit gebracht, getuige de volgende verklaring uit een ‘Letter from a Traveller’ (The Bee No. I) dien we blijkens de slotwoorden met Goldsmith mogen vereenzelvigen: ‘I shall never be able te acquire a power of expressing myself with ease in any language but my own; and, out of my own country, the highest character I can ever acquire, is that of being a philosophic vagabond.’¹ De wijsgeerige vagebond die George Primrose heette bleef dan ook niet lang genoeg in Holland om er de taal te leeren: Hij ontmoette er toevallig een Iersch student (den Thomas Ellis der werkelijkheid?) die uit Leuven was gekomen en hem vertelde dat er geen twee man aan die universiteit waren die Grieksch konden lezen. George besluit onmiddellijk daarheen te trekken en Grieksch in stee van Engelsch te onderwijzen. En de wijsgeerige vagebond die Oliver Goldsmith heette, al is zijn oponthoud wat langer geweest dan van zijn Wakefieldschen dubbelganger, heeft met al zijn philosophie van ons Hollanders niet veel studie gemaakt. Uit Leiden schrijft hij aan oom Contarine een brief die niet den eersten oppervlakkigen indruk geeft van een nieuw aangeland vreemdeling, maar de gangbare goedkoope grappen op den dikken Hollander, zooals een thuiszittend Engelschman ze even goed tappen kon: ‘De echte Hollander die geen Franschman naäapt is een van de zonderlingste rariteiten der natuur. Een man zonder jas maar met zeven vesten en negen broeken, zoo hoog opgehaald dat de heupen tot bij de oksels reiken. Zoo'n goed ingepakt product is dan klaar om bezoeken te brengen of uit vrijen te gaan. Maar o! wat een appe-

1 Cf. p. 92.

[p. 85]

tijtelijk schepsel is het voorwerp dat hem aanlokt: zij draagt een groote bonten muts, met wat Brusselsche kant, en voor iedere broek die hij aan zijn beenen heeft, doet zij twee rokken aan. Een Hollandsche schoone zet niets anders aan haar phlegmatieken bewonderaar in vuur dan zijn tabak. Want u moet weten dat iedere vrouw in haar hand een test kolen draagt die ze onder haar rokken verstopt als ze zitten gaat, en aan dezen schoorsteen steekt onze slaperige Strephon zijn pijp aan.’

De onverstoorbare Hollander die geen hartstocht kent blijft voor Goldsmith het type van onzen landaard. Als hij zes jaar na zijn bezoek aan deze streken in ‘The Public Ledger’ zijn ‘Chinese Letters’ uitgeeft, later herdrukt als ‘Letters from a Citizen of the World’, geeft hij zijn reislustigen zoon uit het Hemelsche Rijk een vergelijking in de pen tusschen Engelsche en Hollandsche huwelijksliefde: ‘De Engelschen hebben hun vrouwen lief met veel hartstocht, de Hollanders met omzichtigheid. De Engelschen geven met hun hand hun hart, de Hollanders geven hun hand maar houden wijselijk hun hart achterwege. Er schijnt weinig verschil tusschen een Hollandschen bruigom en een Hollandschen echtgenoot. Beiden kenmerken zich door een zelfde koele, niet te overrompelen kalmte. Zij verwachten Elysium noch Paradijs achter het bedgordijn. En ‘Yiffrow’ is zoomin een godinne in den huwelijksnacht als na twintig jaar huwelijksintimiteit.’

In een vroegeren brief heeft Lien Chi Altangi zijn afgrijzen over de leelijke Europeesche vrouwen uiting gegeven. Hollandsche vrouwen evenwel hebben veel weg van Chineesche schoonen, zoo heerlijk breed van gezicht, en kort van neus, en zwart van tanden! (Letter 3).

In den reeds gedeeltelijk geciteerden brief aan zijn oom Contarine wordt ons landje met Schotland vergeleken:

[p. 86]

‘Daar kun je een mooi gekleede hertoginne uit een smerige steeg zien te voorschijn komen, hier woont een smerige Hollander in een paleis. De Schotten zijn te vergelijken bij een tulp die bloeit in de mest; maar nooit zie ik een Hollander in zijn eigen huis of ik denk aan een prachtigen Egyptischen tempel die aan een os is toegewijd.’

Goldsmith's bereisde Chinees schrijft in zijn 29^sten brief: ‘Happy it were for mankind if all travellers would, instead of characterizing a people in general terms, lead us into a detail of those minute circumstances which first influenced their opinion. The genius of a country should be investigated with a kind of experimental inquiry: by this means, we should have more precise and just notions of foreign nations, and detect travellers themselves when they happened to form wrong conclusions.’

Het lijkt of Goldsmith, na zijn eerste caricatuur van ons volk, in den brief aan oom Contarine geteekend, naar dit zuiver beginsel een eerlijke poging heeft gedaan om het Hollandsche leven ‘in detail’ te leeren kennen. Er komt toch onder zijn werken één stuk proza voor, waarin onze natie, bij hooge uitzondering, onvoorwaardelijk geprezen wordt om het bezit van de beste en nuttigste wetten die de schrijver ooit gezien heeft. Dit prozastuk is het eerste vertoog in het vijfde nummer van The Bee, verschenen op Zaterdag 3 Nov. 1759 en handelend over ‘Political Frugality’. Zijn lof geldt het instituut der vredemakers, van wier werkzaamheid hij zóó goed op de hoogte blijkt dat het den schijn heeft of zijn chronische geldnood hem proefondervindelijk met de vredemakers had in kennis gebracht. Een oneenigheid met de Leidsche burgerjuffrouw bij wie hij op kamers woonde zou hem de stof kunnen geleverd hebben voor een kostelijk verhaal waaraan zijn latere Londensche vrienden zich hadden

[p. 87]

te goed kunnen doen. Het spijt me mijn eigen illusie te moeten verstoren: Maar het is me gebleken dat de bron van Goldsmith's kennis onzer vredemakers niet eigen ondervinding maar een brief van Voltaire is geweest. De lectuur van een artikel van George Bengesco over ‘Voltaire et la Hollande’ in de ‘Revue de Paris’ vol. XIX bracht mij op het spoor van dat epistel. De schrijver maakt daar gewag van een ‘Fragment d'une Lettre sur un usage très utile établi en Hollande’ en vat er den inhoud van samen als een ‘Courte apologie du tribunal des conciliateurs’. Uit een vergelijking van dit fragment, het eerst verschenen in ‘Recueil de pièces fugitives en prose et en vers, par M. de V***’ (1740), met de passage in Goldsmith's Bee bleek me dat de laatste een trouwe vertaling van het eerste is. Met groote handigheid heeft de Engelsche auteur Voltaire's lofrede op de vredemakers in zijn betoog ingelascht. Hoe letterlijk de vertaling is zal uit de naast elkaar gedrukte stukken blijken. Voltaire's brief-fragment laat ik volledig volgen:

Il serait à souhaiter que ceux qui sont à la tête des nations imitassent les artisans. Dès qu'on sait à Londres qu'on fait une nouvelle étoffe en France, on la contrefait. Pourquoi un homme d'état ne s'empressera-t-il pas d'établir dans son pays une loi utile qui viendra d'ailleurs? Nous sommes parvenus à faire la même porcelaine qu'à la Chine; parvenons à faire le bien qu'on fait chez nos voisins, et que nos voisins profitent de ce que nous avons d'excellent.

It were to be wished that they who govern kingdoms would imitate artisans. When at London a new stuff has been invented, it is immediately counterfeited in France. How happy were it for society, if a first minister would be equally solicitous to transplant the useful laws of other countries into his own. We are arrived at a perfect imitation of porcelain; let us endeavour to imitate the good to society that our neighbours are found to practise, and let our neighbours also imitate those parts of duty in which we excel.

Il y a tel particulier qui fait croître dans son jardin des fruits que la nature n'avait destinés qu'à

There are some men, who in their garden attempt to raise those fruits which nature has adapted

[p. 88]

mûrir sous la ligne: nous avons à nos portes mille lois, mille coutumes sages; voilà les fruits qu'il faut y transplanter: ceux-là viennent en tous climats, et se plaisent dans tous les terrains.	only to the sultry climates beneath the line. We have at our very doors a thousand laws and customs infinitely useful; these are the fruits we should endeavour to transplant; these the exotics that would speedily become naturalized to the soil. They might grow in every climate, and benefit every possessor.
La meilleure loi, le plus excellent usage, le plus utile que j'aie jamais vu, c'est en Hollande. Quand deux hommes veulent plaider l'un contre l'autre, ils sont obligés d'aller d'abord au tribunal des conciliateurs, appelés feseurs de paix.	The best and the most useful laws I have ever seen, are generally practised in Holland. When two men are determined to go to law with each other, they are first obliged to go before the reconciling judges, called the peace-makers.
Si les parties arrivent avec un avocat et un procureur, on fait d'abord retirer ces derniers, comme on ôte le bois d'un feu qu'on veut éteindre. Les feseurs de paix disent aux parties: Vous êtes de grands fous de vouloir manger votre argent à vous rendre mutuellement malheureux; nous allons vous accommoder sans qu'il vous en coûte rien.	If the parties come attended with an advocate or a solicitor, they are obliged to retire, as we take fuel from the fire we are desirous of extinguishing. The peace-makers then begin advising the parties, by assuring them, that it is the height of folly to waste their substance, and make themselves mutually miserable, by having recourse to the tribunals of justice; follow but our direction, and we will accommodate matters without any expense to either.
Si la rage de la chicane est trop forte dans ces plaideurs, on les remet à un autre jour, afin que le temps adoucisse les symptomes de leur maladie. Ensuite les juges les envoient chercher une seconde, une troisième fois. Si leur folie est incurable on leur permet de plaider, comme on abandonne au fer des chirurgiens des membres gangrenés: alors la justice fait sa main.	If the rage of debate is too strong upon either party, they are remitted back for another day, in order that time may soften their tempers, and produce a reconciliation. They are thus sent for twice or thrice; if their folly happens to be incurable, they are permitted to go to law, and as we give up to amputation such members as cannot be cured by art, justice is permitted to take its course.
Il n'est pas nécessaire de faire ici de longues déclamations, ni de calculer ce qui en reviendrait au genre humain si cette loi était adoptée. D'ailleurs je ne veux point	It is unnecessary to make here long declamations, or calculate what society would save, were this law adopted. I am sensible, that the man who advises any reformation,

[p. 89]

aller sur les brisées de M. l'abbé de Saint-Pierre, dont un ministre plein d'esprit appelait les projets ‘les rêves d'un homme de bien’. Je sais que souvent un particulier qui s'avise de proposer quelque chose pour le bonheur public se fait berner. On dit: De quoi se mêle-t-il? Voilà un plaisant homme, de vouloir que nous soyons plus heureux que nous ne sommes! Ne sait-il pas qu'un abus est toujours le patrimoine d'une bonne partie de la nation? Pourquoi nous ôter un mal où tant de gens trouvent leur bien? A cela je n'ai rien à répondre.

only serves to make himself ridiculous. What! mankind will be apt to say, adopt the customs of countries that have not so much real liberty as our own? Our present customs, what are they to any man? We are very happy under them: This must be a very pleasant fellow, who attempts to make us happier than we already are! Does he not know that abuses are the patrimony of a great part of the nation? Why deprive us of a malady by which such numbers find their account? This, I must own, is an argument to which I have nothing to reply.

De eenige zin die door Goldsmith in zijn vertaling is ingelascht¹ is de uitdrukking van zijn eigen gevoelens. De vertaler zelf is ‘mankind’ die opkomt tegen Voltaire's lof der Hollandsche wetten. De Hollander toch is een slaaf vergeleken bij den vrijen Brit. Hij leeft in knechtschap van zijn eigen wetten. Hoor maar hoe Goldsmith over die wetten oordeelt als hij Voltaire niet napraat:

‘In every republic the laws must be strong, because the constitution is feeble; they must resemble an Asiatic husband, who is justly jealous because he knows himself impotent. Thus in Holland, Switzerland and Genoa, new laws are not frequently enacted, but the old ones are observed with unremitting severity. In such republics, therefore, the people are slaves to laws of their own making, little less than in unmixed monarchies, where they are slaves to the will of one, subject to frailties like themselves.’ (Citizen of the World. Letter 49)

Deze woorden van den Chineeschen cosmopoliet kunnen als commentaar dienen op die welbekende verzen in ‘The Traveller’ waar ons land gekarakteriseerd wordt

1 In het bovenstaande door mij cursief gedrukt.

[p. 90]

als ‘A land of tyrants and a den of slaves’. De dichter blijft hier de denkbeelden van zijn Mongoolschen dubbelganger getrouw. Want vier jaren tevoren hadden diezelfde woorden, in een brief van Hingpo aan zijn vader Altangi, dienst gedaan ter kenschetsing van het toenmalige Perzië:

‘Into what a state of misery are the modern Persians fallen! A nation famous for setting the world an example of freedom, is now become a land of tyrants and a den of slaves.’ (Citizen of the World. Letter 34)

De Perzen slaven omdat zij leven in een ‘unmixed monarchy’, de Hollanders slaven als burgers van een ‘republic’, die wijsheid van Lien Chi Altangi is ook de overtuiging van Oliver Goldsmith. En de analogie tusschen de tirade in ‘The Traveller’ en de passage uit den 49^sten Chineeschen brief gaat nog verder: Beiden besluiten met een lofrede op de Engelsche vrijheid, ‘the most perfect state of civil liberty, of which we can form any idea’.

Met de opmerking van den Chineeschen briefschrijver kunnen we vrede hebben. Hij theoretiseert, en zijn meening omtrent het tyrannieke der republikeinsche wetten is een logische conclusie. Maar ‘The Traveller’ beweert eigen indrukken van zijn reizen te geven. In stee echter van zijn oogen te gebruiken praat hij de vooruit opgemaakte conclusies van zijn Chinees na, en zoo vervalt hij in de zonderlinge dwaling dat land ‘a den of slaves’ te noemen, dat zijn tijdgenoot Voltaire geprezen had als ‘cette terre de liberté, d'égalité, de propreté, d'abondance, de tolérance’ (La Princesse de Babylone).

Goldsmith had beter kunnen weten. Hij kende de Fransche geschriften van een Hollandsch auteur, die in een van zijn reisbrieven, door Goldsmith zelf vertaald, zijn landslieden een brevet van trots en zelf-achting geeft

[p. 91]

die niet te rijmen zijn met de knechtschap waarom de Iersche dokter ze minacht. Het eerste nummer van The Bee, in het jaar 1759 door Goldsmith uitgegeven en met zijn eigen werk uitsluitend gevuld, bevat ‘A Letter from a Traveller’, den 2 Aug. 1758 uit Cracow geschreven aan zijn ‘Dear Will’. William's correspondent reist door Polen in het gevolg van een prins. Hij kan nauwelijks gelooven dat hij zich bevindt in het land dat eens zoo geducht was in den oorlog en schrik verspreidde over het Romeinsche rijk. Want de bevolking is een verachtelijk en kruipend ras, dat door slagen en dreigementen alleen tot zijn plicht is te brengen. ‘How different these from the common people of England¹, whom a blow might induce te return the affront sevenfold.’ Men leze ‘Holland’ in plaats van ‘England’ en de oorspronkelijke lezing is hersteld. Want wat een uiting schijnt van Engelschen vaderlandstrots is een vertaling uit het Fransch van een Nederlander. Die reizende prins is de prins van Hessen-Philipsthal, het land waardoor hij trekt niet Polen maar Zweden, en de briefschrijver uit zijn gevolg niet een ‘philosophic vagabond’, zooals hij zich noemt in ‘The Bee’, maar de wijsgeerige Hollander van deftigen huize en man van de wereld Justus van Effen. Er is iets piquants in, te weten dat Goldsmith's zelfvoldaan ‘How unlike the sons of Britain now!’ waarmee ‘The Traveller’ den nadruk legt op het contrast tusschen den slaafschen Hollander en den vrijen Brit, dat die woorden, herhaling van den Poolschen reiziger zijn uitroep ‘How different these from the common people of England!’, door onzen rechter Goldsmith aan een zoon

1 Men denke hierbij aan de slot-tirade van ‘The Traveller’s oordeel over Holland: ‘How much unlike the sons of Britain now!’

[p. 92]

uit dat Hollandsche slavenras zijn ontleend. Het oorspronkelijk Fransch van Van Effen is te vinden in zijn ‘Relation d'un voyage de Hollande en Suède, contenue en quelques lettres de l'auteur du Misanthrope’, in 1729 als bijlage van den Misanthrope in druk verschenen. De brief uit ‘The Bee’ volgt hier volledig, met die stukken uit den zesden brief zijner ‘Relation’ die door Goldsmith vertaald zijn:

Cracow, Aug. 2, 1758. My dear Will, You see by the date of my letter that I am arrived in Poland. When will my wanderings be at an end? When will my restless disposition give me leave to enjoy the present hour? When at Lyons, I thought all happiness lay beyond the Alps; when in Italy I found myself still in want of something, and expected to leave solicitude behind me by going into Romelia; and now you find me turning back, still expecting ease every where but where I am. It is now seven years since I saw the face of a single creature who cared a farthing whether I was dead or alive. Secluded from all the comforts of confidence, friendship, or society, I feel the solitude of a hermit, but not his ease. The prince of *** has taken me in his train, so that I am in no danger of starving for this bout. The prince's governor is a rude ignorant pedant, and his tutor a battered rake; thus between two such characters, you may imagine he is finely instructed. I made some attempts to display all the little knowledge I had acquired by reading or observation; but I find myself regarded as an ignorant intruder. The truth is, I shall never

[p. 93]

	be able to acquire a power of expressing myself with ease in any language but my own; and, out of my own country, the highest character I can ever acquire, is that of being a philosophic vagabond.
Le moyen d'imaginer que je me trouvais dans la patrie de ces Goths fameux, dont autrefois les terribles peuplades inondèrent l'univers, et en conquirent une grande partie.	When I consider myself in the country which was once so formidable in war, and spread terror and desolation over the whole Roman empire, I can hardly account for the present wretchedness and pusillanimity of its inhabitants; a prey to every invader; their cities plundered without an ennemy; their magistrates seeking redress by complaints and not by vigour. Every thing conspires to raise my compassion for their miseries, were not my thoughts too busily engaged by my own. The whole Kingdom is in a strange disorder: when our equipage, which consists of the prince and thirteen attendants, had arrived at some towns, there were no conveniences to be found, and
Nous eûmes souvent pour postillons des enfants d'onze ou douze ans... Ce n'est pas tout, nous courûmes plus de vingt postes menés par des filles, qui s'en acquittaient dans la dernière perfection. On leur faisoit présent à chacune d'un Carolin, qui peut valoir cinq sols, ce qui les renvoyoit contentes comme des Reines: elles se montroient ce riche présent les unes aux autres d'un air d'extase, elles faisoient cinquante révérences au Prince. En général nous étions mieux servis par les jeunes gens de l'un et de l'autre sexe que par les graves vieillards. Les simples manans avoient quelque chose de plus lourd, de plus sombre et de plus stupide; un intérêt grossier et direct sembloit les gouverner uniquement; leur grand but	we were obliged to have girls to conduct us to the next. I have seen a woman travel thus on horseback before us for thirty miles, and think herself highly paid, and make twenty reverences upon receiving with extasy about twopence for her trouble. In general we were better served by the women than the men on those occasions. The men seemed directed by a low sordid interest alone: they seemed mere machines, and all their thoughts were employed in the care of their horses.

[p. 94]

était de ménager leurs haridelles.
Quand on les prioit honnêtement de fouëtter, ils ne s'en remuoient pas plus que des souches, c'était un language qu'ils n'entendoient pas. Pour les émouvoir, il falloit leur parler d'un ton foudroyant, et lever la canne sur eux, comme si on alloit les abîmer de coups. Quelquefois il étoit absolument nécessaire de frapper tout de bon. Quelle différence entre ces ames serviles et nos gens du commun en Hollande, qu'on révolte par une parole rude, et que les manières douces et honnêtes portent à servir ceux qui les emploient!... Mais ces pauvres gens, à force d'être maltraités, perdent le respect qu'ils se doivent à eux-mêmes. Ils ont contracté l'habitude de regarder la contrainte comme la grande règle de leur devoir... Quand on les traitait avec douceur, ils ne sentoient pas qu'on était leur maître, et par cela même ils ne le croyoient pas; ils s'égaloient à ceux qu'ils devoient servir, et peut-être cette humanité continuée et soutenue les auroit rendus insolens. Mais le ton impérieux, les menaces, les coups, changeoient en même tems leurs sensations et leurs idées; leurs oreilles et leurs épaules faisoient rentrer leur âme dans la servitude, dont pendant quelques momens elle s'était cru sortie.	If we gently desired them to make more speed, they took not the least notice; kind language was what they had by no means been used to. It was proper to speak to them in the tones of anger, and sometimes it was even necessarv to use blows, to excite them to their duty. How different these from the common people of England, whom a blow might induce to return the affront sevenfold! These poor people, however, from being brought up to vile usage, lose all the respect which they should have for themselves. They have contracted a habit of regarding constraint as the great rule of their duty. When they were treated with mildness, they no longer continued to perceive a superiority. They fancied themselves our equals, and a continuance of our humanity might probably have rendered them insolent: but the imperious tone, menaces, and blows, at once changed their sensations and their ideas; their ears and shoulders taught their souls to shrink back into servitude from which they had for some moments fancied themselves disengaged.
	The enthusiasm of liberty an Englishman feels is never so strong, as when presented by such prospects as these. I must own, in all my indigence, it is one of my comforts, (perhaps, indeed, it is my only boast), that I am of that happy country; though I scorn to starve there; though I do not choose to lead a life of wretched dependence,

[p. 95]

or be an object for my former acquaintance to point at. While you enjoy all the ease and elegance of prudence and virtue, your old friend wanders over the world, without a single anchor to hold by, or a friend, except you, to confide in. Yours, etc.

In een noot kondigde de uitgever van ‘The Bee’ zijn voornemen aan bij gelegenheid het vervolg dezer correspondentie te publiceeren. ‘I shall alter nothing either in the style or substance of these letters, and the reader may depend on their being genuine.’ Het ondeugende dezer half-ware mededeeling is ons klaar nu we de herkomst der brieven kennen. Het vervolg op den Krakauschen brief is inderdaad in ‘The Bee’ verschenen, maar nooit als zoodanig erkend, daar Goldsmith uit het vervolg van Van Effen's relaas een stuk ter vertaling koos dat niet tot een Galicisch reisavontuur was om te werken. Het tweede nummer van ‘The Bee’, 13 October 1759 verschenen, bevatte ‘Some particulars relative to Charles XII. Not commonly known’, een verhaal in briefvorm, handig saamgeflikt uit den achtsten en twaalfden brief van Van Effen's ‘Relation’. De vertaling is zeer getrouw en wijkt slechts op twee plaatsen af van het origineel: De briefschrijver, die zijn brief uit Stockholm dateert, heeft in het Arsenaal daar ‘the bloody, yet precious spoils’ gezien ‘of the two greatest heroes the North ever produced. What I mean are the clothes in which the great Gustavus Adolphus and the intrepid Charles XII. died by a fate not unusual to Kings’. De Fransche tekst noemt dat integendeel een ongewoon uiteinde voor een koning: ‘Je veux parler des habits dans lesquels ont péri, par un sort peu ordinaire aux Rois, le grand Gustave-Adolphe, et l'intrépide Charles XII’. Goldsmith vertelt

[p. 96]

hoe prins Karel in een ijlende koorts een oorvijg gaf aan een hoveling die bezig was hem toe te dekken in zijn bed. Een uur of wat later, als de jonge prins wat kalmer is, vraagt hem de geslagene waarmee hij het ongenoegen van zijn jongen meester opgewekt en een klap van hem verdiend had. ‘A blow! replied Charles, I don't remember any thing of it; I remember, indeed, that I thought myself in the battle of Arbela, fighting for Darius, where I gave Alexander a blow which brought him to the ground’. Maar bij Van Effen verontschuldigt zich de prins als volgt: ‘Je rêvois que j'étais à la tête de l'Armée Impériale en Hongrie, que je combattois ces rebelles, et que d'un coup de sabre j'emportois la tête à un de leurs chefs’. De twee bladzijden die bij Van Effen op deze anecdote volgen geven een beschrijving van 's prinsen ridderlijke dweepzucht die de lectuur van Quintus Curtius' Leven van Alexander in hem had opgewekt: ‘En se familiarisant avec Quinte-Curce on l'avait habitué à l'admiration des sublimes extravagances d'Alexandre, on l'avait excité à le prendre pour modèle.’ Deze passage, door Goldsmith in zijn vertaling weggelaten, zal hem de verandering van boven-aangehaalde anecdote hebben aan de hand gedaan.

Dr. Johnson getuigt in zijn grafschrift op Goldsmith van zijn vriends genie en veelzijdigheid:

Nullum fere scribendi genus non tetigit
Nullum quod tetigit non ornavit.

En de zoo geprezene verklaarde zelf in het vierde nummer van ‘The Bee’: ‘quae non fecimus ipsi vix ea nostra voco’. Het is, daarom, geen geringe eer voor Justus van Effen, dat de man die schoonheid gaf aan al wat hij aanraakte, het niet versmaad heeft Van Effens proza ‘quod non ipse fecit’ voor eigen werk te laten doorgaan.

A.J. Barnouw.