Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1872

[p. 111]

V.
Een paar Latijnsche vlugschriften ten onregte gesteld op naam van Tiberius Hemsterhuis.
door J.T. Bergman.

Het is bekend dat omstreeks het midden der vorige eeuw in ons vaderland een hevige pennestrijd gevoerd is over het karakter (wel te verstaan de staatkundige denk- en handelwijze) van den Raadpensionaris Jan de Witt. Eene breede naamlijst van de destijds over dat onderwerp voor en tegen in het licht verschenen vlugschriften vindt men in Prof. H.W. Tydeman's aanteekeningen en bijvoegselen op Bilderdijk's Geschiedenis des Vaderlands , dl. X, Bijlage I., bl. 337-344. Een groot gedeelte er van staat met meerdere bibliographische naauwkeurigheid opgegeven in den Catalogus van de Bibliotheek onzer Maatschappij, dl. II, bl. 576 en volg. en III, bl. 251 en volg. terwijl ook, aan de Akademische Bibliotheek alhier eenige er van gevonden worden. Onder die twistschriften, meerendeels of geheel zonder naam of onder verdichte namen in de moedertaal gewisseld, komen er enkele voor in het Latijn gesteld, (benevens dichtregelen van P. Burman den jongeren, onder den naam van Philalethes

[p. 112]

Batavus, Ad Manes violatos Jani Wittii, libertatis Batavae vindicis ac victimae. s.l. 1757) onder anderen ook een stukje getiteld: Colloquium de Scriptis et Scriptoribus, memoriam Iani Wittii, Magni Ordinum Hollandiae quondam Consiliarii, et in eâ acerba patriae vulnera hodie intempestive refricantibus. Lugduni Batav. 1757. door Tydeman, bl. 438 (vergel. met 344) in de noot op naam van Tib. Hemsterhuis gesteld, misschien op gezag van Mr. J.W. de Crane in zijne Bijzonderheden, de familie Hemsterhuis betreffende , bl. 82. Onder die twistschriften staat voorts opgegeven, bl. 340, een ander Latijnsch stukje: De Pace Reipublicae et unione servanda Paraenesis ad Belgas. Trajecti ad Rhenum apud Henr. Spruit, bibliopolam, zonder jaartal, één blad druks, ook in het Nederduitsch: Opwekking aan de Nederlanders, enz., insgelijks, naar 't schijnt, door de publieke opinie aan Hemsterhuis toegeschreven. Dat deze echter van geen van beide de auteur was, is mij nu onlangs stellig gebleken door een uittreksel uit een zijner brieven aan den Franeker Hoogleeraar Herm. Venema, gedagteekend van 2 Juni 1757, volgens afschrift van de hand van Valckenaer in een bundeltje aanteekeningen Hemsterhuis betreffende, bewaard gebleven aan de Akademische Bibliotheek alhier (Collectanea ad Elogium Hemsterhusii, Mss. Biblioth. Publ. XVIII, N^o. 501). Hemsterhuis schrijft daarin letterlijk het volgende:

‘Van verder uitzicht (als de schriften over de Rotterdamsche handopening) zijn de twistschriften over de Witten, en worden met bitterheid van beide kanten voortgezet. UWEd. zal er zekerlijk een gedeelte van gelezen hebben: maar zie hier een voorbeeld, hoe iemand tegen wil en dank en alle waarheid in een zaak kan betrokken worden: mij debiteert men voor aucteur van 't Colloquium en de Paraenesis ad Belgas; welke beide niet kwalijk

[p. 113]

geschreeven zijn; alsmede van de Zugt etc. en op die onderstelling word ik in verscheide stukjes door de mostert gesleept. Nu ben ik er aucteur van zooveel, als het kind dat deze nacht zal geboren worden: zonder razernij kan ik op mijn ouden dag niet zot genoeg worden, om mijn pen aan diergelijke, in deezen tijdt zeer pernicieuse schriften te besteden. Ik gis dat Burman de voornaamste geweest is om dit van mij onder de menschen te strooien. Is dit gerucht tot Ulieden ook al overgebragt? Ik veracht het uit den hoogen, en denk er mij tot nog toe bij te houden.’

Voorzeker een sprekend bewijs, hoe voorzigtig men wezen moet om naamlooze geschriften niet al te ligtvaardig op naam van een of ander bekenden schrijver te stellen.

Hetzelfde is het geval met het bekende schimpschrift op P. Burman den ouden en diens uitgave van Petronius, de zoogenaamde Chrestomathia Petronio-Burmanniana; sive Cornu-copiae Observationum eruditissimarum - quas Vir illuminatissimus - Petrus Burmannus congessit in Petronium Arbitrum, scriptorem sanctissimum. Accessit Specimen Latinitatis novae, Romanis incognitae, è Notis P. Burmanni , zoo het heet, uitgegeven Florentiae, sumtibus Societatis, 1734. insgelijks doorgaans toegeschreven aan Tib. Hemsterhuis in vereeniging met Is. Verburg; doch hetwelk kennelijk uit den vreemde en dat wel uit Engeland (blz. 192 wordt Jo. Ker nostras aangehaald) misschien wel van Mich. Maittaire afkomstig is, volgens de bewering van C. Sepp , Jo. Stinstra en zijn tijd , Deel I, bl. 145-148.