Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1868

[p. 46]

V. Iets over de vraag: hoe Van Spaen gekomen is aan verscheidene oorkonden van Duitschen oorsprong.
door Mr. L.A.J.W. Baron Sloet.

In het Rijks archief der Nederlanden zijn de oorkonden, de bezegelde brieven, van Goch en van het stift Bedbur.

Bij den Hoogen Raad van adel der Nederlanden zijn stukken van dat stift, en onderscheidene van het kapittel te Zanxten als: Registrum Zantense en een band met opkomsten en uitgaven er van, twee zeer fraaije necrologia, verschillende van dat, wat uitgegeven is door Binterim und Mooren, die Erzdiözese Köln I. 373.

Zij zijn afkomstig uit de wetenschappelijke nalatenschap van W.A. Rijksvrijheer van Spaen, in der tijd door het rijk aangekocht.

Hoe kwam de beroemde geschiedschrijver van Gelderland er aan?

Ik heb meermalen hooren zeggen: door niet loyale middelen, zelfs door misbruik van vertrouwen.

[p. 47]

Het is mij aangenaam de eer van van Spaen, zoo al niet op alle punten, dan toch op dit punt grootendeels van blaam te kunnen zuiveren.

Onze Maatschappij bezit eene verzameling van ongeveer 80 brieven, gedurende de jaren 1802-1817 door van Spaen aan P. van Musschenbroek geschreven.

Den 4^den Augustus 1802 schreef hij:

‘Ik ben eenige dagen zeer bezig geweest. De geestelijkheid van dit land [van Spaen woonde toen te Kleef] staat gesupprimeerd te worden. Twee aanzienlijke corpora hebben mij hunne archieven ter bewaring toevertrouwd, onder voorwaarde dezelve te houden tot haar dispositie zo lang er mogelijk herstel is en zo niet, wordt het mijn eigendom. Het een is voortreffelijk schoon en was mij bekend, tot het andere had ik lang vrugteloos gevrijd en verlang hetzelve in détail na te zien.’

En den 2^den October 1802:

‘Ik ben tot boven de ooren in den arbeid. De Fransche commissariën hebben mij een onbegrensden toegang tot de archieven der gesupprimeerde capittelen en abdyen vergunt, mij in 't oor bijtende, dat zij mij niet te naauw op de vingers zullen kijken. Daar en boven hebben Nijklooster en Bedbur mij haare belangrijke archieven toevertrouwd, om te bewaren, indien zij ooit hersteld werden en anders als eigendom (hoc inter nos). Van het tweeden had ik voorlang gebruik gemaakt en het berust nog te Emmerik, en hebbe geen tijd gehad het nog in te zien. In het capittel van Cleef is niets van mijne gading, zijnde te jong en eerst 1336 gesticht. Ook zijn de papieren over den Rhyn, te Wisschel, een capittel voor de tiende eeuw gesticht en waar ik vermeende een schat te zullen vinden, was volstrekt niets. - - -

In tegendeel te Cranenburg, een capittel, dat weleer

[p. 48]

te Zifflik stond en 1002 door Graaf Balderik en Adela gesticht, heb ik meer gevonden, dan ik had durven verwachten. Behalve veele welgeconserveerde brieven van de elfde en twaalfde eeuw, is mij het interessantste geweest het origineel van deeze graaf Balderik en gravin Adela, zonder datum maar - - - 1014 - - en 1021 - - - Het is het oudste stuk in de Nederlande die ik aangetroffen heb. - - -

Nu gae ik naar Zanten, dat ouder is en veel aanzienlijker. De stukken zijn de Rhijn over, maar liber ruber, liber niger, liber hirsutus bevinden zich noch alhier en die zijn mij beloofd met aanbod mij de origineele, die ik begeere te zullen bezorgen. Immiddels heb ik daar eenige boeken ontvangen, necrologia van weinig aanbelang, maar het voornaamste is een boek in 't eind der 13^de eeuw op perkament geschreven en inhoudende copye van pausselijke brieven wegens de schisma in 't rijk van den dood van den Roomschen Koning Willem van Holland tot de verkiezing van Rudolf van Habsburg.’

Den 7^den September 1803:

‘De Pruissische regering vertrekt en alle de archieven worden verzonden. lk heb permissie verkregen een nalezing te doen tusschen de op hopen gestapelde vormurwde papieren. Ik heb het een en ander daaruit gehaald, dat mij van nut kan zijn, immers aardigheden. Onder anderen het originele necrologium van Overndorp. Ook een revers der drie staten 's lands van Utrecht aan den hertog van Cleve, wegens de uitspraak tusschen David van Bourgondië en den domproost Brederode van 1456 met de zegels gaaf, waarvan copye tot uwen dienst staat. Van alle kanten ontvang ik toevoer, dus de tijd mij ontbreekt om alles in orden te houden en op zijne plaats aan te teekenen.’

[p. 49]

Het kwam mij belangrijk genoeg voor deze mededeeling hier te doen.

Wenschelijk schijnt het mij ook toe er bekendheid aan te geven. Niet slechts om de eer van van Spaen, maar ook om, zoo het geval zich voor mogt doen, réclames der stukken af te kunnen wijzen.