Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1865

[p. 34]

III. Verslag van een onuitgegeven h.s. van Anthonis de Roovere,
door Dr. W.N. du Rieu.

Het Handschrift, waarvan ik in de volgende regelen verslag geef, is een zeer merkwaardig stuk, en voor zoo ver mij gebleken is, bevat het een nog onuitgegeven beschrijving van den plechtigen Intocht van Margaretha van Yorck te Brugge, en van de schitterende feesten aldaar gevierd, bij gelegenheid van haar huwelijk met Karel den Stoute, in Juli 1468.

Deze Bourgondische vorst was namelijk toen op 23jarigen leeftijd wederom weduwnaar geworden; zijne eerste vrouw Catharina, dochter van Karel VII van Frankrijk, was zeer jong overleden, en Isabella de dochter van

[p. 35]

den Hertog van Bourbon, had hij in 1465, twee maanden na den slag van Montlhéri, verloren. In 1467 zijnen vader Philips den Goede opgevolgd zijnde, moest hij eerst de Luikenaars, die door Frankrijk werden opgezet, onderwerpen, maar liet kort daarop zijn oog vallen op de schoonste prinses van zijnen tijd, op genoemde Margaretha, de zuster van Eduard IV van Engeland, welke verbindtenis ook op staatkundigen grond voor beide landen zeer gewenscht was. Nu zijn bij dat huwelijk de prachtigste feesten gevierd te Brugge, ‘zoo als nog nergens vertoond was’, om de woorden van Barlandus (L. XVII. p. 244) te gebruiken. Eene duidelijke en uitvoerige beschrijving van de ten toon gespreide pracht is in dit H.S. opgeteekend.

Op den perkamenten omslag van dit H.S. staat te lezen: ‘L'entrée de Charles le Quint à Bruges et le mariage de Charles duc de Bourgong et les tournoys etc. etc. et grandeurs etc.’ Het eerstgenoemde stuk blijkt uit den band te zijn genomen, maar dit is slechts een betrekkelijk verlies, want de beschrijving van die intrede van Karel V van 1515 is in druk verschenen, naar alle waarschijnlijkheid in 1528, onder dezen titel: ‘La tryumphante et solemnelle Entrée faicte sur le nouvel et ioyeux advenement de treshault trespuissant et tres excellent prince Monsieur Charles prince des Hespaignes Archiduc daustrice duc de Bourgongne Conte de Flandres etc. En sa ville de Bruges lan mil V cens et XV le XVIII^e iour dapvril apres Pasques redigee en escript par maistre Remy du Puys son tres humble Iudiciaire et historiographe.’ Deze kleine foliant is tamelijk zeldzaam, en voor de geschiedenis der kunst niet onbelangrijk, want hij bevat de volledige beschrijving van de

[p. 36]

schilderijen en rijk versierde eerebogen, die door de Bruggenaren ter eere van hunnen vorst waren opgericht; de afbeeldingen ofschoon in ruwe houtsnede geven er eene duidelijke voorstelling van. Een exemplaar bezit de Boekerij van Thysius te Leiden.

Verder staat onder den uitgeschrapten naam van een vorigen bezitter op den omslag de naam van ‘B. van Straten’ te lezen; tegenwoordig behoort dit H.S. aan de familie van wijlen Mr. Joh. Enschedé te Haarlem.

Het overige gedeelte van dit papieren H.S. bestaat uit 54 bladen klein folio, die blijkens het schrift in de 15^e eeuw zijn geschreven, door dezelfde hand, met roode opschriften bij elk hoofdstuk en met afwisselend roode en blaauwe hoofdletters bij de onderafdeelingen. Slechts het eerste blad schijnt in de 16^e eeuw, zoo als het mij voorkomt, overgeschreven te zijn naar het wellicht toen reeds onleesbaar gewordene.

Op die eerste bladzijde staat nu:

año 1468
‘De blyde Incompste van Vrauw Margriete van Ijorck trauwende met hertoche Carel van Bourgondien grave van Vlaendren met de bruijloftspelen ende Tournoijen binnen de stadt van Brugghe.’
Op het laatste blad lezen wij:
‘Margriete van Jorc Chaerle
derde wijf, was
Juuli drie te Brugghe
vruechd harde stijf was.’

en iets lager: ‘Explicit A. Roovere 1468.’

Wij hebben dus voor ons de beschrijving van de plechtige intrede van Margaretha van Yorck te Brugge en van het groote tournooi bij dat huwelijk gehouden, zoo als

[p. 37]

zij uit de pen is gevloeid van A. de Roovere, die destijds wapenkoning was aan het hof van Karel den Stoute, en door zijne uitvoerige mededeelingen omtrent die feesten eene uitmuntende bijdrage heeft geleverd tot de geschiedenis van zeden en gewoonten, vooral van spel en kleeding van die dagen. Anthonis de Roovere, ook als dichter bekend, zie Willems, Belg. Mus. IX. bl. 187, X. bl. 45, was in 1465 gepensioneerd door Brugge en moest dus de officiëele beschrijver zijn van deze feesten.

De buitengewone pracht door het Bourgondische hof en door de edelen en kooplieden ten toon gespreid schijnt aanleiding geweest te zijn, dat juist van deze feesten meer dan ééne uitgewerkte beschrijving tot ons is gekomen.

Vooreerst die van Olivier de la Marche in het 4^e Chapitre zijner Mémoires (pag. 520. ed. Louv. 1645. 4^o.) opgenomen als brief, aan Gilles du Mas, maistre d'hostel de Monsieur le duc de Bretaigne geschreven, ‘pour ce qu'en celle haute et triumphale maison, ou vous estes en estat, pour avoir charge de conduire les grandes festes et recueillottes des princes et princesses, quand elles surviendront - j'ai receuilli grossement et selon mon lour entendement, ce que j'ai veu en ceste dicte feste, pour le vous envoyer.’ Dat de beschrijving haarfijn uitgesponnen is, kan men lichtelijk nagaan, daar er 70 bladzijden mede gevuld worden; de uitvoerige opgaaf van de stof en kleur der kleederen van de ridders, bij de lang gerekte steekspelen, en de bijzonderheden omtrent de entremets bij de maaltijden na die tournooien zijn, hoe langdradig, toch een merkwaardige bron voor de geschiedenis der zeden en gebruiken van die dagen.

Minder uitvoerig is de beschrijving van Jo. Nikolaas

[p. 38]

Despars in zijne Cronijcke van den Lande ende Graefscepe van Vlaenderen, (Dl. IV, bl. 22-35 van de uitgaaf van J. de Jonghe); daarentegen heeft deze de plechtigheden van de intrede van Margaretha en vooral de versierselen der Bruggenaren tot in de kleinste bijzonderheden opgeteekend.

Een derde, doch korter verhaal van dezelfde feesten en spelen is naar het H.S. uit de bibliotheek van van Hulthem medegedeeld door den Heer de Ram, in de Compte-Rendu des Séances de la Commission Royale d'histoire, tom. V. p.168-174. Dit Latijnsche stuk heeft tot titel: ‘De nupciis Karoli ducis Burgundie et Margarete de Yorck, Sororis Edwardi, illius nominis quarti, regis Angliae.’

Het is met behulp van deze bronnen, dat O. de le Pierre in het tijdschrift Trésor National, 2^e Série, Brux. 1844. Livr. 10 et 11, een opstel gaf getiteld: ‘le Mariage de la princesse Marguerite d'Yorck avec Charles le Téméraire.’

Doch keeren wij naar de beschrijving van de Roovere terug, die nog niet in druk is verschenen. Ik heb dit H.S. met bovengenoemde verhalen vergeleken, en heb bemerkt, dat er in vele kleinigheden verschil bestaat; maar dat over 't geheel geen nieuw licht verspreid wordt over de reeds zoo goed bekende feesten. Hieruit volgt evenwel niet, dat de uitgaaf van deze beschrijving overbodig zou zijn; integendeel zou ik daarop zeer aandringen, daar het mij voorkomt, dat deze wapenkoning even goed mag gehoord worden als Olivier de la Marche, wiens ‘lour entendement’ tegen hem pleit. Voor de spelling der eigennamen en voor de taal bevat dit H.S. nog verschillende lezingen, die aandacht verdienen.

Terwijl Olivier de la Marche zeer lang stil staat bij

[p. 39]

de aardigheden en verrassingen van de vertooningen tusschen de banketten, en de Fransche liedjes bewaard heeft, is de Roovere uitvoeriger in de toepasselijke tafreelen door de neeringen der Bruggenaren getimmerd en geschilderd op den weg van de Kruispoort naar het Hof, waar de stoet langs trok op den dag der plechtige Intrede; zoo vult hij b.V. de la Marche geheel aan, als deze slechts deux van die vertooningen noemt, al staat er ook dix te lezen.

Deze tafreelen zijn nu, wel is waar, ook door Despars beschreven, maar veel beknopter, terwijl wij bij hem niets vinden van de schitterende kleeding der vreemde kooplieden, die in grooten getale en buitengewone pracht in den stoet medegingen. Kortom, deze beschrijving van den ooggetuige levert vele bijzonderheden ter aanvulling van de reeds bekenden, en bevat vele bijdragen tot eene nauwkeuriger kennis der zeden en gewoonten van die jaren, vooral met betrekking tot handel en nijverheid, spel en maatschappelijk verkeer.

Eene behoorlijke vergelijking van de Latijnsche en Fransche beschrijving met die van Despars en van de Roovere kan ik met nadruk aanbevelen aan ieder, die met de taal der Nederlanders uit die dagen behoorlijk vertrouwd is.

Men zou de vraag kunnen opwerpen, hoe of dit Handschrift te Haarlem is gekomen; en van zelf doet zich een gissing voor: dat namelijk de requestmeester Philips Wielandt en de procureur-generaal bij den Grooten Raad van Mechelen, J. Roussel, door den Graaf in 1501 naar Haarlem gezonden om de stedelijke financiën te regelen, dit boek zouden hebben medegebracht. Men zie de bij-

[p. 40]

drage over die zending door Prof. de Wal geleverd in de Handelingen van de Maatschappij voor 1856, bl. 76 vlg. Ik geloof evenwel, dat deze gissing wat gewaagd is, te meer daar het nu is gebleken, dat de beschrijving van den Intocht van 1515 vooraan in denzelfden band gebonden is geweest, en dat stuk kan bezwaarlijk in 1501 reeds naar Haarlem zijn gebracht.