Indische Letteren. Jaargang 19

[p. 156]

Kartini in het KITLV
Jaap Anten

‘Aan onzen lieven, goeden Engel! Hier heeft u voor het laatst het driebond bijeen. Het lot zal dra een blaadje afplukken van Uw klaverblad, maar in Uwe herinnering leve het voort zooals op dit portret drie blaadjes aan één steel, drie harten en hoofden in alles één!’

Heeft Kartini de doem van uithuwelijking die over haar en haar zusters hing ooit bondiger samengevat? Wie haar brieven doorleest, zal deze zinnen tevergeefs zoeken. Ze staan achterop een foto, gedateerd 20 januari 1902, waarop behalve Kartini haar zusters Roekmini en Kardinah staan. Deze laatste was het blaadje dat door het lot zou worden afgeplukt. Dat ze inderdaad in alles één waren, blijkt niet alleen uit Kartini's in vlekkeloos Nederlands geschreven brieven, maar tevens uit die van haar zusters. De brieven zijn met een veertigtal foto's in 1986 geschonken aan het KITLV door J.H. Abendanon, een kleinzoon van de ‘lieve goeden Engel’ - Rosa Abendanon-Mandri. De foto's zijn alleen al uniek omdat er buiten deze collectie nauwelijks originele afbeeldingen van Kartini en de haren bekend zijn. Mede doordat veel foto's met de brieven werden meegestuurd en doordat de mededelingen achterop tevens een soort briefjes zijn, dienen ook de brieven en foto's voort te leven als ‘in alles één’.

Kartini zou niet ontevreden zijn geweest met de huidige bestemming van deze collectie. Zelf wist zij het KITLV heel goed te vinden. Enkele jaren geleden werd ontdekt dat zij - veiligheidshalve onder haar vaders naam R.M.A.A. Sosroningrat - in 1899 het artikel ‘Het huwelijk van de Kodja's’ heeft gepubliceerd in de Bijdragen tot de Taal-, Land en Volkenkunde.¹ Deze Bijdragen van het KITLV bestaan, zoals bekend, nog steeds en zij is behalve de eerste, nog steeds de jongste vrouwelijke auteur hierin.

De collectie Abendanon bevat nog andere archivalia over haar, waaronder veel van het Kartinifonds. Een doelstelling achter de publicatie van Door Duisternis tot Licht was om de baten te gebruiken voor ‘het oprichten van een fonds, waaruit op Java een school voor Inlandsche meisjes zal worden gesticht te noemen naar R.A. Kartini.’² Deze Kar-

1 G.J. Knaap, ‘One hundred fifty volumes of Bijdragen’. In: H.A. Poeze, 150 volumes of Bijdragen. Leiden, 1994, p. 637-652 en in Maarten Kuitenbrouwer, Tussen oriëntalisme en wetenschap. Leiden 2001, p. 96.

2 F.G.P. Jaquet, Kartini, Brieven aan mevrouw R.M. Abendanon-Mandri en haar echtgenoot met andere documenten. Leiden 1987, p. IX.

[p. 157]

tinischool werd in 1913 te Semarang geopend en zou niet de enige blijven.

De Abendanons waren zeker niet de enige correspondenten van de zusters. Belangwekkend in dit opzicht is de zich eveneens in het KITLV bevindende collectie van de familie De Booy, met name de brieven aan H. de Booy, adjudant van gouverneur-generaal Rooseboom, en aan zijn echtgenote Hilda de Booy-Boissevain. Hieraan dit heeft Rob Nieuwenhuys een brief toegevoegd met intrigerende dagboekfragmenten:³ ‘2.12.1913. Lezing Hilda over Kartini. Van Heutsz sprak een woord vooraf, wel goed... 25.6.1917. Vandaag Generaal Van Heutsz... in de tram ontmoet... hij zegt dat veel vroeger zelfbestuur etc. moest gegeven zijn...’ Wat zal Van Heutsz over Kartini gezegd hebben? Al zal het antwoord hierop buiten deze collectie gevonden moeten worden, het zou de moeite waard zijn om het eens na te gaan.

Maar het wordt tijd dat het woord plaats maakt voor het beeld.

Jaap Anten is werkzaam bij de afdeling Archief & Beeld bij het KITLV.

3 Brief gedateerd 1 november 1965 van H.Th. de Booy, zoon van H. de Booy, aan Rob Nieuwenhuys met aantekeningen uit het dagboek van zijn vader. KITLV H 897 nr 20.

[p. 158]

Fotograaf Charls & Co. / Batavia-Semarang
Kartini, Kardinah en Roekmini, vermoedelijk te Semarang. 20/01/02 daglichtgelatinezilverdruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15467
Achterzijde in handschrift van Kartini: ‘Aan onzen lieven, goeden Engel! Hier heeft u voor het laatst het driebond bijeen. Het lot zal dra een blaadje afplukken van Uw klaverblad, maar in Uwe herinnering leve het voort zooals op dit portret drie blaadjes aan één steel, drie harten en hoofden in alles één!’

[p. 159]

[fotograaf onbekend]
Huwelijksfoto van mr Jacques Henri Abendanon en Rosa Manuela Mandri in Nederland. 1883
albuminedruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15502

[p. 160]

[fotograaf onbekend]
De kust bij Djapara, ook wel Klein Scheveningen genoemd. Circa 1910
Achterzijde in handschrift van Soematri: ‘Een plekje aan 't strand, waar wij dikwijls gezeten hebben, Kartini's lievelingsplekje.’
albuminedruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15490

[p. 161]

[fotograaf onbekend]
Soematri, Roekmini, Kartinah op Midden-Java. 02/01/1910
Achterzijde in handschrift Soematri: ‘Met veel liefs van de aanzittenden!’
daglichtgelatinezilverdruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15482

[p. 162]

Fotograaf (vermoedelijk) Tee Han Sioe / Rembang
Kartini met haar echtgenoot Raden Adipati Djojoadiningrat, regent van Rembang. 17/12/1903
ontwikkelgelatinezilverdruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15469

[p. 163]

[fotograaf onbekend]
Kartini, Raden Adipati Djojoadiningrat (regent van Rembang), Soematri, Roekmini en Kartinah te Rembang. 21/11/1903

[p. 164]

Achterzijde handschrift van Kartini: ‘Met innigen dank voor Uw beider liefde en vriendschap. Djojoadhiningrat en zijn vrouwtje Kartini.’
daglichtgelatinezilverdruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 15472

[p. 165]

Soematri en haar echtgenoot Achmad Sostrohadikoesoemo, vermoedelijk te Semarang. 1911
Ook als dit jaartal er niet bij zou staan, zou deze foto niet veel eerder kunnen zijn gemaakt. Aan de voorzijde zit Soematri met een tijdschrift in de hand naast haar echtgenoot Achmad Sostrohadikoesoemo. Hun handen raken elkaar. Beiden zijn duidelijk gelijkwaardig. Kartini's strijd was niet tevergeefs geweest.

[p. 166]

Mr. J.H. Abendanon, van 1900-1905 directeur van het departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid te Batavia. Circa 1903
daglichtgelatinezilverdruk; afdeling Archief & Beeld KITLV fotonr. 34600