Indische Letteren. Jaargang 16

[p. 58]

Ik breng de ring terug die u behoort
In memoriam Frits van den Bosch (1922-2001)
Joop van den Berg

Vorig najaar vroeg Frits van den Bosch mij of ik op mijn antiquarische zoektochten eens wilde uitkijken naar Krokodillenstad van Hein Buitenweg, een verzameling foto's van de havenstad Soerabaia, voor hem de stad van zijn jeugd. ‘Koop het dan maar meteen’, zei hij, ‘want ik wil het dolgraag hebben.’ ‘Maar dat boekje is toch een beetje een fotografisch rommeltje’, wierp ik hem tegen. Frits antwoordde niet en lachte wat verholen achter zijn brillenglazen. Ik zag hem denken: ‘Wat jij een rommeltje noemt is zo aan mij besteed!’, en plotseling dacht ik hem te begrijpen. Immers, het boekje in kwestie is een allegaartje van mislukte familiekiekjes, goedkope prentbriefkaarten en wat je noemt snapshots, maar het beeld van Soerabaia bruist van leven, van dat weliswaar oppervlakkige, maar altijd roerige leven van de kolonie.

Juist dat aspect fascineerde hem zo, begreep ik later. Hij was niet voor niets een groot liefhebber en kenner van krontjong en stamboel, die zo verketterde vormen van Indisch volksvermaak. In Indische Letteren van maart 1994 valt onder de titel ‘Kosmopolitisch spektakel’ te lezen wat hij allemaal verscholen zag liggen onder dat vaak banale spektakel.

Onlangs vond ik het boekje van Buitenweg, maar hij zal het niet meer inkijken, want medio mei overleed Frits na een lang ziekbed. Ik had mij bij voorbaat al zo verheugd op zijn snedige commentaar uit de losse pols bij de verzameling foto's van die blanke, bruine en halfbruine mensen in hun witgekalkte huizen.

Aan dat specifieke aspect van het Indische leven leek hij verkleefd. Hij was in mijn ogen een van de weinige volbloed Nederlanders die in hun jeugd met volle overgave hebben genoten van de tropische omgeving. Hij moet eraan verslaafd zijn geweest, denk ik, en rondgekeken hebben alsof zijn leven er vanaf hing, zo 's middags slenterend langs de kalikant en rondkijkend in de gangs van de boengs.

Later, in Nederland teruggekeerd, wilde hij alles wat hij toen heeft ‘gezien’ in verhalen gestalte geven, zonder één woord te liegen. Vandaar dat hij zo weinig heeft gepubliceerd. Aan zijn bekendste verhaal ‘Het regenhuis’, waar Rob Nieuwenhuys in De Spiegel maar liefst een hele

[p. 59]

pagina aan wijdt, heeft hij jaren geschreven om heel secuur die gevoelens op te roepen die het weerzien met het oude huis teweegbrachten.

Frits had een zwak voor die Indonesiërs die zich destijds op een of andere manier toch verbonden voelden met de koloniale heersende klasse. In de bundel In een plooi van de tijd schetst hij onder de noemer ‘Nostalgie’ drie wondermooie portretjes van die groep, die op een zeker moment door de geschiedenis is ingehaald. Door zijn keuzes maakt Frits van den Bosch, die eens schreef: ‘Holland kan ik negeren, Indonesia niet’, aanspraak op een bijzondere plaats binnen de Indische letteren.

Zijn verhalenbundels (drie verschenen en één postuum nog op komst) zie ik een beetje als een geschenk aan Ibu Indonesia (om wat terug te doen), net als in een door hem vaak geciteerd kwatrijntje uit een stamboelvoorstelling:

Hier is de ring die u behoort
ik vond hem, breng hem, breng hem u hier.

(Inilah tjintjin engkau jang punja
Sudah kupungut, bawa kemari.)