Indische Letteren. Jaargang 2

[p. 75]

De Millioenen uit Deli.
door Mr. J. Van den Brand.
Amsterdam, Höveker & Wormser.

Aangedikt door wat advertenties van koelie-leveranciers, vermeerderd met een afdruk van de ter Oostkust van Sumatra vigeerende koelie-ordonnantie, en met overtalrijke citaten in de kolommen, bereikt deze brochure van den Medanschen rechtsgeleerde een dikte van 80 bladzijden.

In het nummer van Zaterdag 26 November 1902 ‘wijdt’ de Deli Courant daaraan voorloopig vijf en een halve kolom druks, geschreven in den echten Deli-Courant-stijl, m.a.w. als men dat artikel door heeft gelezen, vraagt men zich af: ‘Keurt de Redacteur die brochure nu af of goed?’

Ik ken den stijl van de Deli Courant en ik geloof dat de Redacteur van dat blad, trachtende geit en kool te sparen, voorzichtigjes afkeurt, heel voorzichtigjes om niemand boos te maken. Maar het leven is te kort om zoo om de kantjes heen te draaien; het leven is te kort om er zich mee op te houden of iemand boos wordt of niet en ik zeg dus als mijn oordeel: De millioenen uit Deli, geschreven door Mr. J. Van den Brand, is een door en door oneerlijk gesteld, tendenzieus schotschrift.

Nu weet men tenminste ongeveer hoe ik er over denk.

Ik zal deze stellingen toelichten, en begin met de eerste: ‘Door en door oneerlijk gesteld.’

De schrijver richt zich met de opsomming van een aantal feiten tot de menschen in Nederland, die geen flauw besef hebben van de toestanden in Indië en in Deli en die derhalve de waarde van die feiten niet kunnen beoordeelen. Ik neem a priori aan dat al die verhalen van koelie-mishandeling wáár zijn - de schr. noemt circa nergens namen, noch geeft de geringste aanduiding - maar het is oneerlijk om te zeggen: die dingen gebeuren onder de koelie-ordonnantie, ergo zijn zij er het gevolg van.

Laat ik de oneerlijkheid der voorstelling toelichten met een beeld. Indien iemand aan de Javaansche Hoofden eene brochure richtte, waarin hij een aantal schandalen, in Nederlandsche fabrieken gebeurd, aan elkander reeg en daaruit de conclusie trok dat vrije arbeid in Nederland streed tegen de ‘Ordinantiën Gods’, zou dat niet onjuist zijn en eene scheve voorstelling? Zou het oneerlijk zijn of niet, indien hij aan die Javaansche Hoofden de overtuiging zocht bij te brengen dat al de Nederlandsche fabrikanten met elkaar een stelletje ruffians waren, die er hun werk van maakten om fabrieksmeisjes te verkrachten of af te ranselen dan wel ze door al te lage loonen tot prostitutie te drijven? Mij dunkt toch van ja! En dit doet toch de Heer Van den Brand.

Hij vertelt een geval van een assistent die een jonge Javaansche vrouw welke hem niet ter wille was, liet vastbinden, terwijl hij hare geslachtsdeelen met spaansche peper deed inwrijven. ‘Afgrijselijk!’ zegt de Nederlander die dit leest, ‘welke beesten kweekt toch die koelie-ordonnantie.’

[p. 76]

Ook ik, ook ieder mensch met een rechtschapen gemoed zegt: afgrijse1ijk. Maar wij die in Indië zijn, weten dat zulke afschuwelijke misdaden volstrekt niet het gevolg zijn van de koelie-ordonnantie. En dit kan ik bij toeval bewijzen, aangezien ik weet dat voor eenigen tijd een officier hier te Weltevreden gevangen heeft gezeten voor een soortgelijk feit. Het is oneerlijk om de geslachtelijke afdwalingen van een ziek individu te werpen op de schouders van eene geheele categorie van menschen. Indien ik nu den militairen stand een klad trachtte aan te wrijven wegens de half krankzinnige daad van dien luitenant, dan zou ik even oneerlijk zijn als de schrijver van deze brochure, die de eenvoudige boertjes in Holland in den waan brengt alsof zulke dingen eerstens in Deli schering en inslag zijn, en tweedens alsof zij het noodzakelijk gevolg zijn van het daar vigeerend arbeidsstelsel. Niets is minder waar! Op Java en overal elders, waar geene koelie-ordonnantie is, komen vooral niet minder koelie mishandelingen voor dan ter Oostkust van Sumatra.

Als een soort van Delische Bas Veth, minus het bijtende talent van dezen, maar met ruim zoo veel onrechtvaardigheid, heeft de Heer Van den Brand zich beijverd om alleen schaduw te laten zien. Hij wijdt eenige bladzijden aan de beschrijving van een ellendig slecht hospitaal (pag. 31/85) op een kleine onderneming, maar hij zwijgt met groote zorgvuldigheid over de uitmuntende hospitalen der grootere maatschappijen, der Deli-Maatschappij, der Senembah, der Arendsburg, der A.D. Cie, der Deli-Batavia Maatschappij, etc. Wat zegt Gij van iemand die het goede van een land, 95 pCt. stijf negeert, en staat te hameren op de 5 pCt. die verkeerd zijn; staat te hameren tegenover vreemden die heelemaal niets afweten van die 95 pCt.? Ik vind dat oneerlijk. De Heer Van den Brand weet beter, anders zou ik het slechts dom hebben gevonden. De Heer Van den Brand zwijgt voorts met inspanning van het Immigrantenasyl, waar gebrekkige en afgewerkte koelies een rustigen ouden dag vinden, en waar het werkelijk idyllisch is. Niet alle koelies vinden daar rust na den arbeid, er gaan er ongetwijfeld ook wel dood, maar niet meer dan in eene Europeesche groote stad. De laatste statistieken van de sterfte zijn volstrekt niet ongunstig; de Heer Van den Brand verzwijgt die statistieken.

Indien de Heer Van den Brand zou willen antwoorden op dit artikel - zwijgen is gemakkelijker en op advocaterijen antwoord i k niet - dan zal ik hem nog wel verdere oneerlijkheden in zijne voorstelling onder zijn godvruchtigen neus wrijven. Thans, want mijne ruimte is beperkt, ga ik over tot de tendenz.

De Heer Van den Brand wil poseeren als een soort van Delische Harriet Beecher Stowe.

Daarom prijkt zijne brochure van buiten, erg Negerhut-achtig, met eene annonce van den Heer S.: ‘Weggeloopen een Javaan, genaamd Kasan, met een vrouw en twee kleine kinderen. Ouderdom zoo en zoo; merkbare teekenen zoo en zoo, etc.’

De bedoeling is allerduidelijkst. De oude juffrouwen in Nederland, onder wie de schr. zijn publiek zocht, de oude juffrouwen van beiderlei geslacht zien in hunne verbeelding den knappen George Harris, met zijne vrouw Eliza en den kleinen Harry, strompelende over de ijsschotsen van - in dit geval de

[p. 77]

Wampoa-rivier -, precies als in de Negerhut, terwijl een ontmenschte koeliemakelaar met groote honden als slaven-jager fungeert.

IJselijk aandoenlijk, maar zoo is het toch niet. De Javaan Kasan en diens vrouw hebben voorschot genoten van den ondernemer met wien zij een contract hebben aangegaan, geheel vrijwillig, om daar te werken. Die ondernemer heeft ook hun reisgeld voor hen betaald, en nu zij eenmaal op de onderneming zijn, bevalt het hun niet om te werken.

Die ondernemer moet eene woning voor hen hebben, een dokter salarieeren, een hospitaal en geneesmiddelen in orde houden. Hij van zijn kant heeft verplichtingen waaraan de wet hem houdt, maar volgens den philantropischen heer Van den Brand heeft de andere partij alleen rechten, vooral het dierbare recht om zich door de vlucht aan de bepalingen van het contract te onttrekken.

‘Och die arme menschen’, zegt de schrijver verteederd. ‘Kijk toch eens aan, hoe slecht moeten zij het toch wel hebben. Ze gaan liever de gevangenis in, om te ontkomen aan het lijden op de onderneming.’

Ze gaan de gevangenis in - een zeer klein percentage toch altijd maar, een fatsoenlijke koelie doet dat niet - omdat zij in de gevangenis den kost krijgen zonder er voor te werken, ten minste niet meer dan waarin zij lust hebben, en op de onderneming voort moeten, zooals de Europeesche werkman op het karrewei óók voort moet.

- O, wacht eens even, de Heer Van den Brand zal mij wel eventjes onbevoegd willen verklaren, omdat ik journalist ben. Maar dat is mis, want ik heb twee-en-een-half jaar gearbeid bij de Koninklijke Petroleum Maatschappij te Penkalan Berandan, waar duizenden koelies werkten, en waar ik er dagelijks van hoorde en zag, allicht veel meer dan hij. -

Behalve dan die Negerhut-advertentie van Kasan, heeft de schr. zijne toch anders te dunne brochure doorschoten met advertenties van koelieleveranciers. Hier komt weer een klein oneerlijkheids-duiveltje om den hoek kijken. De Heer Van den Brand vindt goed om koelie-makelaar ongeveer gelijk te stellen met slavendrijver en plaatst dan ook verscheidene van die ontmenschte beulen behoorlijk op de kaak.

Maar, terwijl hij dus de Heeren Lefebre, Levie, Kuyp etc. aan den haat van edeldenkende zielen prijs geeft, waarom plaatst hij enkel de advertentie van het koelie-kantoor Sas te Soerabaia met weglating van den Medanschen Agent van dat kantoor, den Heer M. Van Yzeren. Is het omdat deze heer zijn particuliere vriend is? Neen, hoort eens, als de koelie-makelaars geslacht moeten worden door dezen modernen Elia zonder practijk, dan allemaal naar de beek Kedron, dan allemaal het hoogepriesterlijk mes door hun gorgel gehaald.

Laat ik den armen luidjes even te voren gerust stellen. Zeker, de stijl hunner advertentiën is betreurenswaardig en het getuigt van even betreurenswaardig gebrek aan kieschheid om tegelijk vee te koop aan te bieden en zich aan te bevelen als tusschenpersoon voor de levering van inlandsch werkvolk. Maar schande steekt in dat laatste niet. Dat zijn maar praatjes van Mr. Van den Brand. Twintig Javanen zijn op Java waar zij geen werk en geen eten hebben en op Deli zijn twintig werklui noodig. De koelie-agent brengt werkgever en

[p. 78]

werknemer bij elkaar en verleent voor den overvoer der werkkrachten zijne bemiddeling. Dat is het essentieele van de zaak, en wie hierin schande ziet is gek. Indien de koelie-makelaar een eerlijk man is, zijn beroep is het zeker.

‘Ja maar,’ zegt Mr. Van den Brand, ‘de koelie-ordonnantie strijdt tegen de Ordinantiën Gods...’

Ik weet het wel, ik wéét het wel, men moet den schrijver en zijn werk afgescheiden houden. Maar in dit geval is dat toch al bizonder moeielijk. De Heer Mr. J. Van den Brand, advocaat bij den Raad van Justitie te Semarang, permanent met verlof in Deli, en de Ordinantiën Gods!.. Laat ik eens even uitlachen.

Deze turn in het zieleleven van den Heer Mr. J. Van den Brand is mij niet geheel en al vreemd. Onder een goed glas bier wilde deze advocaat wel eens uit den hoek komen met de betuiging ‘dat hij een Calvinist was’, eene verklaring die onder de vroolijke Zechbrüder altijd een daverend gelach deed opgaan. Werd het wat later op den avond, dan begon de Heer Van den Brand het te hebben over de Praedestinatie, een zeker teeken dat het bier diende vervangen te worden door een brandy kring. Ik zelf ben nooit zoo laat opgebleven tot we aan de Ordinantiën Gods toekwamen, daar ik den volgenden dag tijdig aan het werk moest.

Zoo'n kleine Kuyperiaan, zoo'n slimmert met zijn Ordinantiën Gods! Hij eischt al op bladz. 14 ‘De Eere Gods en het wegnemen van den gruwel...’

‘Men viert in Deli den Dag des Heeren niet’, kermt hij. Ook de Hemelvaartsdag en het feest der geboorte van den Christus gaan onopgemerkt voorbij... allemaal de schuld van de koelie-ordonnantie.

‘Men is vroolijk in Deli,’ jammert Mr. Van den Brand voorts, ‘men drinkt dagelijks Champagne’ - dat is eene rhetorische figuur; hij bedoelt: men knobelt potjes bier uit - ‘men is onbekommerd voor den dag van morgen. En niemand denkt aan het uur van den dood.’

Och Heer, och Heer, die nare koelie-ordonnantie. ‘Het kan geen kwaad een beetje vroomheid,’ mag zoo de een of andere schrijver met veel vrijen tijd denken, ‘op het oogenblik is er vraag naar het artikel in Holland. Beschuldigt men mij van huichelarij, dan zeg ik dat ik dergelijke aanfluitingen veracht.’...

Weet ge wat jammer is? Dat Meneer Van den Brand, die meepraat over de Ordinantiën Gods, gezegd Ordinantiën lang zoo goed niet kent als zijn corpus juris.

Ziehier het schoonste voorbeeld van eene werkovereenkomst, dat ik vond, in... Genesis. Daar diende (Gen. 30, vs. 15/29) Jacob bij Laban zeven jaren om Lea de dochter, en nog eens zeven jaren om Rachel ‘en die waren in zijne oogen als eenige dagen, omdat hij haar liefhad.’ Zelfs vind ik daar het prototype van de bedriegerij met ringgits en dollars, waarover in Deli altijd zooveel te doen is. Want Jacob kreeg in plaats van de hem beloofde Rachel, (de ringgit), eerst Lea, eene jonge juffrouw die veel lager in koers genoteerd stond. Een Straits-dollar met zeere ogen!

En ik vind in den Bijbel geen woord om die bedriegerij met muntspeciën af te keuren!

[p. 79]

De Heeren moesten niet altijd zo met God schermen, vind ik. Laat de Heer Van den Brand daarmee wachten tot hij voor zijn kiezers staat. Daar kan hij in Gouda of een dergelijke negerij zooveel onzin vertellen als hij wil, hier ontmoet dat gehuichel slechts walging.

In die brochure wordt, met geen ander blijkbaar doel dan om het getal bladzijden aan te dikken, gewezen op eenige vette Residents-vendutiën. Dat is zeker een misbruik, maar het hangt niet samen met de koelie-ordonnantie, daar de grootste koopers op zulke vendutiën meestal Inlandsche hoofden en Chineesche officieren zijn.

Voorts wordt er bij de haren bijgesleept eene kwestie van een Chinees, die beschuldigd werd van het verduisteren van armbanden, en die door den controleur van Bindjeij, den Heer H.E. Muller, al te cavalierlijk in de gevangenis was gestopt. Vrage, wat heeft dit beweerde machtsmisbruik van dezen ambtenaar te maken met de koelie-ordonnantie?

Indien men mij vraagt of alles in Deli botertje tot den boôm is, dan zeg ik volmondig en hartgrondig Neen! Feiten als die welke Mr. Van den Brand meedeelt, zijn daar gebeurd en het ware goed indien men maatregelen nam waardoor zulke dingen in het vervolg tot de onmogelijkheden behoorden. Men passe dus de koelie-ordonnantie strenger toe, men wijzige er enkele dingen in. B.v.b. diende, nu de dollar zoo laag staat, het loon geregeld te worden, en moest met name aan vrouwen een hooger loon worden gegeven.

Indien op misstanden met ernst en bezadigdheid ware gewezen, dan had eene dergelijke brochure als die van Mr. Van den Brand nut kunnen stichten; het geschetter met de Ordinantiën Gods is alleen geschikt voor Tweede Kamergebruik.

Een vrije werkman met een te laag loon is een even beroerd gezicht als een contract-koelie dito dito. Den een houdt de honger vast, den ander de Wet; dat is oud lood om oud ijzer. Maar de goede Javaansche koelie verdient in Deli voldoende voor zijne behoefte en de slechte werkman legt ook daar achter de hand. Zoo is het overal, koelie-ordonnantie of niet.

En zoo er in een nieuw land als Deli fouten, verkeerdheden en misdrijven voorkomen, men straffe die met de volle gestrengheid der wet, zij zijn de fouten van individuën en deze eenlingen moeten getroffen worden. Maar het gaat niet aan een stelsel af te keuren dat logisch, gezond en in hoofdzaak volmaakt billijk is, alleen omdat de een of andere nagemaakte dweepei goed vindt er de Israelieten of de Edomiten of de Philistijnen bij te halen, jeremieert omdat de Hemelvaartsdag niet gevierd wordt, en het Oude Testament wil doen dienen als economisch richtsnoer voor menschen van den tegenwoordigen tijd.

Men is eigenlijk veel te goed als men op zulke wartaal nog antwoordt.

K.W.