De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 4

Zelfverwijt
door S.W. Saile.

Jaren en jaren is 't geleden: lange jaren van geluk en van zorg; en toch, als in stille mijmeroogenblikken ik weer vóór me zie dat vriendelijk-zacht gezichtje, met de groote droomoogen erin, dan is 't me, of 't eerst gisteren was, dat 't gebeurde - 't vreeselijke, dat ik me verwijten zal, heel mijn langen leven door.

Ik voel het nòg, dat vlammend, verterend schuldgevoel en 'k zal het blìjven voelen, altijd dóór - tot de laatste adem mij wordt ontnomen.

We waren met ons beidjes, Bertie en ik, met drie jaar verschil in leeftijd; maar o, wat waren we anders, naar lichaam en geest, en juist omdat ik geestelijk hooger stond dan hij, is alles zoo geloopen.

Ik, een echt ondeugende, rakkerachtige jongen, overal ‘haantje de voorste’, met groote voorliefde voor alle waaghalzerij, vormde de grootste tegenstelling met mijn zacht, meegaand broertje, vol behoefte aan moreelen steun; - wellicht juist daardoor dat hij me in alles afgodisch vereerde; - stille bewondering koesterende voor mijn daden en woorden, die, helaas, meestal verre van navolgenswaard waren.

‘Aap toch niet alles van me na!’ kon ik soms echt jongensachtig-onbarmhartig verwijten, en Bertie staarde me dan aan met die wonderlijke vocht-bruine oogen en diepe teleurstelling op heel zijn bedroefd gezichtje.

En 'k zie hem weer vóór me, zooals hij dikwijls staan kon; de handjes diep in de zakken, het hoofdje, met het goudglanzende, donkere haar, diep tot me overgebogen, om toch maar te volgen àl mijne bewegingen; in zijn groote oogen die stille glans van hooge vereering, van vast overtuigd geloof in mijn goed-zijn.

O, ware hem dat geloof maar ontnomen geworden, en bittere ontgoocheling daar desnoods voor in de plaats getreden; had hij 't maar begrepen, dat ik de laatst geschikte was, om goeden invloed uit te oefenen op eene zoo vatbare kinderziel, dan ware 't nooit, nooit gebeurd!

Ik óók koesterde voor hem een groote, warme liefde, maar toch was 't heel iets anders dan zijne aanhankelijkheid voor mij.

O, Bertie, als ik aan u denk, - aan u, die door mijn toedoen het leven vaarwel moest zeggen; - als ik u zoo helder en sprekend vóór me zie, als waart ge gisteren nog mèt me, - dan wordt alles, alles donker en somber in mijne ziel - dan verandert de dag in nacht en de zonneschijn in duisternis; dan verliest alles in mijne oogen zijn glans en gloed, zijne kleur en bezieling; dan is alom rouw en zieleleed.

En dan zie 'k 't weer gebeuren... alles... alles.... Wij allen, in een groepje, in een hoek der speelplaats; gij, de kleinste, uw handjes in de broekzakken, de in vuurroode kousen gestoken beentjes, schuin vooruit, leunend tegen den lagen, langen muur, die de speelplaats gescheiden houdt van de onderwijzerswoning.

‘Wie durft dáár afspringen?’ vraagt er plotseling één, overmoedig met den vinger op het lage muurtje wijzend.

Als altijd was ik de eerste die mijne stem verhief, en, bedreven in dergelijke kunststukken, stond ik in een oogwenk op den muur, door middel van een vlak daarnaast staanden, stevig getakten kastanjeboom.

‘Een... twee... en... drie...’ gilde ik, wild zwaaiend mijn stevig gespierde armen.

‘Bravo - bravo!’ juichten ze, toen ik vol triomf veilig den grond bereikt had; en anderen volgden, aangemoedigd door mijn welslagen, en telkens weer schalde het in hooge, schelle jongensstemmen: ‘Bravo... bravo... hoera...’

‘En jij, Bertie?’ vroeg er één, met een duwtje in diens rug; maar Bertie schudde enkel van neen, met groote, verschrikte oogen.

‘Hè! flauw!’ vonden er een paar met minachting.

‘Kom broer, toe, probeer het maar, wees nu niet laf. 'k Heb het immers óók gedaan,’ moedig ik dringend aan, niet vermoedend welke rampzalige woorden ik daar uitte, welke smartelijke gevolgen zij hebben zouden - ik, die vergat hoe teer en zwak en fijn mijn broertje, was. O, had ik maar even overwogen wat ik zei, even begrepen de groote overmacht die ik, de moreel sterkere, onbewust uitoefende, want 't was genoeg geweest, dat: ‘ik heb 't immers ook gedaan,’ voor het zwak weifelend kinderhart, dat in mij zag de verpersoonlijking van 't goede.

Even nog, met een vreesachtig blikje, meet hij den afstand van den muur tot den grond; dan, nog half weifelend, met iets vragends naar mij, klauteren de magere, roode beentjes naar boven in den boom, en, zonder omlaag te zien, stapt hij dapper op den muur, aller oogen hem volgend in half angstige spanning, en in mij is een vaag voorgevoel, dat 't eigenlijk te hoog voor hem is; tòch zwijg ik, bang voor het lachen van de anderen.

Maar een overweldigende, onverklaarbare angst, als een afschuwelijk, somber-grijnzend monster, doet me opeens zenuwachtig opspringen en gejaagd gillen, zonder den moed te hebben op te kijken:

‘Kom er af, broer, kom er toch gauw af.’

't Is te láát en onherroepelijk staat vóór mij het donkergrijnzend monster vol onheil, vol zelfverwijt ook.

Rauw, pijnlijk-schel heeft een gillende kreet geklonken door de zonnige zomerlucht... een bons, dreunend... Hoe het alles ging, ik weet het niet meer, alles warrelde en dreunde en bonsde door mijn hoofd, toen men mij thuisbracht, en ik eenzaam, vol wroeging, zat in onze verlatene speelkamer.

En 'k loop door huis als een misdadiger, een moordenaar, met schuldig gezicht en neergeslagen oogen; den adem in-

[p. 400]

houdend bij elk geluid, dat uit de ziekenkamer tot me doordringt.

Want Bertie is ziek, héél ziek, en dat alles is mijn schuld.

'k Was jong, maar toch niet zóó jong, om de zware schuld, die op mij rustte, niet te voelen, niet gebukt te gaan onder den ontzaglijken, verpletterenden ernst.

Mijn vader, in zijne verregaande smart haast onmeedoogenloos, spreekt woorden tot me van bitter verwijt, woorden, die, folterend, me door de ziele gaan, en me eerst volkomen, in onmetelijken omvang, mijne ellende doen beseffen.

En in mijn diepgetroffen kinderhart, dat veel fijner en dieper voelt dan iemand beseft, flitst de gedachte inééns, als een dolksteek zoo pijnlijk, aan de mogelijkheid van zijn dood... van het leven zonder hèm.

Met geen pennen is het te beschrijven, hoeveel ik leed en doorworstelde in die stille, bange, eenzame uren achter in den tuin of op de speelkamer, waar ik ronddoolde, als vergeten onder de groote zorg voor mijn klein broertje. 't Liefst ontweek ik ook mijn ouders, want 'k voelde me als onwaardig hunne liefde, wist, als bij ingeving, dat het hen pijn moest doen mij te zien, die de oorzaak was van alles.

't Waren eindelooze dagen van slingering tusschen hoop en vrees; maar op den zesden dag zag ik mijn ouders snikkend de kamer uitkomen, en toen wist ik, dat Bertie sterven zou.

Niemand zei het me, niemand sprak er van, maar ik begréép, en vol deemoed sloop ik naar mijne moeder.

‘Mag ik even bij hem, éven maar?’ En moeder sloot me liefdevol in de armen en nam me mee in de donkere, stille ziekenkamer.

Daar knielde ik neer voor 't bedje en smoorde mijn tranen in het dek.

Toen openden zich even, als met moeite, Bertie's zwakke oogjes.

‘Wim... lie... ve... Wim,’ fluisterde het teere stemmetje, met iets van de oude verrukking er nog in.

‘Broer... o broer,’ steunde ik, met een gevoel of er iets binnen in mij brak.

En toen kwam er een oogenblik zóó plechtig, zóó roerend, als ik er geen meer in mijn leven beleven zal; Bertie zocht moeders hand met zijn smal, wit pootje en sloeg toen helder zijn groote oogen tot haar op.

‘Moeke... niet boos op Wim zijn... Moeke... vader ook niet... want...’

Verder kwam hij niet, maar die eerste woorden van dat lieve, zachte smeekstemmetje, waar toch ook iets bevelends in lag, deden moeder zich over hem heen buigen, een warmen kus drukkend op het klamme, heete hoofdje.

O, dat plechtige, innig aandoenlijke oogenblik, waarop ik nog éénmaal voelde al de liefde, al de hooge vereering die mijn klein broertje in zijn jonge leventje mij had toegedragen.

Toen zocht hij mijn hand weer. ‘Wim,’ lispten de witte lipjes, en tevreden bleef hij liggen, terwijl ik de smalle vingertjes koud voelde worden in mijn hand en er een trek van grooten, stillen vrede kwam in het vriendelijk kindergezichtje.

Eindelijk, wonderkalm, boog moeder zich over me heen, en mij naar zich toetrekkend:

‘Hij is gestorven, Wim, gestorven....’

Nòg voel ik den schok, als een bliksemschicht; nòg voel ik de ontzetting, die me overstelpte, die me deed huiveren, deed trillen op mijn beenen; en buiten mezelf van schrik en smart, vluchtte ik op den zandhoop, achter in den tuin, waar we zoo gaarne samen speelden en stoeiden.

Welke gewaarwordingen en aandoeningen dáár mijne kinderziel hebben bestormd zal ik nimmer kunnen vertellen, nimmer kunnen vergeten.

En altijd weer als ik terugleef in die sombere dagen, de sombersten uit heel mijn leven, dan is 't me telkens weer of ik het leven onwaardig ben, het leven, waaruit mij dan alle licht, alle zonneschijn en geluk schijnt weggenomen.

Dan komt me weer voor den geest het liefelijk beeld van 't kleine, tengere jongetje in zijn blauw matrozenpakje, 't vriendelijk lachend gezichtje met de goudglanzende krulletjes, waar de zon zoo aardig door spelen kon, met zekere eerbiedige bewondering tot me opgeheven, de handjes diep in de broekzakken, een fijn, teer, aardig broekemanneke, zooals er in de wereld duizenden zijn en altijd zijn zullen, zulke reine, schuldelooze wezentjes, die herinneren aan 't onbevlekte blauw des hemels, aan den gouden zonneglans; maar voor mij zal géén van die allen gelijk zijn aan Bertie, mijn kleine, zachte broertje met zijn mooi, vriendelijk hartje.

En dan voel ik het weer, dat de zon nóóit meer zoo warm schijnen, de vogels nóóit meer zoo vroolijk zingen zullen voor één, die met zich draagt een zóó groot leed.