De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 4

Karakter der Javanen.

Bij de inlanders op Java bestaat sedert onheuglijke tijden een godsdienstige eerbied voor ‘Jan Compagnie’ en den chef ervan, den Prins van Oranje.^*)

Zij hebben geen begrip van Republikeinsche instellingen. Die, eerbied berust op achting en ondervinding van de goede trouw, waarmede de compagnie en het hoofd ervan alle tractaten, engagementen en beloften handhaafde.

De oude sultan van Djokjakarta, de stichter van het Rijk, die zoolang met de compagnie heeft oorlog gevoerd, zeide, in hoogen ouderdom stervende, tot al zijne kinderen, kleinkinderen en ontelbare bloedverwanten: ‘De Hollandsche compagnie is de eenige blanke Mogendheid, die de heiligheid van beloften en tractaten eerbiedigt.’

Dezelfde vorst, die een zeer gewoon mensch was, zeide eens tot den eersten Resident W.H. Van IJseldijk, die met hem in de uitgestrekte tuinen van den kraton van Djokja wandelde, nadat hij een stok in den grond had laten slaan: ‘Opperhoofd! die stok is gelijk aan de compagnie; vast en onwankelbaar staat die onder ons allen door goede trouw en nauwgezette nakoming van beloften. Als zij daarvan eens afgaat, en wankelt, is zij Java kwijt.’

De koning (koningin) is en blijft voor hen de chef van de compagnie; die eerbied bestaat nog en berust nog op hetzelfde vertrouwen.

Carlos.

*) Het gezag over deze rijke gewesten werd vroeger op naam van Prins Maurits, als koning van Holland, uitgeoefend, tot wien ook gezanten uit Sumatra in de legerplaats bij Grave zijn gekomen. Zelfs werden in de eerste jaren na de oprichting der Oost-Indische Compagnie de akten van aanstelling van de Gouverneurs-generaal door den Prins-Stadhouder goedgekeurd; doch na den Gouverneur-generaal Brouwer, die nog van zulk eene, door den Prins van Oranje goedgekeurde akte van aanstelling voorzien is geworden, tot aan den Gouverneur-generaal Mossel, dus gedurende ruim honderd en twintig jaren, zijn die commissiën niet meer door den Prins-Stadhouder geteekend geworden en bleven deze landen geheel buiten onmiddellijken invloed van het Huis van Oranje.
Eerst bij de verheffing van Willem IV tot Opper-Directeur en Gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië, welke plaats had op den 16en April 1749, verkreeg het Huis van Oranje weder eenig gezag op het O.I. Bewind en werden de benoemingen en instructiën voor de Gouverneurs- en Commissarissen-generaal weder door den Prins-Stadhouder geteekend en aan zijne goedkeuring onderworpen.