De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 4

In eere hersteld. Door Thérese van Arendsberg.

Op een mooien zomermiddag van het jaar 1898 zag men twee officieren langzaam op en neer wandelen voor de officieren-societeit van een onzer noordelijkste garnizoensplaatsen. Blijkbaar waren ze in een ernstig gesprek gewikkeld, want telkens stonden ze even stil en ten slotte scheen het zelfs eenigszins heftig toe te gaan; althans de stem van den oudste der beide heeren, die de uniform van kapitein droeg, klonk luid en driftig toen hij zeide:

‘Neen, Drummond, ik ben het niet met je eens, en ik noem je lichtgeloovigheid niet alleen onvoorzichtig en dwaas, maar ik vind ze zelfs zeer hard en liefdeloos. Of schijnt het jou loyaal toe en een man van eer waardig, om een arme weduwe, van wie je persoonlijk niet het minste weet, op het bloot vermoeden van eenige jongelui, in haar goeden naam te benadeelen? Ik heb jarenlang op intiemen voet verkeerd met mijn collega Verbrugge en ben zoodoende meer dan eens in aanraking gekomen met zijne vrouw, die steeds een zeer gunstigen indruk op mij maakte. Het is mij dus geheel onmogelijk om eenige waarde te hechten aan die kleinsteedsche lasterpraatjes, welke, volgens jou, over haar de ronde doen, en naar mijn inzien zijn wij als officieren verplicht, hare eer, welke ook die van onzen overleden wapenbroeder is, hoog te houden, zoolang wij geene zekerheid hebben, dat zij onze sympathie onwaardig is.’

‘Maar, kapitein, pardonneer me,’ antwoordde luitenant Drummond, ‘vindt u het dan zelf ook niet vreemd, dat eene jonge weduwe elken dag geregeld tusschen halfvier en vier uur de societeit passeert, terwijl men ook veel kans heeft haar 's avonds, om halftien of tien uur, op straat tegen te komen?’

‘Hoor eens, Drummond,’ hernam kapitein Helwig driftig, ‘of het vreemd is of niet, dat wil ik niet beoordeelen, maar dat er niets verkeerds achter steekt, daar zou ik met mijn leven borg voor durven blijven. In ieder geval, zooals de zaken nu staan, acht ik mij verplicht, ter wille van de nagedachtenis van mijn vriend, alles nauwkeurig te onderzoeken.’

En als luitenant Drummond zwijgt, vervolgt hij:

‘Het volle licht moet over hare handelingen opgaan, en het zal opgaan ook, dat verzeker ik je. Verbrugge heeft mij in onze jongelingsjaren menigen vriendschapsdienst bewezen, en ik zou mijzelf een lafaard noemen, zoo ik nu niet in de bres sprong voor zijne vrouw en kinderen. En van jou, Drummond, eisch ik, dat jij van jou kant ook doen zult wat je kunt, om zekerheid te erlangen.’

‘Daartoe ben ik volgaarne bereid, kapitein,’ gaf luitenant Drummond ietwat gemelijk ten antwoord, ‘en zoo het inderdaad mocht blijken dat ik ongelijk heb, en verkeerd werd ingelicht, dan verzeker ik u dat ik alles zal doen wat in mijn vermogen is, om mevrouw Verbrugge in hare eer te herstellen; doch vergeef me, dat ik het u zeg, ik voor mij ben nog volstrekt niet overtuigd dat u deze zaak niet veel te gunstig inziet.’

* _* *

Op hetzelfde oogenblik dat de beide heeren het bovenvermelde gesprek als geëindigd beschouwden, is de hoofdpersoon dier discussie, haastig doorloopend, in hare woning op de Breestraat aangekomen. Vlug snelt ze de trap op, en vraagt, terwijl ze zich haastig van hoed en mantel ontdoet, op gejaagden toon aan hare dienstbode, of de kinderen nog niet tehuis zijn. Op het ontkennend antwoord der oude getrouwe, neemt ze hare gewone plaats aan het venster in, en grijpt naar eenig verstelwerk, dat zich in hare werkmand bevindt.

‘Wat ziet u er vermoeid uit, mevrouw,’ voegt de binnentredende gedienstige haar thans toe. ‘Zal ik u even een glas melk halen?’

‘Ja Betje, heel graag,’ antwoordt mevrouw Verbrugge met zwakke stem; ‘er was heden zooveel werk op het kantoor, dat ik bang was dat ik niet voor vieren tehuis zou kunnen zijn, en je weet dat ik de kinderen graag zoo lang mogelijk onbekend wil laten met het feit, dat ik moet werken om in hun onderhoud te voorzien. De wereld is nu eenmaal zoo; als iedereen wist dat ik overdag boekhoudster ben, en 's avonds les geef, dan zouden de kinderen niet meer worden opgenomen in den kring, waarin zij bij hun geboorte werden geplaatst, en alzoo nu ook nog tehuis behooren. En dat zou me pijn doen om hunnentwille. Alleen kan het me soms zoo bezwaren hoe het gaan moet als zij ouder wordende 's avonds van zelf later zullen moeten opblijven. Zij krijgen dan natuurlijk meer huiswerk, en hoe kan ik hen dan alleen laten, zonder hunne achterdocht op te wekken?’

[p. 287]

Plotseling werden hare woorden afgebroken door het geluid van haastige voetstappen op de trap, en daarna een vroolijk geroep van: ‘Moeder, waar is u? Ik heb zulk goed nieuws, ik ben deze maand de eerste van mijn klasse geworden.’

‘Heerlijk, Karel,’ zegt mevrouw Verbrugge snel opstaande, en op hem toetredende, geeft ze haar flinken tienjarigen jongen een hartelijken kus. Maar dan in eens vraagt ze angstig bezorgd.

‘Waar is zus? die heb je toch niet vergeten in je blijdschap om mij je goed nieuws mede te deelen?’

‘Neen moeder,’ antwoordt Karel, ‘maar toen ik langs de meisjesschool kwam waren de lessen daar nog niet afgeloopen en ik vroeg toen aan juffrouw Biestraten, die juist in de gang liep, of zij Betsy soms mede wilde brengen, daar ik zoo naar huis verlangde.’

‘Hoe dapper van je om dat te durven vragen,’ zeide mevrouw Verbrugge. ‘En wat gaf die jonge dame je ten antwoord?’

‘Dat zij best begrijpen kon, dat ik met zulk nieuws het eerst naar u verlangde,’ stamelde Karel eenigszins blozend, ‘en verder dat zij heel gaarne Betsy iederen dag naar huis wil begeleiden, daar zij toch hief kort bij woont en sinds lang verlangde met u kennis te maken.’

Terwijl moeder en zoon nog wat doorpraten over zijne vorderingen, en over zijn verlangen om later naar de burgerschool te gaan, kwam kleine Betsy tehuis, verrukt over het vooruitzicht om voortaan, met een groot meisje, dat al in de zesde klasse zat, naar huis te mogen gaan. ‘O moes, het is zoo 'n lief meisje,’ snapte het kleine praatstertje; ‘verbeeld u, ik moest al dadelijk “Annie” zeggen in plaats van “Juffrouw”, en morgen komt zij u zelf vragen, of ik 's morgens ook met haar mee mag gaan. Haar Papa heeft ons Paatje gekend, zeide ze, maar dat is al heel lang geleden, op de Academie te Breda, geloof ik.’

‘Dat kan zeer goed waar zijn, mijn kind,’ zeide mevrouw Verbrugge; ‘mijnheer Biestraten is nu, meen ik, majoor, en je lieve vader zou dat ook weldra geweest zijn, indien hij in het leven had mogen blijven. O kinderen, het doet me altijd zoo aan, als ik over de tijdgenooten van je vader hoor spreken. Ware hij ons niet ontnomen, dan zoudt gij ook een groot huis met tuin bewonen, en je vacanties zouden dan ook zooveel prettiger zijn.’

‘Maar, moeder, dat is immers het minste’ gaf Karel opgewekt ten antwoord, terwijl hij haar een kus gaf, ‘dit huis is groot genoeg voor ons drietjes, we hebben prettige kennisjes, en als het vacantie is, zullen we den tijd ook wel doorkomen; we gaan dan dikwijls samen uit, hè Moes?’

‘Ik hoop het, mijn jongen,’ klonk het weifelende antwoord, want onwillekeurig kwam nu weder het schrikbeeld bij haar op, dat haar al zoo menigmaal verontrust had. Hoe toch zou ze dan hare betrekking kunnen waarnemen zonder dat de kinderen het bemerkten? Met Kerstmis en Paschen waren het slechts enkele dagen geweest; de heer Verweij gaf haar toen zoolang vrij en de avondlessen bij de familie Van Vloten vervielen van zelf, daar zij uit de stad gingen, maar nu - vijf volle weken! Zoolang zou ze niet gemist kunnen worden, en dan ook waar zouden ze dan in dien tusschentijd van leven? Ook zou het niet mogelijk zijn, in de mooie zomermaanden de kinderen reeds vóór acht uur naar bed te zenden, dus overal bezwaren, van welke zijde zij de zaak ook beschouwde!

Terwijl dit alles thans de zwaar beproefde vrouw met angstige bezorgdheid vervult, wordt haar doorgaans reeds zoo droevig gelaat plotseling met een donkere wolk bedekt; brandende tranen wellen op in hare oogen en indien Betje haar op dit oogenblik had gezien, zou ze stellig versterkt zijn geworden in hare meening, dat hare meesteres zich dien middag te zeer had vermoeid.

* _* *

Nauwelijks een jaar geleden was mevrouw Verbrugge nog eene der gelukkigste vrouwen die men zich kon voorstellen. Jong, nog vóór haar twintigste jaar, gehuwd met een vriend harer jeugd, Alfred Verbrugge, scheen het beiden toe alsof ze zich hoe langer hoe nauwer verbonden gevoelden.

Twee flinke gezonde kinderen werden hun geschonken. Verbrugge stond uitstekend aangeschreven bij zijne superieuren en eene betrekkelijke welvaart was hun deel, daar hij behalve zijn traktement de beschikking had over een kapitaal van ongeveer vijf-en-twintig mille. Doch ook hier ziet men alweder voor de zooveelstemaal, hoe wisselvallig alle aardsch geluk is. Op een warmen Julidag kwam Verbrugge doodmoe en uitgeput terug van een militairen marsch, en dienzelfden avond openbaarde zich reeds eene hevige ingewandsontsteking, waaraan hij, na verloop van veertien dagen, bezweek. De toestand der arme weduwe met hare twee jeugdige kinderen was inderdaad allertreurigst; de diepbedroefde vrouw zat geheel wanhopend ter neder, ze besefte niets dan dat ze den zoo vurig beminden echtgenoot verloren had, en het was niet dan met de grootste moeite dat haar broeder, die overkwam om alles te regelen, haar eenig inzicht vermocht te doen krijgen in den wanhopenden financieelen toestand.

De rente van hun klein fortuin, gevoegd bij haar pensioen, waren voldoende om hen voor directe armoede te vrijwaren, maar dan zou ze alles geheel anders moeten inrichten dan ze tot nu toe geleefd hadden.

De ongelukkige vrouw, die tot dat oogenblik niets had gedaan dan weenen en treuren, voelde zich door die woorden als het ware uit een droom ontwaakt; hare moederliefde verhief zich plotseling met vernieuwde kracht, en zij besloot te werken op een of andere wijze, om hare kinderen te kunnen opvoeden zooals zij het tot nu toe waren gewoon geweest. Zelve dochter van onbemiddelde ouders, had men haar van hare jeugd af voorgehouden, dat men zichzelve een weg door het leven moet banen, en daarom had men haar destijds de hoogere burgerschool laten doorloopen, met het vooruitzicht later zelve leerares te worden. Doch slechts eenige maanden na het eind-examen vroeg Alfred Verbrugge haar ten huwelijk, en vrij spoedig daarna werd hun engagement publiek.

Daar de oudelui geen enkel bezwaar tegen deze verbintenis koesterden, ging verder ook alles vrij vlug van stapel, en werd het huwelijk reeds voltrokken nog vóórdat het jonge meisje haar twintigste jaar voleindigd had. Wat nu achteraf bleek heel verstandig te zijn geweest, was dat mevrouw Verbrugge ook na haar huwelijk hare studiën zooveel mogelijk had bijgehouden, toenmaals hoofdzakelijk met het idee om hare kinderen later zelve te kunnen helpen, en ook om met haar man, die litterarisch zeer ontwikkeld was, over alles te kunnen spreken.

Na eenig nadenken besloot ze dan ook dadelijk om te trachten ergens als boekhoudster op te treden en geraakte, door tusschenkomst van haar broeder, vrij spoedig in correspondentie met de firma Allan & Cie, in het hij Groningen gelegen provinciestadje Obdam. Mevrouw Verbrugge verzocht echter dringend, dat alles voor een ieder geheim zou worden gehouden, en dat het haar vergund zou wezen 's morgens van 9-12 en 's middags, met uitzondering van Woensdag en Zaterdag, van 2-4 te komen, opdat zij ook hare kinderen onkundig zou kunnen laten van hetgeen zij in hun belang deed.

De heer Verweij, chef dier firma, een man van rechtschapen karakter, eerbiedigde den wensch der weduwe, en deed haar de toezegging van een salaris van f 50 's maands. Daarop was mevrouw Verbrugge met November verhuisd en had een lieve woning op de Breestraat betrokken.

Toen zij nog slechts eenige weken daar gevestigd waren, kreeg zij, op aanbeveling van den heer Verweij, op het onverwachtst een zeer beleefd briefje van de gravin Van Vloten, die zij alleen van naam kende. Deze dame vroeg

[p. 288]

haar of zij ook genegen zou wezen viermaal 's weeks hare beide meisjes van 14 en 15 jaar 's avonds 1½ à 2 uur conversatieles te geven in de Duitsche en Engelsche taal, tegen een vergoeding van f 20 's maands. Ofschoon de jonge weduwe ook zonder deze bijverdienste thans voldoende kon bestaan, oordeelde ze het toch verstandig dit aanbod niet te verwerpen, daar de opvoeding harer kinderen elk jaar noodwendig meer geld zou gaan kosten.

En werkelijk had ze ook geen oogenblik berouw daarover, want ten huize der familie Van Vloten was iedereen hartelijk en lief voor haar; meer dan eens had mevrouw haar reeds gevraagd om met de kinderen eens te komen dineeren, opdat Karel en Betsy dan naar hartelust zouden kunnen spelen in hun prachtigen, grooten tuin. Maar hiertoe had mevrouw Verbrugge zich nimmer laten overhalen; zij beweerde, dat hoezeer dit voorstel haar ook toelachte, het in de gegeven omstandigheden toch onuitvoerbaar was, daar het dan zou uitkomen dat zij de familie Van Vloten kende, hetgeen hare kinderen in de verste verte niet vermoedden. Later, als zij zelven zouden kunnen oordeelen, wilde ze hun alles vertellen; nu zou het hunne gevoelige hartjes te pijnlijk treffen, meende zij, indien ze wisten dat hunne moeder zich zoo afsloofde om hunnentwille.

Maar zooals we hierboven zagen, mevrouw Verbrugge begon nu in te zien, hoeveel bezwaren er verbonden waren aan het volhouden in haar eenmaal genomen besluit, nu de groote vacantie in aantocht was. Zij zat dien avond na hare tehuiskomst nog lang in gedachten verzonken, plannen beramend hoe alles ten beste te regelen.

Zij gevoelde dat ze reden van dankbaarheid had, dat hare pogingen om geld te verdienen zoo boven verwachting waren gelukt, en toch, hoe ontzettend levensmoede en afgemat gevoelde ze zich somtijds. Hoe menigmaal benijdde ze haren Alfred, die nu ontheven was van alle zorg en beslommeringen en rusten kon. Rust... dat woord klonk de afgetobde vrouw thans als de heerlijkste muziek in de ooren; zij moest immers altijd vooruit, van den vroegen morgen tot den avond, steeds ingespannen en gejaagd. En hoelang nog? Karel was even tien, Betsy pas zes, - over tien jaar zou het nog hetzelfde wezen, geen van beiden kon dan nog haar zorgen iets verlichten.

En het moede hoofd boog zich voorover, en de matte handen vouwden zich als ten gebed, terwijl zachte tranen opwelden in haar brandende oogen.

‘Alfred,’ prevelde ze ten ten slotte, ‘vergeef me dat ik een oogenblik den moed liet zakken. Ik zal pal blijven op mijn post, ik zal het geluk uwer kinderen veroveren tot elken prijs; zij zijn immers het dierbaarste wat gij bezat, en gij hebt mij hunne toekomst toevertrouwd.’

* _* *

Eenige dagen na den aanvang van ons verhaal, ontmoette mevrouw Verbrugge, tegen vier uur, juist toen ze de markt wilde oversteken, kapitein Helwig, dien ze zich nog zeer goed van uit Den Haag herinnerde. Hij trad onmiddellijk op haar toe en reikte haar de hand, schijnbaar verbaasd haar toevoegende:

‘Mevrouw Verbrugge, u hier? Dat had ik nooit kunnen droomen. Hoe zijt u, na uw ontzettend verlies, zoo in eens van de residentie naar het hooge noorden verhuisd?’

De jonge weduwe krijgt bij deze laatst woorden plotseling een hoogroode kleur, en hare stem klinkt zonderling gejaagd als ze zegt:

‘Ja, mijnheer Helwig, zooals u ziet, ik woon hier. Den Haag was mij zoo groot en woelig na Alfred's overlijden, en ik moest toch ergens blijven.’

‘Maar waarom dan juist hier? Hebt u te Obdam familie of kennissen?’

Wederom klinkt de stem van mevrouw Verbrugge onvast als ze antwoordt:

‘Familie of bekenden? Neen; maar de scholen zijn hier goed, de lucht gezond en de woningen niet duur.’

Helwig is pijnlijk getroffen. Zou 't dan werkelijk waar zijn, wat men zeide? Zou zij om een bijzondere reden zich hier hebben gevestigd? Nogmaals ondervraagt hij haar:

‘En hebt u nu hier al kennissen gemaaakt, families bij wie u aan huis komt? Ik ben pas sedert zes weken hier geplaatst, en merk toch nu al dat de conversatietoon hier eenvoudig en prettig is...’

‘Ik ken niemand hier,’ valt mevrouw Verbrugge hem plotseling bijna ruw in de rede. ‘Hoe zou ik als weduwe met de hier gevestigde familiën in aanraking kunnen komen? Ik leef alleen met en voor de kinderen. Maar pardonneer me, mijnheer Helwig, ik kan me niet langer ophouden; 't is bij vieren en dan komen ze uit school tehuis.’

‘Natuurlijk, Mevrouw,’ zegt kapitein Helwig beleefd, ‘plicht gaat vóór alles. Maar daar uw man zoo'n oud vriend van mij was, stel ik natuurlijk veel belang in u en uw gezin. Mag ik eens bij u komen praten op een avond, dan kunt u mij alles van zijne ziekte en overlijden vertellen?’

‘O neen, doe dat niet,’ zegt mevrouw Verbrugge, bijna angstig, smeekend; ‘ik ben 's avonds altijd doodmoe, en ga dan vroegtijdig ter ruste.’

‘Maar 's middags dan, als de kinderen naar school zijn,’ houdt Helwig aan.

‘Ook dan niet, wat ik u bidden mag.’ En dan nog gejaagder:

‘Ik moet vergeten leven van al onze vroegere kennissen; als ik u op straat tegenkom, zal ik u gaarne groeten, maar wat ik u bidden mag, kapitein Helwig, laat het daarbij blijven.’

En na eene korte, beleefde buiging vervolgt de zoo gefolterde vrouw haar weg.

‘Het zal daar niet bij blijven,’ mompelt de kapitein met een dreigend gebaar, en dan gaat hij, in gepeins verzonken, verder.

Luitenant Drummond, die vóór de societeit gezeten was, stond op en ging Helwig te gemoet, met de op sarcastischen toon geuite vraag:

‘Nu hebt u de bewuste dame zelf gesproken, kapitein; bent u nu op de hoogte van alles? En heeft ze u ook verteld, dat zij gisteravond om tien uur nog de woning van den graaf Van Vloten verliet? Hoelang zij daar vertoefd heeft, weet ik niet, doch toen ik toevallig op dat uur de haven passeerde, zag ik haar haastig voor mij uitloopen,’

‘Ik weet nog niets positiefs, Drummond,’ antwoordde kapitein Helwig kortaf, ‘maar ik hoop je spoedig voldoende inlichtingen te kunnen verschaffen. Kom Zondag, na tafel, maar even bij me en dan zal ik je zeggen of je de weduwe van mijn vriend vergeving hebt te vragen of dat het aan mij is jou excuses aan te bieden.’

En daarop gaat hij, zonder iemand te groeten, in gedachten verzonken, verder en betreedt weinige oogenblikken later zijne gezellig ingerichte kamers.

Na zich van zijn uniform ontdaan te hebben, neemt Helwig thans in zijn fauteuil plaats en grijpt naar de courant, die de hospita hem bij zijn tehuiskomst overhandigde; maar lezen doet hij niet. Vervuld van ernstige, droeve gedachten, tuurt hij onverschillig voor zich uit, staaroogend in de verte....

‘Verbrugge,’ prevelt hij ten slotte in zichzelven, ‘ik zal je wreken; zoo het blijkt waarheid te wezen dat je vrouw niet waardig is je kinderen op te voeden, dan zal ik hen bij mij nemen en hen tot vader en moeder beiden zijn. Arme vriend, hoeveel leed werd je wellicht bespaard! Wanneer je vrouw dien aanleg bezat, zou die zich toch éénmaal hebben geopenbaard, ook al was je in het leven gebleven.’

(Wordt vervolgd.)