De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 4

Volendam.
Door T. van Dijk.
Met illustratiën.
(Vervolg en slot van blz. 222.)

Het kronkelende pad, door valhekken afgedeeld, maakt een laatste bocht. De visschers zijn u vooruitgeraakt; op een afstand zwaaien nog hun breede gestalten.

Bij aankomst in het dorp bevindt ge u aanstonds midden in het eigenaardige leven van een afgelegen visschersplaats.

De kinderen, die met hun wijde broeken grappig uitzien, ravotten op het schoolplein en nemen u nieuwsgierig op, het spel stakend en met wijzende handen samenscholend; een vreemdeling kan in het kleine dorp niet ongemerkt voorbijgaan. Over

oude visschers op den dijk.

den weg is het waschgoed gespannen, dat wappert op de windvlagen en met zijn witte en gekleurde stukken denken doet aan een straatversiering bij feestelijken intocht. Vrouwen zijn bezig aan de wasch in haar witte getipte hulletjes en blauw en zwart gestreepte rokken. De trekvaart mondt uit in een sloot, die langs den voet van den dijk loopt, langs de achterzijden der op palen gebouwde huizen en die een rommelige volheid bevat van schuiten en wrakke sloepen, drijvende kaaren, vischgerei en allerlei afval, dat een visschersplaats kenmerkt. In het troebele water en op de modderige oevers ploeteren een schaar van snaterende eenden rond.

Smalle, bouwvallige bruggetjes, op afstanden over de sloot geslagen, staan met nauwe stegen in verbinding, die langs trappen of hellende straatjes naar de kruin van den dijk voeren.

Als deze beklommen is, ligt de open zee vóór u. Wijd strekt zich de grijze vlakte; tot den horizon speuren de blikken. Vooraan de haven; aan de masten der schepen de zeilen en netten half opgeheschen; de botters, zij aan zij, met de verwarde volheid van zeilen en netten en stokken en touwwerk aan dek. De haven is aan twee zijden door het dorp ingesloten, en verder door een bazaltdam, die een nauwen ingang openlaat, waarbij de havenlichten geplaatst zijn. De haven rondgaande, op eenige meters van den wal, een hoofd, waarbij de schepen aanleggen.

Het water staat hoog tegen den dijk, waarvan de helling met bazaltkeien belegd is. Trappen met stoepjes dalen in het water af. Tusschen de palen van het hoofd, vooraan, booten en vischkaren, en eenden, die hiertusschen gemoedelijk rondplassen. Op den dijk groepen van mannen, staand of leunend tegen de muren, in de luwte der huizen. Zich over het water buigend, vrouwen, waarvan het geknipte hoofdhaar onder de zwarte ondermuts uitkomt, en die de wasch in het zeewater uitspoelen. Jongens spelen aan den waterkant, over de vlottende vischkaren, die kantelen, stappend naar het aanleghoofd.

Over de dijkkruin loopt de eenige dorpsstraat. Hier, waar de huizen het gezicht naar het binnenland benemen, klopt het leven der plaats, ja de dijkkruin is de plaats. Achteruit, landwaarts in, ligt het groene polderland; daar zijn de weiden en het vee, die de visschers niet toebehooren; daar is het bedrijf, dat zij niet verstaan, en het landelijk leven, dat zij niet deelen. Maar voor hen uit is de zee, waarop zij van jongsaf hebben gezworven, hun element; daar zijn de schepen, waarop zij hun leven doorbrengen, hun makkers in gevaren; daar is de vischvangst, die hun brood moet geven; daar zijn de golven en de stroomen en de winden, waarmee zij vertrouwd zijn. Daarheen gaan hun gedachten, hun voornemens; daarover hun herinneringen en gesprekken; daar vooruit spieden hun blikken, als zij, tijdelijk binnen of voor-

[p. 229]

goed bij ouderdom, hurken en leunen tegen muren of schuttingen, of slenteren langs den havenzoom.

Om een gezicht over de zee te hebben waarschijnlijk, zijn

botter in den storm.

de huizen niet achter den dijk neergezet, maar tegen de helling aangebouwd. Dit hellende grondvlak maakt een bijzondere bouwwijs noodzakelijk. Aan de achterzijde steunen de huizen op palen, zoodat zij metterdaad in de lucht zijn opgetrokken en er tusschen den vloer der woningen en de helling van den dijk eene ruimte openblijft. Met trappen of een planken bevloering staan zij verder met de dijkkruin in verbinding. Tusschen de woningen dalen enge sloppen af, die zich verliezen in een ordeloos dooreenstaan van bouwvallige hutten en schuren. De huizen, welke, aan weerszijden van de haven, aan de buitenzijde van den dijk gebouwd zijn, staan bovenop een raamwerk van palen, waar het zeewater vrijelijk onderdoor klotst.

Over de ondiepe Gouwzee, op ruim een uur afstands, ligt het eilandje Marken. Bij den hoogen waterstand zijn de lage gedeelten ondergeloopen en steken alleen eenige huizengroepen hoog en steil boven den zeespiegel uit. Op de zee een aantal zeilen, tjalken breedgetuigd, en botters, meestal bij tweeën, visschende. Eenige zetten op de haven koers. Zij naderen snel, door den stijven wind voortgezweept. De hindernis der holle zee kan de vaart niet belemmeren; de golven botsen tegen den gestadig vooruitstrevenden scheepsromp en spatten in schuim uiteen, dat voor den boeg in witte wolken opstuift. Onverminderd in vaart, alleen licht den steven heffend op den golvenstoot en weer neigend, dringen zij voort tot voorbij de haven, waar zij wenden, om over den anderen boeg den nauwen ingang binnen te loopen. Naar lijwaarts overhellend, komen zij lijnrecht hierop aangekoerst en klieven vol vaartdrang den schuimend zich splijtenden vloed. Bij den ingang vallen de zeilen neer en richt zich het vaartuig recht. De eenden reppen zich uit den weg; de visschers haasten over dek in zuidwesters en gele, glimmende oliebroeken en slaan de verkleumde handen tegen de schouders. Dan legt het vaartuig aan.

Inmiddels is de wind nog heviger geworden. Over de daken der huizen vaart de rusteloos voortdringende luchtstroom. Op het water, dat rust in de luwte van het dorp aan den dijkvoet, teekenen zich de windstooten af in pijlsnel voortslierende rimpelingen. Op de zee, steiler golvend, verschijnen schuimende koppen. De zeilen en netten hangen zwierend en rukkend aan de masten der schepen en worden ijlings neergehaald. Een fluiten gaat door de blokken en het scheepswant. De wimpels strekken zich op den wind met knetterende trillingen. De hemel, boven van een strak blauw, is langs de kim overtrokken met een leigrijs floers, waaronder de troebele, groenige zee uitligt met haar rusteloos rijzende toppen en het steigerende schuim.

Van alle kanten komen thans de botters aanzeilen, om de beschutting en de veiligheid der haven te zoeken. Zij naderen snel; steeds nieuwe stippen verschijnen aan de kim, uit verdere watercirkels. Hoe meer zij naderen, hoe dichter zij samenkomen, tot zij vóór den havenmond elkaar voorbijjagen als in haastigen wedstrijd. Ze zeilen aan uit het noorden en het oosten en kruisen elkanders baan, hellend en stampend, en rijdend over de verbreedende deiningen, voortdurend overtogen door het nijdige schuimfloers. Het is een tooneel vol heftig bewegen, een haastig dooreenjagen op den deinenden vloed, te midden van de striemende schuimwolken. In onafgebroken rij schieten de botters de haven binnen en zoeken hun ligplaats, en zonder ophouden dagen nieuwe van den horizon.

De haven vult zich meer en meer en is ten deele als met schepen bevloerd, een verward gewemel van opstaande masten, loszwierend touwwerk en half gestreken zeilen. Over de elkaar rakende scheepsdekken reppen bedrijvig de mannen tot het vastbinden en klaren en bergen van zeilen en loshangend tuig. Zij roepen elkaar toe, luid, om den wind te overstemmen; de woorden verwaaien tot een onverstaanbaar gerucht.

De beweging op den dijk vermeerdert. De visschers verschijnen, groote breede figuren in waterdichte oliekleeren, die schurend schuifelen bij elken stap en elken zwaai der armen. Zij voegen zich bij de anderen, die paarse buizen dragen en groote koperen of zilveren knoopen voor het lijf,

volendammer kinderen.

en die de armen recht bij het lichaam neerstrekken om de broekzakken te bereiken. Tusschen de groepen van mannen door bukken zich spelende kinderen.

Nog altijd loopen nieuwe schepen de haven binnen en bedekken de naderende zeilen in een breede strook uit het zuidwesten de zee tot aan den horizon.

[p. 230]

Hoe klein en bescheiden en afgelegen Volendam moge zijn, toch is het in zeker opzicht wereldberoemd. In dezen tijd van geleidelijk verdwijnende volkszeden worden de weinige resten des te meer gewaardeerd en blijft geen hoekje veilig voor snuffelende ethnologen en op eigenaardig volkskarakter beluste kunstenaars. De zucht naar het oorspronkelijke, het schilderachtige en ouderwetsche heeft hier een vruchtbaar arbeidsveld gevonden. Volendam is het terrein geworden van een schilderskolonie, die telken jare grootendeels haar leden aanwerft uit het buitenland, en in dit plaatsje, waar ge niets dan eenvoudige inboorlingen verwachttet te vinden, hoort ge vreemde talen spreken en ontmoet ge een wereldsch gezelschap. Het dorpje met de haven, de bochtige trekvaart, de kleederdracht, de typen en de zeden der bewoners zijn de onderwerpen geworden van schilderkunstige voorstelling, en de breede figuren onzer visschers, de blozende dochters onzer kusten en de oude Volendammer moedertjes goede bekenden zelfs in vreemde werelddeelen. In elken vreemdeling vermoeden de lieden dan ook een schilder of teekenaar, en de kinderen ontvangen u met de familiaar gestelde vraag of ge teekenen komt, en bieden zich als modellen aan.

Het eenige hôtel in Volendam, van den heer Spaanders, verschaft aan de schilders huisvesting en ateliers. De groote, lage gelagkamer, met een terras, dat over zee uitkijkt, draagt hiervan de sporen en is op zichzelf een merkwaardigheid. De wanden namelijk bedekken een schat van schilderijen en teekeningen, schetsen en krabbels, in olie- en waterverf, krijt en pastel, die de schilders hier ten aandenken hebben achtergelaten en die door den eigenaar zorgvuldig in vergulde en eenvoudiger lijsten gezet zijn. Ge vindt hier, naast eenige studies uit vreemde streken, eene uitbeelding van het Volendammer leven, al wat een aantal verschillend aangelegde en verschillende genres beoefenende kunstenaars-naturen hier voor merkwaardigs en typisch of grappigs en karaktervols hebben kunnen ontdekken. Portretten, binnenhuizen, zedenstukken, caricaturen, luchten en zeeën, avonden maaneffecten, een verrassende veelsoortigheid van onderwerpen en behandeling. Van de wanden zien op u neer de gerimpelde visscherstronies, de gemoedelijke bestjes, de frissche deernen en de blozende jeugd, en beroemde namen zijn onder de onderteekeningen. Het leven, dat buiten voor uw oogen voorbijging, in de bedrijvigheid der dagelijksche bezigheden, in de wisseling van zich telkens vernieuwende gezichten, in vluchtige kijkjes, die u nieuwe levenstrekken vermoeden doen, vindt ge hier terug in de rust der kunstige uitbeelding, en blijvende gebannen binnen de omraming der lijsten.

Als gij den terugtocht aanneemt, landwaarts in, door den polder, is voor de zon een zware, vaalgrauwe wolkenbank geschoven. Hieronderuit, als uit een gloeienden oven, schieten de rossig-gouden stralenbundels neer, die de wolkenranden vergulden en als een stralend gouden lichtdamp rusten op den westelijken horizon. De hoeven staan als donkere schaduwbeelden, scherp omlijnd, tegen den lichten achtergrond, en over de vlakte, aan de kim, liggen de verre dorpen gehuld in een smeltend bleekgouden waas.

In het oosten stijgen de avondschaduwen op.