De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

[p. 311]

Een praatje over ‘kinderen’,
door R.D. Nauta,
Leeraar H.B. School te Heerenveen.

‘Dit aan alle vaders en moeders.’

Een iegelijk, die het waagt te schrijven over kinderen, kan er op aan, dat zijne geloofsbrieven zullen gewraakt worden. Het is dan ook een onderwerp, op welks gebied wij allen in meerdere of mindere mate eenige ervaring bezitten. En toch is 't ook weer een chapiter, waarover, volgens 't oordeel der meeste vrouwen, geen man zich kan verstouten, iets te vertellen te hebben. Het is boven twijfel verheven, dat alle menschen meenen, dat zij van kinderen houden; en 't is niet minder zeker, dat er vele zijn, die zich toto coelo vergissen, wanneer zij dat meenen. Verlangt gij soms de proef te nemen? Probeer dan eens, of gij een ganschen morgen kunt doorbrengen met 't uitsteken van een schuitje voor een knaap; of gij voor den tienden, ja voor den twintigsten keer, een bekend maar ‘heerlijk’ vertelsel kunt repeteeren (en met smaak!) voor gretig luisterende oortjes; of het u lukt voor Newfoundlander te spelen en als zoodanig voor rijbeest dienst te doen; of gij een onrustigen zuigeling, in de traag voortkruipende uren van den nacht, kunt ronddragen, sussend en neuriënd en dat alles zonder eenig gevoel, dat zweemt naar verwaandheid of zelfverheerlijking. Liefde sluit altijd in zich een schier eindeloos vermogen, om zich lasten te getroosten. Te zeggen, dat men, om kinderen lief te hebben, ze zelf moet bezitten, is maar gedeeltelijk waar; en die stelling kant zich niet alleen tegen de rechtvaardigheid, maar ook tegen geconstateerde feiten. Wij weten immers allen, dat ongetrouwde tantes ware engelen kunnen zijn voor kinderen. Trouwens, de natuur erkent nergens een scheidsgericht van opinies, en zij spreidt dikwijls eene tergende grilligheid ten toon, waar zij kinderen toevertrouwt aan menschenparen, die, zoo ze durfden, niets liever zouden doen dan ze deponeeren in de lade van het naaste Vondelingsgesticht, terwijl zij ze halsstarrig weigert aan anderen, wier gansche leven door hun bezit zou verzoet worden met een rijkdom van vreugde. Het is echter niet geheel ongerijmd te beweren, dat, om al het beminnelijke in kinderen ten volle te beseffen, om tot in de diepte te kunnen peilen hunne geheele wonderbaarlijke en mysterieuze natuur, wij ze zelf moeten hebben en ze geheel en al voor ons zelf moeten bezitten. De natuur zal hare geheimenissen niet openbaren, noch hare macht volledig doen gevoelen, dan alleen aan hen, die zich daarop recht hebben verworven. Wanneer wij dus onze oogen slechts geopend houden, dan zullen wij zien, wat kinderen kunnen zijn voor ons en wat wij behooren te zijn voor hen. Want kinderen zijn het behoud en de zaligmaking van het menschelijk geslacht. Zij louteren, zij verheffen, zij leeren ons; zij zijn ons een prikkel ten goede, een troost, eene verheuging; zij voeren ons tot harmonie. Zij zijn het ozon des menschelijken levens, zij geven ons hoop, zij sporen ons aan tot heilzame zelfopoffering. En zoo zij al in de gebreken, die zij hebben overgeërfd, ons het slechtste, dat in ons is voorhouden als een spiegel, onze goede en fraaie eigenschappen scherpen zij toch ook. Zij verlichten ons den last van moeizame zorgen; zij prediken tot ons, minder door hunne woorden dan door hun reine onschuld; hunne vragen brengen ons aan het denken en leiden ons denken in betere beddingen dan de syllogismen van vele wijsgeeren; hunne hulpeloosheid maakt ons week, hunne liefheid is ons een reine vreugde. Telkens en telkens weer geeft het zien van een kind, 't zij dat het speelt of rondscharrelt op den weg, bloempjes plukt of ligt te slapen, een blijde gewaarwording. Een kind is als een zonnestraal, die glimpt over een ijskoude zee; als een bloem in een gevangenistuin; als de muziek van welluidende klokken boven 't geroezemoes eener groote stad; als een welriekende geur in een ziekenkamer.

Mocht iemand dit alles overdreven of sentimenteel vinden, dan spijt mij dat voor hem. Voor mij is het de waarheid, de zuivere waarheid; en niet alleen voor mij, maar voor duizenden, die nog veel geldiger rechten hebben dan ik, op volslagen besef daarvan.

Wat moeten wij eigenlijk verstaan onder kindsheid? Zouden wij ver mis zijn, wanneer wij ze afbakenen binnen de negen jaren tusschen het derde en 't twaalfde? Wilberforce placht te zeggen, dat geen huis volmaakt kan zijn zonder een kind van drie jaar en een jonge kat. Wij vinden daartegen geen bezwaar, wat het kind en den leeftijd betreft; velen zullen 't met ons betreuren, dat 't poesje zooveel gemakkelijker te krijgen is. Ja, op driejarigen leeftijd begint 't zoowat te komen; de spraak wordt gearticuleerd, 't karakter begint zich al een beetje te ontwikkelen, sympathieën en antipathieën worden met dikwijls pikante vrijmoedigheid aan den dag gelegd. Elk kind van drie jaar heeft, als het zindelijk en schoon is, iets eigenaardig bekoorlijks; de heerschappij over den reeds ontwakenden en zich uitenden wil is nog zeer zwak. Na het twaalfde jaar verandert de toestand. Met meisjes doen zich dan dikwijls groote moeilijkheden voor, wat de kwestie betreft hoe ze precies te behandelen. 't Beste is dikwijls, ze maar aan zichzelf over te laten. Met opgroeiende jongens echter, verkeert 't bezadigde menschdom gewoonlijk in een toestand van physiek gevaar; en alleen de barmhartige instelling, dat zij voor het grootste gedeelte van hun woelig bestaan aan 't opzicht worden toevertrouwd van onderwijzers en gouverneurs, maakt het verklaarbaar, dat het leven van 't gros der ouderen nog draaglijk mag worden genoemd.

Een in vollen bloei prijkende roos heeft ongetwijfeld hare verdienste; en ze mag met 't volste recht beweren, dat zij is geschapen om te bloeien. 't Is echter heel vergeeflijk in iemand, wanneer hij boven de bloeiende roos de voorkeur aan den rozeknop geeft. Een ietwat strenge papa zeide eens tot zijn driejarig dochtertje, dat hij zou moeten ophouden haar lief te hebben, wanneer zij geen sokjes meer zou dragen. Dat gezegde deed haar half lachen en maakte haar half beangst. Eens kwam zij op hem toeloopen en liet hem hare door de zon gebruinde beentjes zien met de woorden: ‘Paatje, houdt u nog van me?’ Helaas, diezelfde bruine beentjes zijn nu reeds lang zediglijk met kousen omkleed. Het dreigement is echter tot nu toe niet in vervulling gekomen.

Hier moet ik mijnen lezers verlof verzoeken tot het maken van drie korte uitweidingen. Waarom is het een feit, dat met het oog op meisjes, na 't twaalfde jaar, de meeste menschen zich eene zekere heimelijke ongerustheid niet kunnen ontveinzen? Met de best denkbare bedoelingen, om de zaak aan te pakken, zooals zij dient te worden aangepakt, gebeurt 't toch zoo gemakkelijk, dat men juist de verkeerde manier volgt, en dan vervult onze gaucherie onszelf met wroeging en prikkelt het kind tot wanhopig wordens toe. Behandel jongelui in die overgangsperiode liefst alsof ze volwassen waren. Vertel hun nooit, uit de hoogte of in 't bijzijn van hunne naaste betrekkingen, dat ze zoo vooruit zijn gegaan in den laatsten tijd. Er kan soms zelfs iets ongepasts in schuilen, hun te zeggen of er op te doelen, dat ze zoo gegroeid zijn. Ook al dat vragen naar hun leeren, en of zij dat prettig vinden enz. is overbodig. Wat wint ge er mede? Vermijd ook steeds ze belachelijk te maken, al is 't door de goedmoedigste scherts. Evenzeer als 't in hen onbetamelijk zou zijn, zoo ze 't u terugdeden, evenzeer is 't in u te laken 't hen te doen. Wees in uw spreken met hen steeds frisch en prettig en natuurlijk; praat met hen over de boeken, die ze hebben gelezen, over hun spelen,

[p. 312]

hunne uitspanningen, hun sport, kortom over elk onderwerp, waarmede gij u bij hen aangenaam kunt maken. Haal in tegenwoordigheid van kinderen van hun eigen beweging en leeftijd, nooit staaltjes aan van onnoozele dingen, die zij als kleine kleuters zeiden of deden. Het is hunne schuld niet, dat zij op dezen bijzonderen leeftijd altijd fijngevoelig en somtijds ziekelijk gevoelig zijn.

Denk aan uwe eigene meisjes, dat zal 't u altijd gemakkelijk maken andere meisjes te begrijpen. Het eerste, waarom een gentleman altijd denkt, is elkeen op zijn gemak te zetten en nooit ofte nimmer onnoodig te grieven. Beets heeft dat aardig te kennen gegeven, ergens in zijne Camera Obscura, waar hij spreekt over zijn neef Nurks, die niets had van dien kieschen, terughoudenden schroom, die ‘even bang is om te beleedigen als om beleedigd te worden.’¹⁾ Waar kinderen zijn, zijn ook ouders. Als ouders altijd gespaard werden, om hunne kinderen op te voeden of zoo zij, waar zij gespaard worden voor die hooge taak, altijd wisten, hoe ze moeten opvoeden, dan zou er veel in deze wereld anders zijn dan 't is. Wij kunnen het ouderlijk temperament gevoeglijk in drie zones verdeelen. Eerst de heete zone, waar 't warme gevoel dikwijls aanleiding geeft tot uitingen, die door de minder vurige menschen veelal voor snoevend geschetter worden uitgekreten. Dan de koude of ijszone, waarin de ouders, eerlijk gesproken, van meening zijn, dat kinderen hinderen zijn, zooals Vader Cats ook al heeft geoordeeld; en tusschen die beide in, de gematigde zone, welke duizenden brave ouderparen telt, die alle eerbied en ook eenig medelijden waard zijn; ouders, die hunne kinderen beschouwen als een geschenk der Voorzienigheid en ze als zoodanig erkennen, als hun toevertrouwde panden; ze verduren als een hemelsch tuchtmiddel, en bij hen hun plicht met groote nauwgezetheid vervullen. Wij mogen vrijelijk belijden, dat niet ieder de wellicht zeldzame gave bezit van hooge en groote sympathie met de kleinen. Ook zijn niet alle kleinen gemakkelijk lief te hebben, en vele onder hen worden er ongetwijfeld beter van, wanneer ze niet dag in dag uit met fluweelige zachtheid worden behandeld. Eveneens is het waar, dat er veel dwaasheid en aanstellerij schuilt bij de jeugd; en dat daarvoor dikwijls koelheid en een paar harde knuisten 't beste regime vormen.

Drie plaatsen zijn er, waar kinderen best gemist kunnen worden: in de ziekenkamer, in een spoorwegcoupé en in de huiskamer, tegen het eind der vacanties.

Met het oog op het belang der kinderen, wordt er meestal een veroordeelend vonnis geveld over late huwelijken. Al moeten wij het in dit opzicht duidelijk aan het licht tredende nadeel laten gelden, toch willen wij vragen: is die veroordeeling wel juist gezien? Wanneer de menschen wat levenservaring hebben opgedaan met 't geen daarmede gewoonlijk samengaat: zelfkennis en kennis der menschelijke natuur, dan zijn hunne neigingen meer naar den kant van de zachtheid en de vriendelijkheid des oordeels; dan zijn zij minder tuk op de bevrediging hunner eigene begeerten en wenschen, en hebben zij een opener oog voor de rechten en aanspraken van anderen. Zoo dan hunne kinderen al worden grootgebracht in een ernstiger atmosfeer, en binnen eene minder luchtige en genotsmakende omgeving, dan heeft toch zoo'n milieu met zijn rustig, kalm geluk ongetwijfeld zijne eigenaardige bekoorlijkheden.

Er is wel eens opgemerkt, dat zeer jonge ouders (en dat hebben deze gemeen met vele lagere diersoorten) hunne kinderen dikwijls te veel aan hun lot overlaten. Een beroemd staatsman, die zeer teleurgesteld was, dat zijn kind zich zelfs tot schreiens toe aan zijne vaderlijke liefkoozingen poogde te onttrekken, wanneer hij eens een enkel maal in de kinderkamer kwam, vond zeker weinig troost, maar misschien ook weer veel leering in de rauwe verklaring van de kindermeid: ‘Ja, mijnheer, zoo is hij nu altijd tegen vreemden!’

Wij houden het voor waar, dat geen echtelijke liefde ter wereld teederder, meer vol van rustige waardigheid, gemakkelijke zelfopoffering en gelouterde hoffelijkheid is, dan die, welke men veelal vindt bij paren, die in de Septembermaand huns levens zijn getrouwd. En hunne kinderen, wel verre van hierbij te verliezen, zullen er in vele opzichten bij winnen, ofschoon het een feit blijft, dat zij zich niet zoolang als anderen in het bezit hunner ouders zullen mogen verheugen.

Soms sterven ouders jong, en dan is een ieder vol van 't verlies der kinderen. Een enkel maal is dat verlies nihil, waar ondeugd of hopelooze zwakheid, of een onbeteugelbare neiging tot wanbestuur, een ouder stempelen tot vijand. De kwestie, welke der beide ouders, de vader of de moeder, het best kan gemist worden, mag gerust een open vraag blijven. Elizabeth Barrett Browning echter spreekt in haar grootste werk ‘Aurora Leigh’, in dit opzicht onbevangen haar oordeel uit:

.... Een reeks van lieve woordjes, zonder slot of zin,
Met kusjes, die 't zinledig woord beteek'nis geven;
Dat alles is, hoe nietig ook, koraal,
Waarop het jeugdig leven uitgebeiteld wordt; daardoor
Leest, onder lief gespeel, het kind den heil'gen ernst der liefde.
En dat doen moeders. Vaders hebben even lief -
Mijn vader ook, dat weet ik - doch met zwaarder hoofd
En met een wil, die meer der verantwoord'lijkheid bewust is.
Ook is hun liefde, wijl zij minder dwaas is, niet zoo wijs.

En de dichteres besluit: ‘So mothers have God's licence to be missed.’

Voorwaar, gemist te worden! En hoe dikwijls zullen zij in 't verdere verloop des levens nog gemist worden! Het moet Gods bedoeling zijn, dat ze gemist zullen worden, of Hij zou ze niet wegnemen. Gemist, dikwijls op een tijdstip, dat de meest liefhebbende vader, noch de dierbaarste vriendin het verlies kan vergoeden van de moeder, die is heengegaan.

Zoo'n verlies is onherstelbaar; en als de vader alleen is overgebleven, dan moet hij met grooten moed alles doen wat in hem is. Ook een man kan door de natuur geleerd worden moeder te zijn, wanneer dat noodig is. Hoevele dochters, die van kindsbeen door haar vader alleen zijn opgevoed, kunnen tot dien vader hetzelfde zeggen, dat besloten ligt in Andromache's woorden tot Hektor:

‘Een vader zijt gij voor mij, en een lieve moeder,
Een broeder tevens......’

Ja, tot vertroosting van degenen, die het noodig mochten hebben, durf ik hier onbeschroomd betuigen, dat geen liefde ter wereld zóó groot, zóó teer kan zijn in haar hartgrondig vertrouwen en hare hartstochtelijke dankbaarheid, als de liefde van het halfverweesde kind voor den vader of de moeder, die er zich een levenstaak van heeft gemaakt, de beide ouders in zich te vereenigen. Natuurlijk kan er in zulke gevallen ook andere hulp verkregen worden. Stiefvaders en stiefmoeders kunnen soms, vol edele toewijding en trouw, hunne taak behartigen. Zulke hulp wordt soms met vriendelijken drang geboden en op gepaste wijze bescheiden aanvaard; soms echter moet ze van de hand worden gewezen. Dan moet de overgeblevene de taak alleen op zijne schouders nemen. Nu is dit niemand kwalijk te nemen; maar in den gewonen loop der dingen, duurt de rijkelijk betoonde en volkomen oprechte sympathie, die in de eerste dagen van onuitsprekelijke treurnis en rouw, als balsem in de versch geslagen wonden druppelt, zelden langer dan de eerste glans van nieuwheid op de rouwkleedjes der kinderen. En ook blijft het een feit, dat geen bloedverwant of buurman of vriend, op afdoende wijze de plaats kan vervullen, die voortaan slechts door één zal worden ingenomen.

(Wordt vervolgd.)

1) Een onaangenaam mensch in den Haarlemmerhout, Ed. 1886 p. 20.