De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

[p. 276]

Eenige dagen te Valkenburg,
door T. van Dijk.
Met illustratiën.

Voor den bewoner van noordelijk Nederland is het zuiden van Limburg in meer dan één opzicht merkwaardig. Gewoon aan zijn vlakke,

Den Halder.

door kanalen en slooten in alle richtingen doorsneden land, waarvan geen hoekje onbeheerd is en onontgonnen, vindt hij hier een hooggelegen, golvend terrein, waar de natuur nog niet overal door de kunst en den arbeid van den mensch in het gareel is geslagen. Deze heuvelen, die tot de hoogste gedeelten van ons land behooren, zijn de noordelijke uitloopers der Ardennen en bestaan uit mergel, eene krijtachtige steensoort, die veel als bouwsteen wordt gebezigd en die aan de dorpswoningen den eigenaardigen stijl verleent, die deze kenmerkt. De vruchtbare kleilaag, die den bodem bedekt, maakt een bloeienden landbouw mogelijk en geeft het aanzijn aan de kleurige korenakkers, die de heuvelen bedekken, en aan den weelderigen wilden plantengroei. De wandelaar wordt getroffen door de bijzondere ontwikkeling, die vele planten bereiken; de veldbloemen zijn groot en fraai als gekweekte, fraaier misschien, omdat de vormen van strenger, zuiverder schoonheid zijn. De botanicus vindt hier zijn land van belofte.

De steile bergpaden te beklimmen, waarbij niet overal een welkom looverdak ons voor de brandende zonnestralen beschermt, is voor zwakke beenen vrij bezwaarlijk. Maar troosten wij ons: er is geen heilzamer gymnastiek dan klimmen; ze verdiept de ademhaling, versterkt den bloedsomloop en verbetert daardoor de stofwisseling; de fijne, droge lucht draagt tot het gevoel van frissche levenskracht het hare bij.

De Geul, die deze streek doorstroomt, is een klein riviertje, dat door boomrijk weiland en aan den voet van begroeide hellingen zijn kronkelende, ondiepe bedding volgt, enkele watervallen vormt en watermolens in beweging brengt, hier en daar door sluizen wordt geregeld en zich bij Itteren in de Maas uitstort. Tal van bronnen voeden haar, ijskoud, kristalhelder water, uit de ingewanden der rotsen opborrelend: raadselachtig verschijnsel, maar welkome verfrissching voor den dorstigen wandelaar.

De vallei, waardoor de Geul stroomt, is betrekkelijk smal; aan weerszijden rijzen de heuvels op, de glooiïngen bedekt met bloeiende graanakkers; vriendelijk blikken de dorpen uit het groen; het landschap is overgoten met de weelde van ruimte en koesterend zonlicht. Geen fabrieks-schoorsteen bederft nog het landelijke aspect, behalve die eener bierbrouwerij (die men dit het minst kwalijk kan nemen), alleen een snuivende trein rolt het Geuldal door. Terecht wordt deze streek de parel van Nederland genoemd. De onafzienbaar wijde oceaan moge machtig imponeeren, het vlakke land moge zijne eigenaardige poëzie niet missen, statig moge in zijn breede dal een Maas voortrollen - in liefelijkheid en bloeiende natuurweelde wint het van allen de Geulvallei.

Het middelpunt dezer streek is het stadje Valkenburg, in de woelige middeleeuwen herhaaldelijk het tooneel van beleg en brandschatting. Nog staan gedeelten van den vestingmuur en poorten overeind. Het slot der heeren van Valkenburg, de Gozewijns en Walerams, geduchte vuisten in hun tijd, gebouwd op een steile rots, die het stadje beheerscht, is thans een puinhoop, en sedert 1672, toen het door de Staatschen in brand werd gestoken, onbewoond. De tand van den tijd en de schendende handen der steenen kapende Valkenburgers hebben niets dan vormlooze brokken overgelaten. Eerst sedert eenige jaren is het terrein door den adellijken eigenaar afgesloten en zijn hiermee aan verder verval zekere perken gesteld. Van bezoekers wordt een geringe entrée geheven.

Van de oorspronkelijke indeeling van het slot is weinig meer te zien. Enkele muren en bogen staan nog overeind; onder rijken plantengroei zijn de steenbrokken bedolven. De boomen op den rand van het plateau, met zijn uitzicht over het stadje beneden, lokken de bezoekers uit, den zonnigen morgen in hun schaduw te versoezen.

Tot een der voornaamste merkwaardigheden van Valkenburg behoort de grot, de mergelgroeve. Reeds de Romeinen

[p. 277]

hebben hier steen uitgegraven; hunne gangen onderscheiden zich door ongewone afmeting. Dit maakt dit gedeelte tot het schoonste der groeve. Nauwelijks beschijnt het licht der fakkels het hooge gewelf en de brokkelige wanden, waaruit stukken vuursteen steken, voor den steenhakker hinderpaal voor verder doordringen. Plechtig bijna is de indruk.

Nog voortdurend worden steenen uit de groeve gehaald; de blokken, die van groote afmetingen zijn, worden uitgezaagd, nadat vooraf een gleuf is gekapt, die het hanteeren der zaag mogelijk maakt. Het is een vermoeiende bezigheid, waarbij de werklieden nauwelijks gekleed zijn en die meest in den winter wordt uitgeoefend.

Men bezoekt de grot onder geleide van een gids, die volgens voorschrift van twee fakkels voorzien moet zijn. Een kille luchtstroom drijft den ingang uit; ge doet goed, uw jas dicht te knoopen en een doek om uw hals te slaan. Toch is de temperatuur in de grot alleen betrekkelijk koud, in den winter warmer dan de buitenlucht en 's zomers en 's winters dezelfde. Na eenigen tijd vindt ge haar aangenaam koel.

Ruim een uur lang voert u de gids hier rond, uit den doolhof van kruisende gangen den voorgeschreven weg volgend. Gij ziet om u, vorschend een zijgang in, die zich in duisternis verliest, of met critische belangstelling naar wandbeschildering

Een kruisbeeld aan den tweesprong. (Schin op. Geul).

of sculptuurversiering; de gids echter blikt bedachtzaam voor zijn voeten, den bodem als tastend, on den rechten weg te houden.

De weg is door schilder- en beeldhouwwerk opgeluisterd, een galerij van kunstwerken, waarin alle genres vertegenwoordigd zijn. Men vindt landschappen, zee- en genrestukken, ook historie, vooral portretten: de heeren van Valkenburg, levensgroot, ten voeten uit, en in volle wapenrusting; de leden van ons koninklijk huis, een aantal gekroonde hoofden en diplomaten; de leiders der Boeren, dan dichters en kunstenaars. Het procédé is vrij eenvoudig en bestaat in het vlakmaken van den wand, het schetsen met houtskool of gekleurd krijt en het wegkrabben voor licht en retouche. De meeste teekeningen zijn het werk van dilettanten, een enkele: Sint Bonifacius predikend onder de wilden, is zeer knap. Onder het beeldhouwwerk vallen het meest op de twee reusachtige voorwereldlijke visschen met hun onmogelijke namen, en een figurale compositie, een juffrouw op een draak gezeten: ‘Falcoburgia Excelsior’, van twijfelachtige anatomie, - alles gebeeldhouwd door den heer Jean Caelen, bergopzichter, een kunstenaar in zijn bescheiden kring, en een man, die hart heeft voor de opluistering der grot en elke gelegeheid te baat neemt, om hiervoor vreemde krachten aan te werven.

Al deze werken, evenals de wandschilderingen in de hôtels van het stadje, landschappen voorstellend, riviergezichten, watervallen, burchten, vol naïeveteiten, en primitief in hun zwakke opvatting van vorm, zijn speciaal Valkenburgsche kunst; wie hierin school mist, bedenke, dat de Valkenburger die nooit heeft genoten; nog heden bestaat hier geen gelegenheid voor teekenonderricht.

Onze gids was een oude veteraan, die in Atjeh had mee-

[p. 278]

gevochten en in '70 bij de Franschen dienst genomen, waar hij met zijn troep door de Pruisen was gevangengenomen. Franschman van geboorte, maar beurtelings burger van onderscheiden hemelstreken, sprak hij een mengelmoes van allerlei talen. Een man vol woeste kracht, vrees aanjagend door de felheid zijner driften, naar eigen snoeven een brigand, nazaat der Bokkenrijders. Maar een man, die voor de beeltenissen der Boeren in een heerlijk enthousiasme geraakte, tegelijk blakende van haat tegen den Engelschman.

Belangwekkend is de kapel, waar gedurende de Fransche overheersching twee jaren lang dienst werd gedaan door priesters, die zich hier voor vervolgingen hadden teruggetrokken, omdat ze zich niet wenschten te houden aan de beperkingen, waaraan de Fransche regeering de uitoefening van den Katholieken eeredienst gebonden had. Herhaaldelijk heeft overigens, in tijden van staatkundige troebelen, de grot tot toevluchtsoord gediend voor menschen, die hier eveneens hun have en vee in veiligheid hadden gebracht. Door loodrechte aardpijpen, waardoor voedsel kon worden neergelaten, bleven deze met de achterblijvenden in betrekking.

Langs de Reuzentrap, die 97 treden hoog is, duiken wij eindelijk weer uit den schoot der aarde op; als broeiende ovenhitte omvat ons de warmte van den zomermiddag; welkom echter, na dit ronddolen in duistere spelonken, is ons het tintelende zonlicht.

Van tijd tot tijd worden, gedeeltelijk ter wille van de vreemdelingen, fakkeltochten in de grot gehouden. Door het plaatselijk muziekkorps Walram voorafgegaan, stelt zich in de hoofdstraat van het stadje een lange, bonte stoet op, van lampions voorzien, die langzaam opschuivend, door den grotingang in den schoot der aarde verdwijnt: een langgestaart reuzendier, dat in zijn hol kruipt. Hier wachten haar nieuwe attracties: Bengaalsche verlichting van beelden en levende groepen, waaronder Willem Tell, den appel schietend (straks wandelt de brave schutter met zijn zoontje aan de hand, met den stoet mee); kaboutermannetjes, met grooten ijver aan de steenblokken werkend: kinderen, met lange baarden voorgehangen en puntmutsen opgezet, en draken, in wier muilen vuurwerk wordt afgestoken, als vurigen adem uitsissend.

Hier, in de diepten der aarde, verbroederen de vreemdeling en de levendige Limburger, ze ontmoeten en verstaan elkander in de vroolijkheid hunner harten; in den schemer der lampions, van tijd tot tijd door de tonen der muziek aangevuurd, wordt gezongen en gehost, en een uitgelatenheid aan den dag gelegd, die straks, in het volle zonlicht, voor de vroegere reserve plaats moet maken.

Het stadje Valkenburg heeft een vriendelijk, deftig en welvarend voorkomen. Hiertoe draagt de stijl der huizen veel bij, die grootendeels door den aard van het materiaal bepaald wordt. Zoowel binnen- als buitenmuren worden van zware blokken mergel opgetrokken. Deze laat zich uiterst gemakkelijk bewerken en wordt zonder eenige moeite gezaagd en met den beitel vlak afgestoken. De zachtheid van dezen steen sluit fijne detailvormen uit; de zonnige atmosfeer doet de lichtramen klein houden, met den tijd vergrijst de blanke steen, die dikwijls licht geverfd wordt, en zoo ontstaat het strenge, massieve huizentype, dat ge elders in ons land vergeefs zult zoeken.

(Slot volgt.)