De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

‘Juf’,
door Ed. Thorn Prikker.
(Vervolg en slot van blz. 264.)

Een paar dagen later ontving Marie een brief. ‘Mevrouw Van Eelen’ was hij geteekend. Hij was van Karel's moeder. Juffrouw - zoo stond er in - ik wenschte met u eens een ernstig onderhoud te hebben over eene zaak, die u en mij ten zeerste interresseert. Schikt het u morgenavond even bij mij te komen?

Marie, in het vooruitzicht van een tweede bezoek aan den huize Van Eelen, kon niet nalaten dezelfde kille huivering te gevoelen, die bij het samenzijn met de oude vrouw onvermijdelijk scheen.

Toen eerst dacht ze er aan, wat deze haar wel te zeggen zou hebben. Moederlijke raadgevingen in verband met hare toekomstige positie van schoondochter? Daarvoor was het nog een beetje vroeg. Bespiegelingen over het verderfelijke van roman-lectuur voor juffrrrouwen? Een paar lesjes in ‘chic’ en comme-il-faut-zijn, waarvan men de kennis bij juffrrrouwen niet mocht veronderstellen? Marie giste niet lang: ze verwonderde zich slechts over dat briefje; ze verwonderde zich zoozeer, dat ze in den aanvang geneigd was te gelooven aan een grap. Maar wie zou die moeten hebben bedreven?

De bewuste avond kwam en er was nog niets gebleken. Karel had ze er niet naar willen vragen, en alleen vond ze het wel erg toevallig, dat hij dien avond verhinderd was met haar te gaan wandelen; hij moest naar een vergadering. Er bleef dus niets anders over dan er maar op uit te gaan. Ze had nu ook nagelaten zich ‘een beetje chic’ aan te kleeden, daarin had ze totaal geen lust.

Ze vond mevrouw weder in het mollig hoekje van de canapé; op de tafel stond weder de lamp met de roode kap een rossigen schemer te verspreiden; de pendule op den schoorsteen tikte deftig; mevrouw was geheel alleen.

‘Dag, juffrouw!’

‘Dag, mevrouw!’

‘Ga u zitten.’

Marie ging zitten aan het kleine tafeltje, waarop nu geen theegerei stond. Mevrouw kuchte een paar malen en begon toen:

‘Ja, juffrouw, ik wou u eens ernstig spreken over uwe verhouding tot mijn zoon. Mijn zoon is... eigenlijk... nog een beetje een jongen, om 't zoo maar uit te drukken. Hij heeft wat overhaast met u gehandeld... Maar ik zie u toch voor verstandig genoeg aan, om te begrijpen, dat er voor een rijper oordeel dingen zijn... waarin hij 't gewicht nu niet zoo inziet maar die toch later zouden blijken... Niet waar... u begrijpt.’

‘Neen, mevrouw, begrijpen doe ik u niet,’ zei Marie, die dan ook alleen maar wat begon te vermoeden.

‘Nu, ik bedoel dan dat we niet in opstand mogen komen tegen de instellingen van onzen Heer; Hij heeft nu eenmaal gewild dat er verschil in stand bestond, en daartegen mogen we niet opkomen. Ik weet nu wel, dat u een heel fatsoenlijk meisje bent, maar u bent en blijft toch een onderwijzeres, en onder die omstandigheden is een huwelijk met mijn zoon een onmogelijkheid.’

't Hooge woord was eruit; Marie had 't verwacht reeds vóór ze begon te spreken. ‘Verschil in stand door God ingesteld?’ dacht ze, dat was alweer een van de theorieën, die ze van haar kostjuffrouw kende. 't Was mooi, een intellectueele dame waardig! De kostjuffrouw berustte er in als in een droef noodlot; hier werd het je uitgereikt als een brevet van onvermogen. Marie voelde zich zeer beleedigd, gegriefd; al haar hopen, al haar idialen, al haar zwoegen om kennis en beschaving te verkrijgen, was schaakmat gezet, met ‘dien wil van God’.... met een blinde, domme phrase, waartegen niet te redeneeren viel. O, dat laatste juist, dat ze zoo beklemmend om zich heen voelde, het bewustzijn, dat geen argument vat zou hebben op die domheid, dat het eenige wapen, dat het fatsoen beschikbaar had, hier machteloos zweeg. Nu, er viel niet te praten met zoo'n mensch; een klap in haar gezicht was 't eenige wat ze waard was.

‘En weet u, dat Karel ook denkt, dat een huwelijk onder die omstandigheden onmogelijk is?’ vroeg Marie, zich dan ten minste niet heelemaal onbetuigd willende laten.

‘Ik heb er met Karel niet over gesproken; maar ik ben overtuigd, dat hij zijn dwaasheid spoedig zal inzien.’

‘En als hij zijn dwaasheid niet wil inzien?’

‘Hij zal wel zooveel van zijn moeder houden, dat hij als concessie aan mij...’

‘Als concessie van de eeuwige, domme verblindheid!’ riep Marie, nijdiger nog nu ze de beleediging had moeten aanhooren, dat een huwelijk met haar een dwaasheid werd genoemd.

‘Ik begrijp, dat u een beetje geëxalteerd bent, daarom vergeef ik uwe onbeschaamdheid gaarne,’ zei mevrouw met waardigheid.

Nieuwe booze woorden lagen op Marie's lippen, maar ze bedwong zich, en opstaande liep ze met een ‘dag mevrouw’ de deur uit, naar huis.

Ze was boos, gloeiend boos op de wereld, waarvan ze nu ook het andere deel had leeren kennen. Vroeger dacht ze alleen aan den kant van haar kostjuffrouw domheid en bijgeloof, aan de andere zijde niets dan schitterend licht van wetenschap en beschaving. En hoe anders bleek de werkelijkheid! Die mevrouw Van Eelen had evengoed als haar kostjuffrouw haar zwarte katten met of zonder witte pooten, haar schimmels, die nieuws brachten, en haar doodgravers van kraaien. O, o, o, ze zou die heele menagerie wel eens in werking willen zien, die apenkooi van voorspellingen, bijgeloovigheden en dogma's; 't zou prachtig wezen, vooral met mevrouw Van Eelen als directrice.

't Was een ellende, je zoo diep in die domheid te voelen, zoo tot je hals in den poel, zoodat je maar even adem kon halen en met je twee oogen maar een klein beetje van de wereld kon zien, zooals ze werkelijk was. Wat een teleurstelling voor Marie, die dacht dat met haar huwelijk zoo dadelijk maar de poorten van den hemel zich zouden openen... Enfin, ze had Karel ten minste nog, die een goede, oprechte, flinke jongen was; niet zoo buitengewoon slim, maar goed en met een objectief verstand toch. Vreemd dat hij haar nooit eens ingelicht had omtrent de domheid, die ook in zijn kringen heerschte; wel had hij haar eens van de dwaasheid van een tante van hem verteld, maar toch niet dan als een zeldzame uitzondering; en over zijn moeder had hij nooit anders dan met eerbied gesproken; nu, dat begreep Marie ook wel. Je kon je eigen moeder toch niet belachelijk gaan maken. Neen, dat was heel edel van Karel geweest.

Karel.... Karel. Dien avond, toen ze alleen op haar kamertje zat, met brandende oogen en zenuwachtig bewegende handen, groeide haar liefde voor Karel enorm hoog op. Had ze hem vroeger eigenlijk wel bemind? Zoo heel veel niet in elk geval. Ze had hem te veel als middel beschouwd, als een brug, die haar zou voeren naar het

[p. 271]

intellectueele leven. De brug voerde naar een modderpoel even diep als die achter haar lag en alleen aan 't oppervlak wat mooier scheen... 't Was maar goed, dat ze het wist; Karel bleef haar dan toch... Karel de brug? Karel werd verhoogd in haar gedachten, hij werd het eenige doel van haar hopen. Hij was goed objectief en hij hield van haar: dikwijls had hij het haar immers gezegd. Wat gaf ze om die moeder? Ze huwde wel met hem en niet met zijn moeder! Wat gaf ze om heel de wereld, als ze Karel dan maar had?’

Ze wond zich op, geprikkeld door de ijzige teleurstelling der beleediging. Ze dacht haar liefde veel grooter dan ze in werkelijkheid was. Haar simpele genegenheid voor haar beminde voedde ze aan tot een hartstocht daar op haar kleine kamertje, die eigenlijk geen liefde was tot den man, maar haat tot de wereld, die haar zoo tegenviel.

Dat er nog andere menschen waren, die goed, welwillend en verstandig waren, edele menschen, die den armste niet beneden zich achtten, daar dacht ze niet aan. De vertegenwoordigster van de weelde-wereld had haar een klap in 't gezicht gegeven en ze gloeide van haat tegen de wereld. Haat brandde in haar oogen, haat kleurde haar wangen; haat deed haar hart sneller kloppen; en ze dacht dat dat alles liefde was, liefde voor Karel.

Ze geloofde het, en zooals ze in haar liefde tot hem geloofde, zoo twijfelde ze niet aan zijn liefde voor haar, daarvoor was ze toch mooi genoeg, verstandig en beschaafd genoeg... Ze stond op en weer lag ze haar fijne, blanke handen tegen haar wangen en bekeek ze zichzelve in den spiegel. Het lampje achter haar schiep een aureool van gulden licht om haar hoofd, en groot, spokig bijna leken haar oogen in het beschaduwd gelaat... ze was mooi, zóó mooi als ze ooit een vrouw zag, en ze dacht zich zeker van Karel's liefde.

Karel kwam den volgenden avond, als naar gewoonte. Hij was wat linksch dezen keer, en het duurde niet lang of hij bekende: zijn moeder had een ernstig gesprek met hem gehad.

‘Zoo,’ zei Marie, wier drift weer opgewekt was; ‘en heeft ze jou ook gezegd, dat een huwelijk tusschen ons een dwaasheid zou zijn?’

‘Je moet niet zoo driftig zijn,’ antwoordde Karel, nog meer bedremmeld. Ieder heeft zoo zijne beginselen en... en... je weet niet hoe lastig mijn moeder kan zijn. Ze heeft er nu eenmaal bezwaren tegen en ze laat me niet met rust. Ik heb het je nooit willen vertellen, maar zoodra ze het van ons merkte is ze begonnen. Met veel moeite heb ik haar overgehaald je te ontvangen, opdat ze zou kunnen zien, dat je heel anders was, dan ze zich voorstelde; maar...’

‘Maar?’ vroeg Marie, toen Karel zweeg.

Hij antwoordde niet en Marie begreep dus wat zijn ‘maar’ beteekende: Mevrouw Van Eelen had haar gewogen en te licht bevonden.

Ze zwegen nu beiden een poos, langzaam met gebogen hoofden voortstappende. 't Was donker en stil in de straat, lantaarns flikkerden soms heen en weer door 't gure windje; voor alle ramen waren de gordijnen neergelaten; achter vele brandde licht en klonken stemmen, nu eens vroolijk, dan kalm, van oude en jonge menschen; achter enkele ramen brandde wel licht, maar klonk geen geluid.

Karel zweeg, Marie zweeg; dat eene ‘maar’, dat in haar hoofd omzoemde, ging haar nu alles openbaren; de moeder had aangehouden en aangehouden bij den zoon, telkens weer herhaald dat een huwelijk beneden je stand uit den duivel was; de zoon objectief, maar toegeeflijk, had zich lang verzet, maar was eindelijk toch gezwicht; hij gaf zijn liefde op; en hij was van avond gekomen, voor het laatst, om het af te maken.

Marie begreep het. Kalm trok ze zijn ring van haar vinger; haar hand latende hangen, zoodat ze vanzelf bij de zijne kwam, gaf ze hem zonder misbaar, heel stilletjes, 't ding over. Toen zei ze: ‘Ja, Karel ik begrijp het nu... ik neem het je niet kwalijk, het is je moeder, en ze staat dichter bij je dan ik. 't Is goed, verstandig, dat je zoo doet, ik zal je er nooit een verwijt van maken. Onder zulke omstandigheden kan jij, jij’ - ze drukte op dat woord - ‘niet anders doen... Laten we nu maar van elkander gaan; 't is zoo erg niet; we zullen het allebei wel overleven,’ voegde ze er met een mat lachje bij, als om hem aan te moedigen.

‘Nou, dag Marie dan...’ zei hij; ze keek hem aan, en werkelijk blonk er een traan in zijn oogen. ‘Arme jongen!’ dacht ze; ‘ik zal het hem maar niet moeilijk maken.’

‘Dag Karel, heusch, geloof me, we overleven het wel,’ zei ze nog eens, luider lachend, als beschouwde ze de zaak als grap. Ze draaide zich om en liep vlug de straat uit; een oogenblik bleek Karel haar na te blijven kijken; toen hoorde ze ook zijn stappen in de stille straat: ze brachten het gehoorzame kind naar zijn moeder, dacht Marie bitter.

Nu eerst begon ze te voelen, wat er was gebeurd; voor 't eerst voelde ze de groote ellende der eenzaamheid over zich komen. Ze was alleen, heel alleen gelaten in de woestenij van domheid, domheid aan de eene, domheid aan de andere zijde. Karel was haar hoop geweest sinds haar komst bij zijn moeder; toen eerst had ze Karel liefgekregen als het symbool van haar hopen, haar begeerte naar intellectueel samenzijn. Hij verliet haar, en donker lag het leven voor haar. Al de jonge krachten van haar ziel schenen neer te buigen als zwakke planten onder een grooten storm; heel haar sterk willen, haar altijd door levensmoed gevoed hopen, zonk opeens, na dit uiterste moment, en een breede melancholie kwam over haar.

De stad omklemde haar als een gedrochtelijk monster; alle huizen bevatten immers de altaartjes, waar aan domheid en bijgeloof geofferd werd... de heele wereld was een eeredienst, een plengen van 't zelfde domme geloof. Ze wilde weg, uit de ellende; vlug liep ze de straten door van de buitenwijk, tot ze buiten in een park kwam. De stad lag achter haar.... Stil, een zwijgende grootheid van zwarte vormen, bood de natuur haar haar stilte aan. Zwart-stil lag de grashelling aan hare voeten, die beneden afliep tot het kanaal; somber was het perspectief overwelfd door een grauwe regenlucht; zwart waren de boomen, en zwaar, als uit lood gegoten in de rust, die met den nacht er over neergezonken was.

Marie bleef staan aan den rand van den weg; aan haar voet lag de grashelling, die naar het water voerde, naar het water, dat als een breede kolk van niet-zijn haar tegengaapte uit de duisternis. Ze voelde zich deel van de natuur; ook op haar rustte de nacht der wanhoop met looden vracht. En zonder het te weten liep ze de helling af naar beneden; ze wist niet wat ze deed; het trok haar aan, zonder dat ze bevroedde wat het gevolg zou zijn van haar gang naar omlaag... het ging vlugger... vlugger... naar de diepte... sneller... sneller... eindelijk een plons in het water, dat zich ophief tegen de wanden van het kanaal, maar spoedig weer vlak werd en zweeg... zweeg zooals nu ook Marie's ziel.

* _* *

De kinderen speelden op den zandhoop, dien een man op den wal geworpen had voor het huisje, waarin juf Marie had gewoond. De adem van het wonderlijk dood-zijn hing nog om het huisje en met een vaag gevoel van onrust keken de kinderen telkens naar de vensters, waarvoor de gordijnen neergelaten waren. De kinderen speelden in het zand, ze streken het glad met hun smoezelige handjes, en maakten kuiltjes en bergjes, die ze met steentjes en stukjes glas versierden; vroeger maakten ze ook wel eens een grooten kuil, waarin er een begraven moest worden, maar dit deden ze nu niet... 't was of er een groote zwarte man achter hen

[p. 272]

stond, die 't hun verbood. Soms keken ze schuw om, maar ze zagen hem niet, en na een blik naar de vensters boven, werkten ze voort aan hunne tuintjes en zandpasteitjes.

Elken middag kwamen ze er weer, want zoo al een man met een wagen kwam om het zand weg te scheppen, de ander met de schuit kwam geregeld weer om er nieuwe bergen mooi zand op den wal te gooien. Eens op een middag waren de gordijnen voor de bovenramen opgehaald en zagen ze achter de ruiten een andere juffrouw dan ‘juf Marie’; voor den zwarten man hadden ze nu geen vrees meer, hij was weg; maar een poos toch bewaarden ze de heugenis aan ‘juf Marie’, die ‘zoo'n lieve juf was geweest, als ze er nooit meer zouden krijgen,’ zeiden ze.