De Huisvriend. Nieuwe serie. Jaargang 3

‘Juf’,
door Ed. Thorn Prikker.
(Vervolg van bladz. 256.)

Boven haar stand!?... Marie had er nog nooit over gedacht tot welken stand hij wel zou behooren; in ontwikkeling stond hij niet boven haar, noch in beschaving, maar als zij een broer had gehad, zou hij toch niet zoo gekleed zijn gegaan, hoogstens zou hij hulponderwijzer geweest zijn, zooals zij hulponderwijzeres was. Dus toch, zooals de juffrouw 't zei: ‘hij was boven haar stand.’

Marie was, toen ongesteldheid en dringend werk voorwendend, een paar avonden niet met hem gaan wandelen, totdat hij op een middag ronduit gevraagd had, waarom ze zoo vreemd was in den laatsten tijd.

‘Ach,’ bekende ze toen - ‘ik heb eigenlijk wel wat ondoordacht met je gehandeld... ik ben er eigenlijk niet voor, dat menschen van verschillenden stand zoo met elkander omgaan als wij, en daarom had ik gedacht...’

‘Wat een onzin!’ had hij dadelijk geantwoord, en uit den toon, waarop hij het deed, bleek, dat hij het werkelijk meende. ‘Stand? Wat is stand; wat anders dan verschil in beschaving en ontwikkeling... tenminste voor verlichte menschen. Voor dezen verschillen we werkelijk niet in stand...’

Eigenlijk dacht ze er precies zoo over, maar zich niet gewonnen willende geven en om hem te beproeven hield ze vol:

‘'t Is toch niet 't zelfde of je een vrouw trouwt met geld of een heelemaal zonder; je behoeft 't dáárom alleen nu wel niet te doen, maar 't is toch meegenomen als je een erfdochter trouwt... En de familie... ik heb ze nu wel niet, maar je moet niet vergeten, dat als je een meisje trouwt, dan trouwt je de familie erbij; een vader die drinkt en een moeder die waschvrouw is...’

‘Je overdrijft verschrikkelijk en je zegt zelf, dat je geen familie hebt. En wat dat geld aangaat, als een man genoeg verdient, verlangt hij niet naar 't geld van zijn vrouw.’

‘Genoeg verdienen? Dat doe je nooit, je behoeften stijgen met je inkomsten.’

‘Dat hangt er allemaal van af hoe je het inricht. Die dwaze zucht naar weelde is een van de groote fouten van onze samenleving.’

Zijn argumenten waren haar uit het hart gegrepen; het viel haar dus niet moeilijk, ze als de meest houdbare te aanvaarden. ‘Een heertje boven haar stand’ was hij dus niet, dacht Marie en onwillekeurig openbaarde zich deze aangename overtuiging in een glimlach, dien hij niet naliet als een teeken van herstelden vrede te signaleeren.

‘Het is er dus door tusschen ons,’ - zoo ontving hij haar den volgenden avond; - ‘ik heb het aan mijn moeder verteld, en we moeten nu maar eens gauw een visite bij haar gaan maken.’

[p. 263]

Ja, dat was waar ook, daar had ze nog niet aan gedacht. ‘Een visite gaan maken’ moesten ze nu, zooals de rijken, de intellectueelen dat gewoon zijn te doen. Ze voelde, dat ze door dat engagement met Karel ineens ook den kring van het intellect genaderd was, sneller en definitiever dan ze met het diploma van leerares had kunnen doen. Karel's moeder was natuurlijk een ontwikkelde vrouw, en zijn zusters ontwikkelde meisjes, heel andere menschen dan haar kostjuffrouw en haar moeder. Ze zou haar alles niet eerst moeten uitleggen voor ze met haar over iets spreken kon, zooals ze 's avonds wel eens geprobeerd had onder het koffiedrinken - zoo ver kwam het eigenlijk nooit, want voor ze een paar woorden gewisseld hadden, kwam er gewoonlijk weer zoo'n vooroordeel, zoo'n bijgeloovigheid voor den dag, dat ze haar pogingen maar opgaf. O, die ‘burgermenschen’ waren zoo arm en daarbij zoo eigenwijs. Je leefde niet met ze, ze drukten je zoo... ze nagelden je geest vast aan de sfeer van hun eigen domheid en traagheid; ze haalden je gedachten meer tot de goedkoope boter en de mooie koffiepotjes, die je op de markt koopen kon; ze sjachelden en sjouwden zoo'n heelen avond met je geest om langs al die kleinigheden en banaliteiten, waarom hun leven draaide, elken dag, dien God gaf. 't Was er zoo duf in die zieltjes, alles zoo klein en petieterig! Maar halsstarrig en eigenwijs dat ze waren, o, verschrikkelijk! Nergens konden ze bij, nooit konden ze eens een gedachte van je vatten, en hoe je er ook tegen streed, altijd bleven ze maar bij hun domheid, bijgeloovigheid volharden. Ze wilden niet gelooven, dat zwarte katers geen tooverprinsen waren, die met het witte puntje aan den staart evenmin als de andere; ze geloofden niet, dat als er messen gekruist lagen er geen ruzie kwam, en dat je zooveel zout kon morsen als je maar wilde en dat er dan nog niets gebeurde... Ja, ja, die menschjes, bang en dom dat ze waren! Den heelen dag zaten ze, zoolang ze niet dachten aan het uitsparen van één centje op de boter en twee centjes op de aardappelen, zichzelve voorspellingen te doen. Twee schimmels voor een rijtuig... nieuws; krassende kraaien... een doode in huis;... ach, die kaartlegsters van zieltjes, waar je maar nooit, nooit een aasje vernuft in kon krijgen!... Maar gelukkig! Ze zou nu toch eens ‘medemenschen’ leeren kennen; menschen, die op haar niveau van ontwikkeling stonden, menschen, die de waarheid kenden en niets dan de waarheid begeerden. Rijke menschen, ontwikkelde menschen, menschen, die over alle nevelen, over allen schijn heen, 't ware, 't goede en 't mooie zouden weten te vinden.

‘Ja, dat zou zij heel graag: eens bij zijn moeder te visite gaan. 't Zou dan maar 's avonds moeten gebeuren, want overdag had ze nooit tijd... of op een Zondag misschien?...’ zoo antwoordde ze op Karel's uitnoodiging.

Karel vond Zondag een minder geschikten dag; zoo op een avond door de week zou 't beter gaan, ze zouden dan veel gezelliger bij elkander zitten. En hoewel Marie niet goed begreep, waarom het door de week gezelliger moest wezen dan op Zondag, zei ze dat dan maar op een door-de-weekschen dag de keus moest vallen.

Ze bleef er een poos naar verlangen; telkens lag het op haar mond Karel te vragen waarom ze nu nog niet gingen; maar te trotsch om te doen blijken dat ze zeer naar den kring verlangde, waaruit hij voortkwam, zweeg ze toch. Eindelijk verklaarde Karel, dat hij met zijn moeder afgesproken had Woensdagavond met haar te komen. Hij zou haar om halfzeven wachten; ‘ze moest zich dan maar wat chic aankleeden,’ zei hij, ‘want me moeder...’

Hij voltooide den zin niet. Maar Marie, die zichzelve afvroeg waarover ze blijder was: over den omgang met Karel of dien met zijn familie, merkte er niet veel van.

De Woensdagavond kwam en Marie had, vrouw als ze was, getracht zich ‘wat chic aan te kleeden’, zonder daarbij echter den eenvoud van haar uiterlijk te storen; toen ze keek in haar spiegeltje had ze zich daarvan overtuigd. Ze had haar handen, - fijn-blanke, intelligente handen dacht zij - op haar wangen gedrukt, die wat gloeiden, terwijl ze in den spiegel keek. Den mooien tooi van haar volle, blonde haren, had ze, 't hoofd op zij wendend, even gemonsterd; met een zacht-blij gevoel, met een opnieuw gegrond gevoel van zelfsbewustzijn, had ze gezien, daar voor dat spiegeltje op haar koud kamertje, dat ze was mooi en verstandig, een mooie, verstandige en begeerlijke vrouw. Haar oogen zeiden het, en haar fijn profiel, dat ze het hoofd nog verder wendend even kon bezien, zeide het haar ook...

Vol moed had ze op straat Karel's arm genomen, die prompt op haar wachtte; moedig, vol hoop en met eenigen trots was ze tegemoet gegaan den kring, harer waardig.

Karel woonde niet ver, in een huis dat met zijn bruingeverfde deur en helder gele posten een degelijken indruk maakte, vond Marie. Hij deed de deur met zijn huissleutel open, en toen hij, nadat ze binnen waren gegaan, een deur in de vestibule opende, zag Marie voor zich een vrij ruime kamer in schemerlicht.

Ze onderscheidde een tafeltje, waarop een theeblad, een fauteuil en wat stoelen met rood trijp bekleed, een spiegelkast en een zwart-houten piano, en in den hoek op een grootere tafel stond de lamp met een roode, kanten kap, van waar het schemerlicht, rustig en mystiek, door de kamer vloeide.

‘O, moeder zit nog te schemeren,’ zei Karel.

Uit een hoek van de canapé achter het theetafeltje, die ze nu eerst zag, bleek met langzame bewegingen een donkere figuur op te rijzen.

‘Dag juf..frrrouw,’ klonk het met een matte stem.

‘Mijn moeder... mijn aanstaande,’ haastte Karel voor te stellen.

De gestalte boog, bijna onmerkbaar, en zonk weer in het mollig hoekje van de canapé.

Marie was wat verlegen met haar figuur, na het ‘Dag, mevrouw’, dat ze gefluisterd had; de stilte van de kamer en de schemering, waarvan ze niet wist of ze misschien nog meer figuren even statig en zwijgzaam als de eerste borg, benauwde haar. Ze was blij, toen Karel een stoel in haar richting schoof, waarop ze met wat rillende knieën kon gaan zitten.

‘Ja, moeder neemt gewoonlijk wat rust na het eten,’ verklaarde Karel, nu door de kamer loopend alsof hij wat zocht en eindelijk een aschbakje vindend.

‘O, ik hoop, dat ik mevrouw niet gestoord heb...’

‘Wel neen, wel neen; 't was immers zoo afgesproken, dat je komen zou,’ zoo voorkwam Karel een ander antwoord, met een opzettelijk luide stem, een poging, die Marie met dankbaarheid vervulde.

‘Neen... juf...frrrouw, integendeel,’ klonk het uit den molligen hoek.

‘Karel, je kon nu de kroon wel aansteken.’

‘Ach, laten we zoo maar wat blijven zitten,'t is gezelliger.’

‘Nu, als de juffrouw er ook zoo overdenkt... dat schelle licht hindert me wel 'n beetje aan mijn oogen.’

‘Ja, ik vind het zoo óók heel gezellig,’ zei Marie, wie het nu ging opvallen dat de oude dame haar ‘juffrouw’ op eigenaardige manier uitsprak.

‘'n Kopje thee, juffrrouw?’ bood ze Marie aan, en vóór de woorden nog geheel uitgesproken waren rolde deze het gebrouwde r'tje pijnlijk door de ziel; er lag verschrikkelijk veel welwillendheid in, maar toch ook zoovéél... zoovéél.. ze wist eigenlijk niet goed wàt er wel in lag.

Mevrouw, uit haar hoekje naar voren komend, maakte kopjes thee gereed voor Marie, Karel en zichzelve.

‘Is Cora nog boven?’ vroeg Karel, onderwijl informeerend naar zijn oudste zuster. ‘En Daisy?’

‘Ja, die zijn zeker nog wat bezig met haar toilet!’ antwoordde mevrouw.

[p. 264]

Toen reikte ze Marie haar kopje toe, en kort daarop een blaadje met koekjes.

De theebanketjes lagen opgestapeld op het glazen blaadje, hot en haar zooals ze uit het zakje waren geschud; met hun bruine korstjes en witte ouwelen-ondervlakjes zagen ze er smakelijk uit; als kleine kostbaarheidjes werden ze dan ook door mevrouw's geringde hand Marie voorgehouden.

‘Kan ik u dienen met een koekje?’ vroeg mevrouw, de laatste e, volgens de grammatica toonloos, opvoerend tot een functie liggende tusschen de gesloten a en de open i.

Ze hinderden haar bepaald, die eigenaardigheden in mevrouw's articulatie; 't gaf haar zoo'n gevoel van kilte en afstand. Karel deed maar geen poging het ijs te breken; hij zat stil op zijn stoel, tamelijk ver van haar af en zweeg. Ook daarover geërgerd, antwoordde Marie op mevrouw's aanbod:

‘Neen, dank u, ik houd niet zoo erg van zoet.’

‘Hé!’ klonk het nu verwonderd; ‘houdt u niet van zoet? De meeste dames.... of, hoe zal 'k het zeggen,.... ik dacht dat u wel van zoet hield!’

Marie begreep nu, toen mevrouw over haar eigen ‘dames’ struikelde, de symboliek van die gebrauwde r in juffrouw. Nu begreep ze het, en meteen dacht ze onwillekeurig aan de zwarte kat met het witte puntje aan den staart, van haar kostjuffrouw. Haar moeite om zich wat ‘chic aan te kleeden’ had dus geen vruchten gedragen; ze speelde voor ‘juffrouw’, waar een ander jong meisje ‘dame’ was....

Haar ergernis daarover werd echter gebroken door de komst van Karel's zusters.

‘Mijn aanstaande.... mijn zusters Cora en Daisy,’ werd er weer voorgesteld.

De eerste was slank, bleek en nogal opzichtig gekleed. Vrij vriendelijk stak ze Marie de hand toe en ging toen bij haar aan het theetafeltje zitten, waarbij ze behalve Marie's gezicht, vooral ook haar coiffure in oogenschouw nam. Daisy, met een slinkschen blik naar haar moeder, steeds half lachende, was aan de groote tafel gaan zitten, waar ook haar broer zat; haar stoel dicht onder tafel schuivende, en met de vingers het patroon van het tafelkleed nawijzend, was ze blijven zitten, afwisselend blikkend naar haar moeder en naar Marie, met sporen van ondeugende oolijkheid op 't frissche gezicht.

Eerst praatten mevrouw en de oudste dochter nog wat; toen werd door de laatste ook Marie op vrij vriendelijke wijs in het gesprek gemengd.

Daarop kregen de beide dochters een, kopje thee met een koekje, zoodat ze dronken en aten. Er kwam nu een oogenblik van stilte, waarin Marie bliksemsnel de gedachte over hare positie hier door het hoofd ging: die drie vreemde menschen, die haar klaarblijkelijk bezig waren ‘op te nemen’, Karel, die haar maar niet uit de verlegenheid hielp, en zij... van minderen stand, arm, zich niet thuisvoelend in dit salon vol burgerlijke weelde!.... Haar wensch was vervuld - zoo dacht ze verder, ze bevond zich nu tusschen rijken, tusschen ‘intellectueelen’; ze moest nu maar niet langer wachten, en die oude mevrouw maar ineens thuisbrengen op haar terrein.

‘Ik ben bezig aan den laatsten roman van Zola! Hebt u dien ook al gelezen?’ vroeg ze, mevrouw, die met een lijdend trekje op het gelaat haar was blijven aankijken, opeens vlak aanziende.

‘Roman van Zola?’ vroeg mevrouw, haar verwondering kalmeerend, maar toch op bitsen toon. ‘Ik doe niet veel aan lezen; 't geld, aan boeken uitgegeven, vind ik eigenlijk weggegooid geld.... zoo nu en dan een feuilleton in de courant, dat mag ik wèl, maar.... die nieuwe schrijvers, Holà of.... of hoe ze dan heeten! Eigenlijk vind ik het niet passend voor een vrouw ze te lezen; ik heb wel gehoord, dat daar dingen in komen, die....’ zoo berispte mevrouw de verbaasde Marie.

O ja, dat standpunt van ‘een vrouw moet niet lezen, ze moet voor haar huishouden zorgen,’ had Marie haar kostjuffrouw al eens hooren uiteenzetten. Mevrouw droeg hare gedachten in wat anderen vorm en vooral met een ander stemmetje voor, maar voor 't overige bleek er niet veel verschil.

Er kwam nu weer een kleine pauze, waarin Karel om nog een kopje thee verzocht; waarna aan Marie ook nog 'n kopje werd aangeboden. Ze nam het aan, hoewel ze liever ware opgestaan om hard uit dit huis weg te loopen. Wat deed ze hier nu toch eigenlijk tusschen die ‘intellectueelen’, waarvan - ze voelde het nu wel - ze door dezelfde conventie en domheid gescheiden was, als die het haar onmogelijk maakte met haar kostjuffrouw te praten. Wat deed ze hier? Ze werd boos op zichzelve, dat ze zoo weinig handigheid had in het op-gang-houden van conversatie. Boos vooral ook op Karel, op wien in de eerste plaats toch de plicht rustte daarvoor te zorgen. Karel zat maar thee te drinken en te rooken, niet minder met zijn figuur verlegen dan zij. 't Viel haar tegen van Karel, die zoo flink scheen en over de meeste dingen zoo objectief kon oordeelen. Karel was de eerste ‘intellectueele’ geweest, dien ze had leeren kennen; Karel was bovendien haar beminde, de man, die tot taak had haar in te leiden tot de verstandelijke genietingen van de hoogere standen. Waarom deed hij nu niets? Waarom verbrak hij door een los woord nu niet het stilzwijgen en de afgemetenheid van dit samenzijn, dat tot een harden winter, tot een noordpool van deftigheid werd?

Karel bleef zitten en scheen haar niet eens meer te zien. Daisy met grijnslachjes en bengel-achtige brutaliteit bleef halsstarrig naar haar kijken, en toen Marie haar hoofd wat omwendde zag ze hoe Cora juist haar schoenen aan 't keuren was. De richting van mevrouw's oogen vermocht ze niet te bespeuren.

Het werd Marie te machtig, zoo getaxeerd te worden door die twee zwijgende meisjes en genegerd feitelijk door Karel en zijne moeder; als een groote, langdurige huivering ging de ijzige stilte over haar heen; toen, met een rukje, stond ze op, en zenuwachtig klonk haar stem:

‘Mevrouw, ik heb nog wat te werken; neem me niet kwalijk dat ik zoo vroeg wegga.’

‘Zoo? Gaat u alweer aan den arbeid? Ja, ja, het is niet alles voor 'n vrouw haar eigen kost te moeten verdienen.’

‘Dag mevrouw,’ zoo viel Marie, hare hand uitstekend, de dame in de rede.

‘Dag juffrouw,’ ze voelde een paar slappe, warme vingers, die de hare aanraakten.

Een oogenblik dacht ze er nog aan ook de meisjes een hand te geven; maar ze zag Cora nu weer haar rok inspecteeren en met een kort: ‘dag dames’ en een knikje tot elk, liep ze naar de deur.

Karel was gehoorzaam opgestaan en volgde haar in de vestibule, en bleef, nadat hij zijn jas had aangedaan en ze de deur uit waren, zwijgend naast haar loopen.

Ook Marie zweeg. Hij kon het wel niet helpen, dat zijn familie zulke stijve menschen waren, hij was zoo kwaad niet, maar 't viel haar erg tegen, ze had 't zoo anders gedacht. Zij had gehoopt een kring te vinden van niets dan hartelijkheid, welwillendheid en geestelijke superioriteit; ze had het een luilekkerland gedacht voor wie geestelijk voedsel zocht; zooals in het fabeltje de gebraden eendvogels, zoo moesten daar de hoogere gedachten door de lucht vliegen, en het welkom door de gastvrouw uitgesproken moest al een tafeltje-dek-u zijn.... Wat had ze er naar verlangd, hoelang had ze niet gehoopt.... en hoe was dat gewichtig bezoek afgeloopen?

Karel bracht haar tot aan huis, en Marie was blij zoo spoedig alleen te zijn met hare gedachten.

(Slot volgt.)